Pisidia Antiocheia’sı Men Tapınağı / Kutsal Alanı

Doğal ve Kültürel Miras Tapınak

Men Tapınağı ya da kutsal alanı antik dönemde Pisidia Antiokheia olarak da bilinen Isparta’nın Yalvaç ilçesinde Sultandağları’na bağlı Karakuyu Tepesi üzerinde bulunmaktadır. Tapınağın bulunduğu alana, Yalvaç ilçesinin güneydoğusundan bir-iki saat yürüyüş ile ulaşılabilmektedir. Bölgede bulunan arkeolojik kalıntılardaki ay sembollerinden dolayı burasının Ay Tanrısı Men’in tapınağı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca antik coğrafyacı Strabon da Pisidia Antiokheia kentinden bahsederken: “Burada aynı zamanda bir Men Arkhaios rahipliği vardır. Bunun bir hayli kölesi ve kutsal yerleri de bulunur” ifadelerini kullanarak bölgede Ay Tanrısı Men’in bir tapınağı olduğuna işaret etmektedir.

Pisidia Antiokheia kentinden tepedeki Men tapınağı ile bağlantı sağlayan kutsal bir yol bulunmaktadır. Bu kutsal yolun kenarlarındaki kayalıklara tanrıya adanması için yapılan ay/hilal betimlemeli adak stelleri işlenmiştir. Yol kenarındaki bu adak stellerinin büyük çoğunluğu çeşitli nedenlerden dolayı parçalanmışlardır. Bu yolun ritüellerde kullanıldığı düşünülmektedir. Ancak Antikçağ yazarlarında yolun ritüellerde nasıl bir kullanımının olduğuna dair bilgi verilmemiştir. Bundan dolayı kentte başlayan ritüel kutlamalarının seremonik bir yürüyüş ile kutsal alanda devam ettiği veya ritüelin burada bitirildiği düşünülebilir. Ayrıca Men kültü için yapılan ritüelin, günümüzde Yalvaç halkı tarafından temmuz ayında kutlanan festival ile devam ettirildiği de düşünülmektedir. Günümüze ulaşabilen adak stellerinin birçoğunun üzerinde yazıt bulunmaktadır. Ancak bu yazıtların önemli bir kısmı doğa şartlarından dolayı tahrip olmuşlardır. Okunabilen adak stellerinde ise Latince yerine Grekçenin kullanıldığı ve stellerin Ay Tanrısı Men’a adandığı görülmektedir. Adak stellerinin üzerinde ay ya da ay sembolüne benzer motifler işlenmiştir. Yazıtlı olan stellerden öğrenildiğine göre bu ay sembollerinin sayısı adak yapan kişilerin sayısını temsil etmektedir.

Men Tapınağı Karakuyu Tepesi’nde etrafı duvarlarla çevrilmiş olan yaklaşık 500 metrekarelik alanın içerisinde, kuzey ve doğu duvarlarına daha yakın bir şekilde inşa edilmiştir. Günümüzde bu alanda tapınağın yıkılan taşlarının etrafa dağılmış halleri görülmektedir. Tapınak ile ilgili ilk çalışma yapan insanlardan birisi olan Ramsay, yaklaşık olarak 20x12 metrelik alandaki kalıntıları ilk gördüğü zaman burasının büyük bir sunak olduğunu düşünmüş ancak daha sonra bu düşüncesinden vazgeçmiştir. Tapınağın kalıntılarından anlaşıldığına göre tapınağın sütunları İon tarzında yapılmıştır. Tapınağın uzun kenarında 11 sütun, kısa kenarında ise altı sütun bulunmaktadır. Tapınağı çevreleyen dokuz basamaklı krepisi bulunmaktadır. Basamakların yüksekliği yaklaşık olarak 25 santimetre, derinlikleri ise 35 santimetredir. Tapınağın mimari elemanlarının çoğu koyu gri kireç taşından yapılmıştır. Bazılarının beyaz damarlı oldukları görülmektedir. Bu taşlar çevredeki dağlardan ve özellikle tapınağın bulunduğu tepenin güney yamacından elde edilmiş olan taşlardır. Bu taşlar temel ve duvarın alt kısımlarında kullanılmıştır. Üst kısımlarla ilgili bir şey kalmamış olup büyük ihtimalle mermerden olan tapınağın üst kısmının bu malzemeleri daha sonra bölgeden götürülerek yakın çevredeki inşa işlerinde devşirme malzeme olarak kullanılmışlardır.

Kutsal alanın malzemeleri sadece yakın tarihimizde taşınmamıştır. MS 400 yıllarında bölgede yaşayan Hristiyanlar, Men kutsal alanını yıkmışlar ve tapınağın birçok parçasını bölgede bulunan sarnıcın içine atmışlardır.

Men Tapınağı bir tapınak kompleksi olarak inşa edilmiştir. Etrafı çevrili alanın içinde bulunan tapınak haricinde, tapınağın hemen yakınında Ramsay’in, üyeliğe kabul törenlerinde kullanıldığını düşündüğü küçük tapınak; Büyük tapınak alanının kuzey tarafında yamaçtan yaklaşık olarak 50 metre aşağıda at nalı şeklinde taş kullanılmadan doğal hali ile kullanılmış bir tiyatro ve bunun hemen arkasındaki rahip konutu ile tapınağın tasarlandığı düşünülmektedir. Men Tapınağı kutsal alanı, inanç turizmi açısından önemli bir yere sahiptir.

Yararlanılan Kaynaklar

Blanco Perez, A. (2016). Mên Askaenos and the Native Cults of Antioch by Pisidia. İçinde; M.-P. de Hoz, Juan P. Sánchez and C. Molina (Editörler), Between Tarhuntas and Zeus Polieus: Cultural Crossroads in the Temples and Cults of Graeco-Roman Anatolia (ss. 117-153). Leuven: Peeters; Geographika, S. (2000). Antik Anadolu Coğrafyası Kitap: XII-XIII-XIV. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları; Mitchell S. (2000). The Temple of Men Askaenos at Antioch, Pisidia Antiocheia, 200: 293-302; Özhanlı, M. (2013). Frig Tanrısı Men’in Pisidia’daki Hac Merkezi. IV. Uluslararası Marsyas Kültür ve Sanat Festivali, Uluslararası Dinar ve Frigya Bölgesi Araştırmaları Sempozyum Bildirileri (ss. 283-290.). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi; Özsait, M. ve Özsait, N. (1999). Yalvaç ve Çevresi Araştırmaları. İçinde; I. Uluslararası Pisidia Antiocheia Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 1-4). İzmit: Kocaeli Ofset Matbaacılık.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Karamut, İ. (1989). Pisidia Antiochei’sı Yakınında Bulunan Men Kutsal Alanı, Türk Arkeoloji Dergisi, 38: 177-187.