Otellerin çeşitliliği ve toplum hayatındaki rolüne bakıldığında üzerinde uzlaşılmış bir tanımını yapmak zordur. Turizm sektörünün en temel bileşenlerinden biri olarak otel kavramıyla ilgili en kapsayıcı tanımı ağırlama temelinde yapmak mümkündür. Oteller, en az bir geceleme ve buna bağlı bazı hizmetleri sağlayan oteller, ağırlama ihtiyacını ticarî olarak karşılayan, kısa süreli veya geçici konaklama mekânlarıdır. Modern dönemle başlayan bir kurum olarak, otel (hotel) sözcüğünün bugün bilinen anlamıyla ilk kez 1765 yılında, nitelikli konaklama yeri/han şeklinde kullanıldığı saptanmıştır. Hotel sözcüğünün kökeni, Fransızca'da hôtel ve öncesinde hostel sözcüklerine dayanmaktadır. Fransızca'da XI. yüzyılda ev, yuva, mesken için ostel ve hostel sözcükleri kullanılmaktaydı. XIII. yüzyıl başlarından itibaren hostel han, eğlence mekânı'na karşılık geliyordu. Hôtel sözcüğü ise saray, büyük ev, konak anlamındaydı. Bu iki sözcükten türeyerek hotel, ilk olarak 1640 yılında, Fransızca’da resmî kamu konaklama mekânı; büyük özel konaklama yeri'ni ifade ediyordu. Hotel, büyük ev gibi bir anlamı içeren hôtel’den türerken, hostel’in gençlik oteli olarak kullanılması XX. yüzyıl başlarına denk gelmektedir. İlk konaklama örnekleri için kullanılan bir diğer kavram olarak tavern (han, taverna) ise Fransızca'da “şarap evi, Latince'de han, dükkân sözcüklerini karşılıyordu.

Otel kavramının özünde yatan konaklama yeri düşüncesinin varlığı aslında toplumsal hareketliliğin tarihi kadar eskidir. Evinden uzakta olan kişilerin barınma ve temel ihtiyaçları ve bunun karşılanmasını ifade eden ağırlama kavramı sosyal yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır. Mevcut bilgilere göre ilk olarak Hammurabi Kanunları’nda (MÖ XVIII. yüzyıl), taverna, meyhane gibi kavramların kullanıldığı görülmektedir. Roma döneminde gelişmiş yol ağının belli noktalarında inşa edilen hanlar, Avrupa’da hancılığın ilk önemli örnekleridir. Konaklama mekânları yüzyıllar boyunca basit, barınma/geceyi geçirme mekânları olarak düşünüldü. Seyahatler hayvanlarla yapıldığından hanlar, bir ortak alan ile hayvanlar ve insanların gecelemesi için iki büyük mekândan oluşuyordu. İnsanların ve hayvanların temel ihtiyaçları, basit imkânlarla karşılanıyordu. Geceleme alanı, büyük yatakhane şeklindeydi, kişiye özel odaya rastlanmıyordu. Şehirlerdeki hanlar (taverna, tavern) ise daha çok yiyecek-içecek ve bazen eğlence imkânlarını da içeriyordu. Ortaçağ boyunca, Avrupa’da din amaçlı seyahatler ağırlık kazandığından dinî mekânlarda veya şehirlerde bu amaca yönelik konaklama mekânları yaygınlaştı. Anadolu’da ise Selçuklular döneminde (X. – XIV. yüzyıl) kurulan yol güzergâhlarında inşa edilen çok sayıda konaklama mekânı kervansaray, şehirlerdeki mekânlar han olarak adlandırıldı. Bu mekânlar, Avrupa’daki örneklerden daha gelişti.

Avrupa’da yaklaşık XV. yüzyıldan itibaren ticaretin ve şehirlerin gelişmesiyle hancılık gelişti ve kâr amaçlı yapılan işler arasına girdi. Otel işletmeciliğinin temellerinin atıldığı ABD’de ise hanlar (public house) daha yakın dönemde, XVII. yüzyılın başından itibaren kamu yaşamına girdi ve hızla önemli bir yer edindi. Avrupa’da olduğu gibi, hanların çoğu, genel halka yönelikti, temizlik koşulları ve yemek kalitesi oldukça zayıftı. Elit sınıf için nitelikli hanların sayısı çok azdı. Sanayi Devrimi ile birlikte, ABD’de modern ve büyük oteller açılmaya başladı ve şehir yaşamında önemli roller aldı. Bu açıdan, özel odalar, balo ve toplantı salonları bulunan ilk otel 1794 yılında New York’da açılan The City Hotel’dir. Modern anlamda otelcilik işlevlerine rastlanan, ilk lüks otel 1829’da Boston’da açılan Tremont House kabul edilmektedir. 170 odalı bu otelde resepsiyon, lobi ve bellboy mevcuttu, odalar özel kilitliydi ve içinde banyo, lavabo ve ısıtma sistemi bulunmaktaydı.

Türkiye’deki ilk modern oteller XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İstanbul’da açılmaya başladı. Avrupa’dan iş amaçlı veya sadece İstanbul’u görmeye gelenler için Sirkeci civarında çok sayıda ev pansiyonu yer alıyordu. 1841’de açılan Hotel d’Angleterre, lobisi, restoranı, nitelikli odaları ile ilk modern otel örneğidir. Kısa bir süre faaliyet gösteren bu otel, XIX. yüzyılın sonuna kadar İstanbul’da açılan pek çok otele örnek oldu. Bu dönemin önemli otellerinden, 1891 Büyük Londra ve 1892 Pera Palas bugün faaliyetine devam ederken, 1897 yılında açılan Tokatlıyan Oteli 1957 yılında kapandı.

1900’lü yılların başında ABD’deki otel sayısı on bin civarına ulaşırken, otellerde nitelikli yiyecek-içecek hizmetleri, faaliyetlere göre departmanlara ayırma, otel yönetimi ve otelin fiziksel planlamasında belirli standartlar oluşmaya başladı. Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük otel zincirlerinin başlaması 1901 Statler Hotel ile oldu ve XIX. yüzyıl boyunca hızla büyüyen Amerika Birleşik Devletleri merkezli otel zincirleri, otel sektörünün küreselleşmesine yön verdi. Bu süreçte yaygınlaşan bazı uygulamalar arasında, otel mülkiyeti ile yönetimin ayrılması, pazar bölümlendirme, otel binası standartları, zincir pazarlama, franchising, merkezî rezervasyon sistemleri sayılabilmektedir.

XX. yüzyılın ikinci yarısından sonra, otellerin sayısı ve çeşitliliği giderek artarken, fiziksel donanımı, hizmet işlevlerinin yapılandırılması ve yönetimi ile ilgili standart uygulamalar gelişmeye başladı. Otel sayısı ve türlerindeki artış, farklı hizmet kalitesi ve fiyatlandırmalar, otellerde sınıflandırma ihtiyacını doğurdu. Müşteriye güvence sağlamak, pazarlama faaliyetlerini kolaylaştırmak ve belirli standartları uygulamak gibi amaçlarla, 1960’li yıllardan itibaren çeşitli sınıflandırma sistemleri geliştirildi. Sektörde belirli bir kalite ve kontrolün sürdürülebilmesi için sınıflandırma sistemi önemliydi ancak, başta Dünya Turizm Örgütü olmak üzere ortak bir yaklaşım çabaları sonuçsuz kaldı. Bölgelere ve ülkelere göre farklı şekilde uygulansa da en çok kullanılan yıldızlama sistemi (1-5 yıldız) oldu. Kapsam ve ölçütler açısından ise, dünyada en çok kullanılan sınıflandırma yaklaşımları şunlardır: Zorunlu ve gönüllü ölçütleri kapsayan geleneksel sınıflandırma; üçüncü taraflarca denetlemeye dayanan ISO denetimli sınıflandırma (Fransa); hizmet kalitesine ağırlık veren kalite güvencesini içeren sınıflandırma (İskoçya, İzlanda, Avustralya); müşteri görüşlerini içeren sınıflandırma (Norveç, Abu Dhabi); ölçütleri uygulamayı kabul eden otellerin denetime tabî olmadığı güven temelli sınıflandırma (Slovakya). Tüm yaklaşımlar içinde ölçütler en çok “oda özellikleri” ile ilgilidir.

Dünyadaki bazı uygulamalarda olduğu gibi, Türkiye’deki resmî sınıflandırma sistemleri de genellikle, otellerdeki asgarî teknik özelliklerle ilgilidir. Hizmet kalitesinin diğer boyutları, özellikle konaklama deneyimine ilişkin ölçütlere çok fazla yer verilmemektedir. Bu nedenle oteller, hizmet kalitesinin geliştirilmesi için özel standartlardan yararlanmaya veya otel temelinde oluşturmaya özen gösterir. Biçimsel sınıflandırma önemli olsa da, internet kullanımının yaygınlaşması ile birlikte “müşteri görüşleri” platformları kalite değerlemesinde son derece önemli hâle geldi.

Türkiye’de oteller hukukî olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca verilen İşletme Belgesi veya Belediye Belgeli olmak üzere iki şekilde faaliyet göstermektedir. Bakanlık tarafından yürütülen usûl ve esaslar, Turizm Tesislerinin Niteliklerine İlişkin Yönetmelik ile belirlendi. Bu yönetmelikte, yıldızlama sistemi ve tatil köyü, apart otel, butik otel gibi bazı otel türleri için ölçütler belirlendi. Belediye Belgeli oteller ise birinci sınıf ve ikinci sınıf olarak gruplandırılır. Resmi sınıflandırmanın yanı sıra oteller, yapılacak değerlendirmelerin amacına göre, çok farklı açılardan gruplandırılabilmektedir. Örneğin; büyüklüklülerine göre (küçük, orta, büyük), bulunduğu yere göre (şehir oteli, kıyı oteli, havaalanı oteli vb.), odaklandığı temel hizmete/konaklama ihtiyacına göre (kongre oteli, sayfiye oteli, termal otel vb.), hizmet kategorisine göre (ekonomik, lüks, vb.).

Otellerin temel üretim çıktısı olan hizmet, günün 24 saati boyunca kesintisiz devam etmektedir. Müşteriler, otel hizmeti sürecine; beden, mal, bilgi ve eşyaları ile dahil olurken, çeşitli beklentilerinin de karşılanması gerekmektedir. Bu durum, çok farklı üretim özelliklerine dayalı hizmetlerin (çamaşırhane, animasyon, yiyecek-içecek, temizlik vb.) bir arada bulunmasını gerektirir. Oteller günümüzde, belli uluslararası standartlardan söz edilebilen, kendine özgü mimarî özellikleri, donanımı ve organizasyonu ile içinde bulunan çalışan ve müşterilerin etkileşimlerinden doğan belirli bir sosyo-kültürel ortamın oluştuğu özgün mekânlardır. Konaklama sektöründeki diğer işletme türlerindeki uygulamaların, otel işletmelerinden (özellikle büyük otel işletmelerinden) gelen deneyim ve bilgi birikiminin uyarlanmasına dayalı olduğu söylenebilmektedir.