Pamukkale

Yerleşim Merkezi / Destinasyon Doğal ve Kültürel Miras Kültürel Miras Destinasyonu UNESCO Dünya Miras Alanı

Denizli kent merkezine yaklaşık 18 kilometre uzaklıktadır. Pamukkale ve çevresi Büyük Menderes depresyonunun orta ve yukarı kesimlerinin sınır kısmına yakındır. Pamukkale Büyük Menderes Nehri’nin önemli bir kolu olan Çürüksu Vadisi’nde yer alıyor. Travertenler ve Hierapolis antik kenti vadinin kuzeydoğunda Çökelez dağının güney eteklerinde uzanıyor. Bu dağdan kaynaklanan termal sular kilometrelerce öteden görülebilen traverten oluşumlarını barındırmaktadır. Kuşkusuz Denizli birçok traverten sahasına sahip olmakla beraber bunlar içinde en önemlisi Pamukkale travertenleridir. Yörede travertenlerden, turizmin yanında traverten sökümü ve yapı malzemesi üretiminde de faydalanılmaktadır. Pamukkale travertenlerinin turistik amaçlı önemi olan kısmı Büyük Menderes depresyonundan Çökelez Dağı’na doğru yaklaşık olarak 260 metre ve 367 metreler arasındaki kısmıdır. Kuşkusuz belirtilen traverten birikimi bahsi geçen yükselti aralığından çok daha fazlasını kapsamaktadır. Travertenlerin hemen kuzeyinde daha yüksek kesimlerde Hierapolis antik kenti yer alıyor.

Pamukkale’nin turistik öneminden bahsederken Hierapolis antik kenti ile birlikte anmak gerekmektedir. Zira yörenin önemi doğal termal suların varlığı kadar bu suların çekiciliği ile kurulan antik yerleşmelere de bağlıdır. Yörenin doğal ve kültürel özeliklerinin farkına varılması ile 1988 yılında UNESCO tarafından 1.077 hektar alana yayılan saha 485 referans numarası ile Dünya Miras Listesi’ne alındı. Dünya Miras Listesi’ne alınma kriterleri (i) bir kültürel geleneğe ya da var olan veya yok olmuş bir medeniyete veya geleneğe tanıklık; (ii) tarihindeki önemli aşamaları gösteren mimari, peyzaj vb. örnekleri barındırmak; (iii) eşsiz güzelliğe sahip doğal oluşumlara sahip olmasıdır. Türkiye’nin dünya miras listesinde Kapadokya ile birlikte hem doğal hem de kültürel miras alanı olan iki lokasyonundan biridir.

Pamukkale ve Hierapolis antik kenti Ege Bölgesi’nin en önemli turizm merkezlerinden biridir. Ege Bölgesi kıyı turizmi açısından zengin kaynaklara sahip olmanın yanında diğer doğal turistik çekicilikler ve kültürel çekicilikler bakımından da önemli merkezleri barındırmaktadır. Pamukkale ve Hierapolis antik kenti de hem kaplıca turizmi hem traverten oluşumlarının ziyaret edilmesi hem de tarihi kültürel turizm amacıyla ziyaret edilmektedir. Saha, Ege Bölgesi’nin kıyı turizm merkezleri dışında en çok ziyaret edilen destinasyonlarındandır. Pamukkale travertenleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2019 yılının verilerine göre Konya Mevlâna müzesinden sonra Anadolu’da en çok ziyaret edilen turistik merkez konumundadır. Bahsi geçen yılda sadece Pamukkale ve Hierapolis örenyeri 2,5 milyonu aşkın ziyaretçi ağırladı.

Pamukkale (Hierapolis) örenyerindeki en önemli çekicilik dünyada eşine az rastlanan şekil ve boyuttaki traverten oluşumlarıdır. Sahada travertenlerin sebep olduğu birçok birikim şekli yer almaktadır. Bunlara traverten taraçaları ve havuzları, kanalları, sarkıt ve dikitler örnek gösterilebilir. Traverten oluşumunda etkili olan faktörlerin başında kalsiyum karbonat yüklü sular gelir. Karstik sahalardaki yeraltı suları geçtikleri bölgelerdeki kayaçları eriterek bünyelerine kalsiyum karbonat (CaCO3) alırlar. Yüzeye çıktıkları sahalarda ise karbondioksitin ayrılması ile geçtikleri sahalarda tortullar şeklinde kireç birikimine sebep olurlar. Bu birikim seyir zevki olan bir manzaranın da oluşmasını sağlamaktadır. Pamukkale travertenleri dünyadaki en büyük traverten teşekkül sahalarından biridir. Travertenlerin çeşitli oluşum şekillerinin bulunduğu sahada en çekici olanları traverten terasları ve havuzlarıdır. Bu havuzlar Çökelez Dağı’nda eğim boyunca sıralanır. Doğal havuzlar içindeki su ve termal çamur yamaç boyunca akan sular ile yenilenmektedir. Bu doğal havuzlardaki termal sular sağlık, eğlenme vb. sebeplerle turist akınına uğrar.

Termal suların varlığı geçmişten günümüze yöreyi önemli bir sağlık merkezi haline getirmiştir. Tarihi kalıntılar içinde büyük hamam yapıları insanların termal sulardan geçmişte de faydalandığının bir göstergesidir. Pamukkale’de doğal kaynaklar ve sondajlarla çıkarılan kaynaklardan çıkarılan sular, sıcaklıkları 35-100oC arasında değişen termomineralli sulardır. Günümüzde traverten taraçaları içindeki havuzlardan ve antik hamamlardan bu amaçla faydalanılmaktadır. Sular kimyasal içerikleri sebebiyle banyo kürlerine uygundur, içmece olarak faydalanılamamaktadır.

Pamukkale (Hierapolis) örenyerini dünyada güzide kılan diğer bir çekicilik de tarihi yerleşme kalıntılarıdır. Kentin Helenistik dönemde inşa edildiği düşünülmektedir. Sırasıyla Helenler, Bergama Krallığı, Roma, Bizans, Selçuklular burada yaşadı. Antik kentte Domitian Kapısı (Frontinus Kapısı), Roma ve Helenistik dönem tiyatroları, Frontinus Caddesi, Agora, Kuzey Bizans Kapısı, Güney Bizans Kapısı, Gymnasium, Tritonlu Çeşme Binası, Apollon Kutsal Alanı, İon Sütun Başlıklı Ev, Latrina, Apollon Kutsal Alanı, Plutonium, su kanalları ve nymphaeumları, Surlar, Ortaçağ Selçuklu Kalesi kalıntıları, Aziz Philippus Martyrionu, Aziz Philippus köprüsü, Direkli Kilise, Nekropol Alanı, Hamam Bazilika, Katedral ve Roma Hamamı en ilgi çeken buluntulardır.

Pamukkale ve Hierapolis örenyerine ulaşım sıkıntısı bulunmamaktadır. Denizli merkezden düzenli aralıklarla kalkan araçlar ile merkeze ulaşmak mümkündür. Uzak mesafelerden yapılacak yolculuk için yakın mesafede hava alanları yer almaktadır. Denizli ve Uşak havaalanları havayolunu kullanacak turistler için en yakın havaalanlarıdır. Uluslararası uçuşların yapıldığı İzmir Adnan Menderes ve Antalya havalimanları ise yaklaşık üç saat mesafededir.

Yararlanılan Kaynaklar

Doğanay, H. ve Zaman, S. (2013). Türkiye Turizm Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık; Doğaner, S. (2014). Anadolu’nun Coğrafi Mirası Pamukkale, Türk Coğrafya Dergisi, 31: 7-38; http://www.dosim.gov.tr/muze-istatistikleri, (Erişim tarihi: 14.04.2021); https://denizli.ktb.gov.tr/TR-211745/pamukkale-hierapolis.html, (Erişim tarihi: 16.04.2021); https://whc.unesco.org/en/list/485/, (Erişim tarihi: 13.04.2021); Polat, S. (2013). Türkiye’de Traverten Oluşumu, Yayılış Alanı ve Korunması, Marmara Coğrafya Dergisi, 23: 389-428; Yılmaz, A. (2018). Coğrafya ve Turizm. İçinde; S. G. Aktaş (Editör). Turizm Coğrafyası (ss. 38-74). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3330, Açık Öğretim Fakültesi Yayını No: 2189.