Kaplıca tedavisine özgü balneolojik kaynaklardan peloidlerin tedavi amacıyla kullanıldıkları yöntemdir. Peloid (tıbbi çamur), Yunanca çamur anlamına gelen Pelos kökünden türemiştir. Peloidler, doğada jeolojik ve/veya biyolojik olaylar sonucu oluşan tıbbi amaçlı kullanılan organik ve inorganik madde içeren şifalı çamurlardır. Yüzyıllar boyunca yaraların iyileştirilmesi, inflamasyonun azaltılması, cildin güzelleştirilmesi için kullanılmıştır. Organik ve inorganik maddelerin birikimine göre etkinliği farklılık göstermektedir. Kaynak nitelik ve bileşimlerine göre dört ana grupta sınıflandırılmaktadır:

Turbalar: Organik madde içeriği en fazla, dolayısıyla su tutma kapasitesi en yüksek, asit pH’de olan peloidlerdir. Çeşitli doğal bitkisel yağ asitleri, hümik asitler ve ciltten emilebilen östrojen benzeri maddeler içeren çamurlardır. Anti-inflamatuar, analjezik ve termik etkileri güçlü romatizmal ve jinekolojik hastalıklarda kullanılmaktadır.

Şifalı bataklar: Farklı oranlarda organik ve inorganik madde içeriğine sahiptirler. Termomineral su kaynaklarının, volkanik kaynakların krater ağızlarında ve göl gibi durgun sularda çöken ufak tanecikli sedimentlerdir. İki alt grubu vardır: a) Mineralli Bataklar; termomineral suların doğal olarak yeryüzüne çıktıkları yerlerde oluşmaktadır. Mineral bakımından zengindirler. b) Bitüminöz Bataklar; göl gibi durgun sularda çöken organik madde açısından daha zengin olan bataklardır.

Deniz ve delta balçıkları: Deniz balçıkları (marin) gel git olayına bağlı deniz diplerinde çöken deniz suyu mineral içeriğine benzer sedimentlerdir. Delta balçıkları (fluviatil) akarsu deltalarında çöken, inorganik sedimentlerdir.

Şifalı topraklar: Su topluluklarının dışında bulunan, katı halde bulunan kayaçlardır. Ufalanma, parçalanma ve ayrışma ile oluşan toz sedimentler inorganik içeriği en yüksek peloidlerdir. Tedavide termomineral sularla karıştırılarak genellikle paket şeklinde uygulanmaktadır.

Doğada katı ve sulu halde bulunabildiği gibi yapay olarak da elde edilebilmektedirler. Termal turizmde yer alan kaplıca ve Talossoterapi tesislerinde peloidler banyo (tam, yarım, oturma ve ekstremite banyosu), paket, tampon ve maske şeklinde uygulanabilmektedir. Paket şeklindeki uygulamalar en sık kullanılan yöntemdir. Peloidler, mineralli sulardan farklı olarak ısı tutma kapasitelerinin yüksek, ısı iletimlerinin yavaş olması ve sadece kondüksiyon yoluyla gerçekleşmesi sebebiyle daha yüksek sıcaklıklarda (42-50⁰C) ve daha uzun sürelerde (20-30 dk) uygulanabilirler. Bir kürde 15- 20 uygulama yapılabilmektedir.

Doğal kaynaklar bakımından oldukça zengin olan Türkiye’de kaplıcalarda termomineralli sulardan sonra en sık kullanılmakta olan yöntem peloid uygulamalarıdır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda romatizmal hastalıkların tedavisinde ağrıyı azaltma, fonksiyonelliği arttırmada etkili olduğu görülmektedir. Yaşam süresinin uzaması ile birlikte hastalıkların tedavisinde ve sağlığı korumak amacıyla gerçekleştirilen bu yöntemin uygun şartlarda uygulanabilmesi için Sağlık Bakanlığı’nca ruhsatlandırılmış ve çeşitli kontrollerden geçirilmiş olması gerekmektedir. Türkiye’de ruhsatlandırılmış sekiz peloid bulunmaktadır: Afyon Sandıklı (Peloflex, Termalife, Acnepel), Denizli Sarayköy (Spa Care Umut, İnaltı), Muğla Dalaman (Thermemaris), Muğla Dalyan (Claderm), İstanbul Tuzla (Pelomin), Ordu Ünye (Medikil), Muğla Köyceğiz (Naturmud).

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon hastanelerinde, termal turizm bölgelerinde hizmet sunan otel işletmelerinde, termal tedavi ve kür merkezlerinde çoğunlukla romatizmal hastalıkların, bazen de cilt hastalıklarının tedavisinde sağlığın yeniden tesisi adına; kaplıcalarda, güzellik ve estetik merkezlerinde sağlıklı yaşam felsefesi kapsamında sağlığın korunması ve sürdürülmesi adına gerçekleştirilen uygulamaları tanımlamak için kullanılan kavramdır.

Jeolojik veya jeobiyolojik olaylar sonrasında oluşan, organik veya inorganik maddeler içeren, doğal kaynak suyu veya litresinde en az bir gr eriyik mineral ihtiva eden, en az 20 ̊C sıcaklığındaki termal su ile karıştırılmak sureti ile hazırlanan, uygulamada belli bir yoğunluk ve sıcaklık düzeyinde kullanılan turba, şifalı batak, deniz/delta balçığı ve şifalı toprakların genel adı “peloid”dir. Peloidlerin kullanılması yolu ile gerçekleştirilen kür uygulamaları ise “Peloidoterapi” olarak adlandırılmaktadır.

Vücuda tamamen ya da kısmen çamur, kil gibi maddelerin uygulanması şeklinde gerçekleştirilmektedir. Vücuda sürme daha yaygın bir yöntemdir, kür uygulanacak kişinin vücudunun ilgili bölümüne 45-50 °C sıcaklığındaki çamur sürülür. Çamur vücutta 20-30 dakika bırakılır. Çamur alındıktan sonra 37-38 °C sıcaklıktaki su ile banyo edilir ve bir saat süreyle dinlenme alanında yatılarak terlemenin bitmesi beklenir. Bu işlem dört-beş günde bir ara vermek şartı ile 16-20 gün süresince devam ettirilir. Hastanın çamur küvetine girerek yaptığı çamur banyosu uygulaması ise, 37 °C sıcaklığındaki suya karıştırılan 45 °C sıcaklığındaki çamurla yapılır.

Bazı kaynaklarda paleoterapi olarak geçen peloidoterapi uygulamaları, ivegen romatizmaya, artrite, kırılmalara, nevraljiye ve siyatiğe iyi gelmektedir; ancak kalp hastalarına, yüksek tansiyonu olanlara, saralılara, böbrek rahatsızlığı olanlara, veremlilere, gebelere ve adet görmekte olanlara bu yöntem uygulanmamalıdır.

Türkiyede peloidoterapi uygulamasında öncü sayılan merkezler şöyledir: Afyon-Sandıklı, Aydın-Germencik, Balıkesir-Susurluk-Kepekler, Gökçedere, Çanakkale-Kestanbolu, Denizli-Gölemez, İzmir-Dikili, Seferihisar-Karakoç, Kütahya-Gediz, Yoncalı, Simav (Maşa çamur ılıcaları).

Peloidoterapi kapsamında gerçekleştirilen çamur uygulamaları temelde iki grupta incelenir: a) Tabii Çamur Uygulaması (Terrainkur) ve b) Suni Çamur Uygulaması.

Tabii çamur uygulamasında, termal kaynağın etrafındaki çamur hiçbir işleme tabi tutulmadan uygulamalarda kullanılır. Türkiye`de bu tip uygulamalar daha yaygındır. Aslında daha faydalı olan bu tip uygulamanın doktor denetimi dışında ve yeterli sağlık emniyeti sağlanmadan yapılması en büyük dezavantajıdır. Suni çamur uygulamasında ise kür amaçlı kullanılan su kaynağının etrafında oluşan çamur istenilen sıcaklığa ve niteliğe getirilerek küristin vücudunun ilgili yerlerine tatbik edilir.

Çamur Banyosu uygulamaları dört şekilde gerçekleştirilir:

Çamur Banyosu: Uygulama içinde 350 ml. çamur bulunan küvette yapılmalıdır. Çamur sıcaklığı 38-42 °C, banyo süresi yirmi dakika olmalıdır. Çamur banyosunun düzenli ve etkili biçimde gerçekleştirilebilmesi için uygulama alanında soyunma yerleri, uygulama küveti, çamurdan arınma bölümü, duşlar ve dinlenme alanları bulunmalıdır. Bu uygulamalarda bir kişi için on dakika soyunma, yirmi dakika çamur banyosu, yirmi dakika duş ve giyinme süresi hesaplanmalı ve tedavi terminleri buna göre ayarlanmalıdır.

Sıvama Çamur Uygulaması: Uygulama için çamur sıvama masası kullanılır. 42-45 °C sıcaklığındaki 15-20 kg çamur, yirmi dakika boyunca kişinin vücuduna tatbik edilir. Bir kişi için on dakika soyunma, yirmi dakika kür, yirmi dakika. duş ve giyinme süresi öngörülür.

Beleme Çamur Uygulaması: Diğer uygulamalardan farkı çamurun küristlerin vücuduna kuru olarak tatbik edilmesidir. Çamur sıcaklığı 54-56 °C dir. Uygulama masa üzerinde yapılır. Diğer uygulamaların kuralları ve süreleri bu uygulama için de geçerlidir.

Fango Parafango: Bu uygulamada çamura parafin karıştırılır ve çamur beyaz renk alır. Uygulama masa üzerinde yapılır, çamur sıcaklığı vücut sıcaklığına yakındır. Uygulamanın amacı sinirlerin rahatlatılmasıdır. Mumun ana maddesi olan parafinden faydalanılan bu uygulama daha çok termal merkezlerin güzellik ve bakım salonlarında yapılır. Uygulamanın en önemli etkisi zayıflamak isteyen ve selülit problemi olan kişiler üzerinde görülür. Ayrıca varis tedavisinde de bu uygulamadan faydalanılmaktadır. Gelişen sağlık turizmi sektörü kapsamında çamurun doğal ortamından alınıp kür uygulamalarının yapılacağı mekanlara taşınması yaygın hale gelmiş olsa da başarıyı hedefleyen ve yakalayan peloidoterapi uygulamaları kaynağın çıktığı alanlarda gerçekleştirilmektedir.