Sardis Antik Kenti

Arkeolojik Kazı Doğal ve Kültürel Miras Örenyeri Arkeolojik Sit Alanı Antik Kent Antik Tiyatro

Sardis, Sardes, Sard veya Sardeis olarak da bilinen antik kent Manisa’nın Salihli ilçesine bağlı Sart kasabası sınırlarında, Ankara- İzmir karayolu yakınlarında bulunan bir antik kenttir. Tarihte Lidya Krallığı’nın idari ve dini merkezi olarak yer almış olan kent MÖ 1300'lerde kurulup MS 1200'lere kadar sürekli olarak iskân görmüştür. 

Paranın tarihte ilk kez Lidyalılar tarafından kullanıldığı bilindiğinde, Sardes, aynı zamanda paranın ilk kez basıldığı yer olarak da bilinmektedir. Ayrıca ilk altın madeni de Sardes yakınlarındaki Bozdağlar'dan çıkarılmıştır. Bu durumun bir sonucu olarak, Heredot’un da aktardığı üzere, Lidyalılar döneminde büyük bir zenginlik kazanmışlardır ki bu zenginlik Kral Krezüs (Karun) hazinelerinin bu döneme ait olmasıyla da desteklenmektedir. 

Kentin konumu, su kaynaklarına yakınlığı ve savunması kolay bir tepe üzerinde olması kuruluşunu etkileyen faktörlerdendir. Diğer bir faktör ise adını bölgeye de veren, turuncu kuvars taşıdır. Bu taş antik çağda Sard bölgesinden çıkarıldığı için "sard" olarak adlandırılmıştır. Günümüzde hala Sardes'te kuvars taşı ve altın çıkarımı faaliyetleri devam etmektedir.

Antik kentin yapıları 1910'lardan bu yana devam eden kazı çalışmalarıyla ortaya çıkarılmaya çalışılmaktadır. Yapılan kazılar ve restorasyon çalışmaları sonucunda kentte bulunan önemli tarihi yapılar ve kalıntılar günümüze dek aktarılmıştır. Bir kısmı Manisa Etnografya Müzesi'nde sergilenen orijinal eserler, ziyaretçilere Sardes'in zengin kültürel mirasını daha yakından tanıma fırsatı sunmaktadır. Yerleşim bölgesinde ise Lidya döneminin yanı sıra Helenistik ve Roma dönemlerine ait yapılar da yer almaktadır. Bunlar arasından en görkemli mimari ve dini anıt Artemis Tapınağıdır. Bunun yanı sıra Sardis'in beş kilometre kuzeyinde, Lidyalı soylulara ait olduğu düşünülen yaklaşık 85 adet piramid şeklindeki tümülüslerin bulunduğu Bintepeler Mezarlığı da yer almaktadır. Bu tümülüsler arasında Lidya Kralı I. Kroisos'a ait olanı en önemlilerindendir. Diğer önemli yapılar arasında tiyatro, stadyum, hamamlar, sarnıçlar, su kemerleri ve surlar bulunur.

Şehir, Lidyalılar'dan sonra Pers egemenliğine geçmiş ve önemini yitireceği genç Bizans Dönemi'ne kadar Helenistik ve Roma dönemlerinde de bir kent merkezi olarak varlığını sürdürmüştür. MÖ 547'de Pers Kralı Kiros tarafından fethedilen şehir, daha sonra sırasıyla Büyük İskender, Seleukoslar ve Roma egemenliğine girmiştir. MS 17'deki depreme kadar önemini korumuştur.

Şehirde yapılan arkeolojik kazılar 1910-1914 yıllarında Princeton Üniversitesi'nden Prof. Howard Crosby Butler ve Müze-i Hümayun’un (İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin) müdürü Osman Hamdi Bey’in yönetiminde kapsamlı olarak başlatılmıştır ama uzun süreli devam ettirilememiştir. 1958'de yeniden hız kazanan kazı çalışmaları Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve farklı ekiplerinin yönetimiyle devam ettirilmiştir. Kazılar sayesinde antik kentin planı, sosyal yaşamı ve farklı dönemlere ait yapılar hakkında bilgi sağlanmıştır.

Güneşli gün sayısı ve ortalama sıcaklıkların yüksek olduğu Manisa’nın Salihli ilçesinde yer alan antik kent, yılın her ayında konforlu bir şekilde ziyaret edilebilir. Müzekart uygulaması ile girilebilen kent, her gün 08:00- 16:30 saatleri arasında ziyarete açıktır. 

Yararlanılan Kaynaklar

Ceylan, A. Sardes Kazısı. [PowerPoint sunusu]. https://www.academia.edu/42168123/Sardes_Kaz%C4%B1s%C4%B1 adresinden alınmıştır.
Sardes Örenyeri. (2024, Ocak 11). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı- Müze Kart. https://muze.gov.tr/muze-detay?sectionId=SAR01&distId=MRK, (Erişim tarihi: 11 Ocak 2024); Tosun, E. (2019). Paranın Doğduğu Yer: Sardes Antik Kenti, https://www.researchgate.net/publication/338606891_Paranin_Dogdugu_Yer_Sardes_Antik_Kenti#:~:text=Sardes%2C%20M%C3%96%201300%20de%20kurulup,tarihteki%20%C3%BCnl%C3%BC%20Kral%20Yolunun%20ba%C5%9Flang%C4%B1c%C4%B1d%C4%B1r., (Erişim tarihi: 11 Ocak 2024); Yegül, F. K. (2021). Sardes: Tarih, Mimarlık ve Şehircilik. Anadolu Araştırmaları (23): 135-158.