Pera

DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS YERLEŞİM MERKEZİ Semt

Karaların ve denizlerin buluştuğu, güzelliğiyle herkesin hayranlığını kazanan İstanbul, tarihsel gelişim süreci boyunca Boğaz ve Haliç'in iki yakasında mekânsal gelişimini sürdürmüştür. Günümüzde Beyoğlu olarak bilinen Pera, Haliç’in diğer yakasından şehrin önemli tarihi yerleşim alanı olan Galata bölgesinde bulunmaktadır. Tarihsel sürecinde Pera, Rumcada “öteki taraf, karşı yaka ya da öteki” anlamıyla ilişkili olarak sosyokültürel nitelikleri bakımından farklılık arz eden topluluklara ev sahipliği yapmıştır (Cezar 1991).

Osmanlı döneminde "Beyoğlu" olarak anılan bu bölgenin isminin kökeniyle ilgili iki farklı görüş bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Venedik elçisi Andrea Gritti’nin oğlu Luigi Gritti’nin bu bölgede bir konakta ikamet etmesinden kaynaklandığı yönündedir. Diğer ise Fatih Sultan Mehmed döneminde Pontus prenslerinden Aleksios Komnenos’un İslamiyeti kabul ederek bu bölgede yaşamaya başlamasından türediği yönündedir (Cezar, 2010).

Günümüz İstanbul’un önemli kültür sanat ve eğlence mekânı olan Pera, Bizans döneminde Galata surlarının üstünde kanlan bağ ve bahçe alanlarından oluşmaktaydı. Osmanlı döneminde bu özelliğini koruyan Pera bölgesi XVI. yüzyılla birlikte gelişmeye başlamıştır. Öncesinde Galata içinde bulunan yabancı misyonlara ait kurumlar; Galata’da nüfusun artışı, sık sık yaşanan yangınlar, salgın hastalıklar gibi nedenlerden dolayı Fransızların öncülüğünde Pera Bağları diye adlandırılan Beyoğlu semtine kaymaya başlamıştır. Bu süreçle birlikte Tophane sırtlarında Galata Mevlevihane’sine oradan da Galatasaray’a uzanan hattın boğaza bakan taraflarında elçilik binaları inşa edilmeye başlanmıştır. (Koçu 1972). 

XVI. yüzyılın sonlarında Pera bölgesinde bulunan elçilik binaları Fransa, İngiltere ve Venediklere ait iken XVII. yüzyılla birlikte Hollanda, Danimarka ve Polonya gibi devletlerin elçiliklerinin eklenmiştir (Sakaoğlu 1994). XVI. yüzyılın ortaları ile başlayan bu süreçte XX. yüzyılın başlarında Pera’yı bir elçilik semti haline dönüşmüştür. Gayrimüslim azınlıklar başta olmak üzere, Avrupalı zengin tüccarlar ve zanaatkârlar Pera’ya yerleşmeye başlamışlardır (Çelik 1996). XVIII. yüzyılla birlikte Batı’nın Doğu’daki etkisinin artmaya başlaması ve Osmanlı ile daha yoğun diplomatik, kültürel ve ticari ilişkilerin kurulması İstanbul’un diplomatik misyonunu artırırken, bu süreçte Pera önemli bir diplomatik semt haline gelmiştir. Pera diplomatik misyonların yürütüldüğü bir yer olmanın ötesinde temsil ettikleri kültürün tanıtıldığı bir merkez halini almıştır (Cezar 2008). Elçilikler himayelerine aldıkları sanatçılar, gezginler ve bilim insanlarıyla başta İstanbul olmak üzere Doğu toplumunu yakından incelemiş ve İstanbul’u tanıtan pek çok resim yaparak Avrupa toplumuna tanıtılmıştır (Arslan 1992).  Avrupa’da İstanbul’a olan merak ve ilgi Pera bölgesinde birçok kültür merkezinin ortaya çıkmasına, sanatçıların, seyyahların akın akın İstanbul’a gelmesini sağlarken günümüz şehir dokusunun oluştur yapıların şekillendirmiştir. Bu süreçte Pera mekânsal örgütlenmesi ve yapılaşmasıyla sadece Batılı yaşam tarzını temsil etmekte olan bir semt olmanın ötesinde, açılan pek çok otel, tiyatro, lokanta, meyhane ve mağazalarla Batılı bir şehir görünümü kazanmıştır. Beyoğlu’nun diplomatik bir merkez haline gelmeyle başlayan bu süreçte semt entelektüel bir kimlik kazanarak kentsel dokusunu farklı mimari ve kültürel esintiler doğrultusunda şekillendirmiştir. İstanbul’un günümüzde önemli sosyokültürel merkezlerinden olan Pera sahip olduğu tarihi ve kültürel birikimiyle şehir halkını ve misafirlerini kendisine çekmektedir.  

Referanslar

Arslan, N. (1992). Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul: 18. Yüzyıl Sonu ve 19. Yüzyıl. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı; Cezar, M. (1985). Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi; Cezar, M. (2002). Osmanlı Başkenti İstanbul. Erol Kerim Aksoy Kültür. İstanbul: Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı; Çelik, Z. (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul. (İkinci baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; Koçu, R, E. (1974). İstanbul, İçinde; İstanbul Ansiklopedisi, Cilt-XI: 1958-1974. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; Sariusta, F. (2023) 18. ve 19. Yüzyıllar Seyahatnamelerinden İstanbul’un Tarihi Coğrafyası (Doktora tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

https://www.peramuzesi.org.tr/

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: