Kutsal yerleri dini veya manevi motivelerle ziyaret etmek, insanlık tarihinin en eski ve en yaygın seyahat çeşitlerinden biridir. Bu seyahat biçimi bir kişinin, inancını canlandırmak amacıyla gerçekleştirdiği, belirli ritüelleri içeren, kutsallık atfedilen mekân, kişi veya kalıntılara doğru yolculuk yapmasını gerektiren bedensel ibadetlerdendir. Genellikle bu ibadet, kişinin tanrıyla yakınlaşması, manevi rahatlık, dini vazifelerin ifası, dindaşlarıyla buluşma, tövbe veya dua etmek amacıyla yaptığı yolculuk ile karakterize edilir. Bu yönüyle, ekonomik boyutları baskın, boş zamanı değerlendirme veya haz amaçlı olan seyahat biçimlerinden ayrılır.

Dijital teknolojideki gelişmeler ve internet, din ile kutsal hakkındaki algıları ve buna bağlı olarak kutsal mekân ziyareti anlayışını da değiştirdi. Uzun süreli yolculuk, maddi imkân ve beden sağlığı gerektiren geleneksel kutsal mekân ziyaretleri, dijital teknolojinin gelişmesiyle sanal formlarda ortaya çıkmaya başladı. 1990’lı yılların başında bazı ticari kuruluşlarca geliştirilen, belirli kutsal mekânları görsel ve işitsel olarak izlemeye imkân veren CD-Rom’lar bunların ilk örnekleri sayılmaktadır. Üç semavi dinin mensuplarına yönelik hazırlanan The Holy Land Online benzeri CD-Rom’lar, bilgisayar kullanıcılarının Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dinlerince kutsal kabul edilen mekânları görsel ve işitsel yollarla deneyimlemesine olanak tanıdı. 2000’li yıllardan itibaren ise dijital teknolojinin gelişim ve çeşitlilik göstermesi, sanal ziyaretleri biçim ve içerik açısından zenginleştirdi. Bu noktada günümüzde kutsal mekânları ziyaret için aracılık eden, birçok web sitesi, üç boyutlu sanal dünyalar ve mobil uygulamalar gibi gerçek dünyayı sanal temsil haline getirebilen, gezilebilir dijital ortamlar oldukça yaygınlaştı. Basit web sayfaları, panoramik haritalar, ses ile zenginleştirilmiş görsel efektler, metin, anlatım ve/veya müzik eşliğinde fotoğraf galerileri gibi farklı içerik ve tasarıma sahip bu ortamlar, oldukça geniş bir yelpazeye uzanmaktadır.

Günümüzde farklı dinlerde farklı manevi hedefleri desteklemek amacıyla dijital teknoloji yaygın olarak kullanılmaktadır. Yahudilerce kutsal kabul edilen Kudüs’teki Ağlama Duvarı’na gidip dua etme imkanı bulamayan Yahudiler için bu hizmeti yerine getiren ücretli/ücretsiz web siteleri bulunmaktadır. Thekotelprayer.com ve Tzetel.com gibi siteler internet ortamında Ağlama Duvarı’na yazılan duaların çıktılarını alıp Ağlama Duvarı’nın taşları arasına sıkıştırma hizmeti vermektedir. Bunun yanında Müslümanların hac ritüellerini etkili bir şekilde gerçekleştirmelerine yardımcı olmak için çeşitli dijital ortam ve uygulamalar geliştirildi. Bunlar, Mekke’ye girmelerine izin verilmeyen gayrimüslimler veya meraklıların hac ibadetini gözlemlemelerine de olanak tanımaktadır. Bu bağlamda Mekke-Medine’yi ziyaret ve hac ritüellerinin sanal tatbiki için hacıları eğitmeye yönelik Labbaik VR ve Muslim 3D benzeri birçok mobil uygulama geliştirilmiştir. Bu uygulamalar aracılığıyla birçok cami ve türbenin yanı sıra, Kâbe’den Mescid-i Nebevi’ye, Hz. Muhammed’e ilk vahyin indiği Hira mağarası’na kadar çok sayıda kutsal mekânı üç boyutlu olarak ziyaret etmek mümkün olabilmektedir. Ayrıca gerçek dünyanın birçok özelliğini kopyalayan, fantastik ama mantıklı bir gerçekliğe sahip, Activeworlds, SecondLife ve benzeri üç boyutlu sanal dünyalar, avatar adı verilen sanal bir beden kullanarak dünyayı veya herhangi bir kutsal mekanı detaylı şekilde gezmeye olanak tanımaktadır. Sanal ziyareti gerçekleştirmek amacıyla tasarlanan bu avatarlar, söz konusu sanal mekânın her detayını görebilmekte ve çevreyi dolaşabilmektedir. Böylelikle, internet kullanıcıları, dijital ortamda inşa edilen bu hac yerlerinde sembolik bile olsa bu tecrübeyi yaşayabilmektedir.

Sanal kutsal mekan ziyaretleri bağlamında düşünüldüğünde, Türkiye üç büyük semavi din (Musevilik, Hıristiyanlık İslamiyet) için kutsal kabul edilen; kiliselere, camilere, sinagoglara ve türbelere ev sahipliği yapmaktadır. Bu kutsal mekânların çoğunu üç boyutlu dijital ortamda gezmeye fırsat veren, 3dmekanlar.com ve mekan360.com benzeri birçok web sitesi bulunmaktadır. Bu bakımdan, Ayasofya, Sultanahmet Camii, Eyüp Sultan Türbesi, Mevlana Türbesi, Sakal-ı Şerif, kutsal emanetlerin sergilendiği Topkapı Müzesi, Sümela Manastırı, Ani Katedrali ve Meryem Ana Evi (Efes) benzeri önemli dini simge ve mekânların birçoğunu sanal ortamda gezmek mümkün olabilmektedir.

Söz konusu geleneksel kutsal mekân ziyaretleri ve sanal ziyaretler arasında; manevi deneyim, etkileşim açısından benzerlik ve farklılar bulunmaktadır. Her iki durumda da, insanlar kutsallık atfedilen bu mekânları ziyaret edebilmekte ve dindaşlarıyla etkileşime girebilmektedir. Bununla birlikte fiziksel olarak gerçekleştirilen kutsal mekân ziyaretlerinde hissedilen tat, koku, dokunma gibi bedene özgü duyular sanal ortamda deneyimlenmemekte, sanal ziyaret yalnızca zihinsel ve sembolik düzeyde gerçekleştirilmektedir. Bu bakımdan sanal kutsal mekân ziyaretlerini postmodern manevi arayışlara aracılık eden yeni seyahat formları olarak nitelendirmek gerekmektedir.