Paşa Hamamı (Taceddin Paşa Hamamı)

Doğal ve Kültürel Miras Hamam

Paşa Hamamı, Çorum il merkezinde, Kunduzhan Mahallesinde bulunmaktadır. Hamam, Çorum il merkezinde bulunan diğer tarihi Ali Paşa ve Güpür hamamlarına çok yakın bir konumda yer almaktadır. Paşa Hamamı tarihi Çorum meydanında, Muradi Rabi Ulu Cami’nin güney batısında konumlanmıştır. Osmanlı Dönemi mimari örneklerinden olan Paşa Hamamı, Çorum’un tarihi zenginliğine katkıda bulunan önemli yapılarından biridir ve şehir merkezindeki tarihi dokunun bir parçası olarak korunmaktadır.

Paşa Hamamı’nın diğer adı Taceddin Paşa Hamamı’dır. Tacettin ismi “dinin tacı” anlamına gelmektedir. Paşa Hamamı’na ismi verilen Taceddin Paşa’nın kimliği ise muğlaktır. Asıl adının Taceddin İbrahim Paşa ya da Taceddin Bey olduğu ileri sürülmüştür. Yapılan araştırma sonucunda Arnavut asıllı Osmanlı ansiklopedi ve sözlük yazarı Şemseddin Sami’nin Kâmûsü’l-A’lâm adlı ünlü eserinde anlatılan, bölgede etkin olan İbrahim Bey’in yapının banisi olabileceği görüşü bulunmaktadır. Buna göre İbrahim Bey, Amasya ve çevresinde yaşayan ve sarayla kuvvetli bağı olan “Mevlayı Seyyit’dir. İbrahim Bey, küçüklüğünde ailesiyle İran’dan gelerek Amasya çevresine yerleşir. İbrahim, öncelikle babasının zaviyesinde eğitim alır, daha sonra ilim öğrenmek için Bursa’ya gider. Sonrasında Karamanlı Vezir Mehmet Paşa’nın oğlunun ve Fatih Sultan Mehmet’in II. Bayezid’den olan torunu Şehzade Korkut’un eğitiminde görevlendirilir. Merzifon, Karahisar, Amasya gibi bazı şehirlerde müderrislik yapar ve Amasya kadılığına atanır. En sonunda eğitim ve yargı işlerinden elini çeker ve Sultan Bayezid zamanında emekli olur. Yavuz Sultan Selim ona İstanbul’un Eyüp Sultan semtinde bir ev bağışlar ve 90 yaşını geçmiş halde, 1528 (H. 935) yılında vefat eder.

Taceddin İbrahim Paşa, Samsun ilinin Vezirköprü ilçesinde ziyaretçilerin dinlenmeleri ve ibadet etmeleri için oldukça düzenli ve etkileyici bir imaret yaptırmıştır. Bu imaretin masraflarının karşılanması için vakfedilen taşınmazlar arasında beş hamam, üç han, bir boyahane, bir bodrum, bir bedesten ve 150 dükkân bulunmaktadır. Bu imaretin vakıf eserleri Zile, Osmancık, Çorum ve İstanbul olmak üzere farklı il ve ilçelere bina edilmiştir. Vakfın Vezirköprü, Merzifon ve Zile’deki eserleri halk arasında Taceddin İbrahim Paşa, Taceddin Bey ya da İbrahim Bey/Paşa adı ile bilinmektedir. Bu isimleri taşıyan ve ona atfedilen eserler arasında İbrahim Paşa Külliyesi (Merzifon-Amasya), Taceddin İbrahim Paşa (Kurşunlu) Camii (Vezirköprü-Samsun), Taceddin İbrahim Paşa Hamamı (Zile-Tokat), Taceddin Paşa Han ve Mescidi (Merzifon-Amasya) ve Paşa Hamamı (Çorum) bulunmaktadır.

Paşa Hamamı, Taceddin İbrahim Paşa’nın 1484 yılında (Hicri 900), Samsun ilinin Vezirköprü ilçesinde yaptırdığı imaretin masraflarını karşılamak üzere Çorum il merkezinde inşa edilen vakıf eserlerden biridir. Çorum’da bulunan diğer vakıf eserler yedi dükkân ve boyahane ise bugüne ulaşamamış, yıkılmıştır.

Paşa Hamamı, Osmanlı hamam mimarisinin geleneksel düzeni olan çifte hamam olarak inşa edilmiştir. Hamamın kadın ve erkekler için birbirinin simetrisi olan ayrı bölümleri vardır. Bu bölümler soğukluk, sıcaklık ve halvet kısımlarından oluşmaktadır. Bu bölümler ayrıca kiremit kaplı kubbeler ile örtülüdür. Erkekler bölümü, kare planlıdır ve içinde kubbeli bir soyunma odası bulunur. Bu bölüm, doğu-batı yönünde uzanır ve üzerinde iki küçük kubbe bulunan bir ılıklıkla devam eder. İlerledikçe, kubbeler ve tonozlarla örtülü olan sıcaklık kısmına ulaşılır. Sıcaklık bölümünden sonra ise üzeri küçük kubbelerle örtülü iki adet halvete geçilir. Paşa Hamamı’nın duvarları kaba yontma taş ve moloz taşlar kullanılarak inşa edilmiştir. Çatısında ise kirpi saçak tekniği kullanılmıştır.

Paşa hamamı, günümüze kadar çeşitli restorasyonlar geçirmesine rağmen özgünlüğünü korumayı başarabilmiştir. Paşa Hamamı’nda son olarak Ağustos 2007’de başlayan restorasyon çalışmaları Nisan 2008’de tamamlanmıştır. Paşa Hamamı bugün özel mülkiyette olup, hizmet vermeye devam etmektedir.

Referanslar

Çal, H. (1988). Zile Hamamları. Türk Etnografya Dergisi (68): 103-124; Çerkez, M. (2005). Merzifon’da Türk Devri Mimari Eserleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yurdakul, M. E. (1983). Tacüddin İbrahim Paşa'nın Vakıfları ile Vâkıfın Merzifon'da İnşa Ettirdiği Hana Bitişik Mescidinde Yapılan Restorasyon Çalışmaları, VIII. Türk Tarih Kongresi: Ankara 11-15 Ekim 1976 Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt: III, ss. 1619-1626.