Ortahisar, İç Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde, Nevşehir’in Ürgüp ilçesine idari olarak bağlı olan bir belediye örgütlü bir (belde) yerleşmedir. Diğer bir deyişle, Ortahisar, Kapadokya Bölgesi olarak bilinen Avanos-Ürgüp-Uçhisar üçgeninin içerisinde kalan bir kasaba yerleşmesidir. Mustafapaşa, Ürgüp ilçe merkezine altı kilometre, Göreme Açık Hava Müzesi’ne 10 kilometre, Avanos ilçe merkezine 12 kilometre, Nevşehir merkez ilçeye ise 14 kilometre, Kayseri’ye 90 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. Ortahisar çevresinde Uçhisar, İbrahimpaşa, Mustafapaşa, Ürgüp ve Göreme yerleşmeleri bulunmaktadır. Ortahisar’ın nüfusu, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 1965 yılında 1.281 erkek, 1.526 kadın olmak üzere toplam 2.807 kişidir. 2007 yılı nüfusu 1.790 kadın, 1.702 erkek olmak üzere 3.492’dir. TÜİK’in 2019 yılının sonu verilerine göre yerleşmede 1.508 erkek, 1.557 kadın olmak üzere toplam nüfusun 3.065 olduğu görülmektedir. Yerleşmede temel ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır.

Yerleşmede öne çıkan yapı, Hititler döneminde ve sonrasında (Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı) savunma ve yerleşme amaçlı olarak kullanılan Ortahisar Kalesi’dir. İçerisinde çok sayıda yaşam odaları bulunan bu kale, günümüzde turistik ziyaretlere açık olarak işletilmektedir. Kalenin çevresinde tek katlı ve iki katlı geleneksel taş mesken yerel halkın yaşadığı yerleşim alanları söz konusudur. Ortahisar’da andezit ve kalker tüflerinden oluşmuş çok sayıda kayalık ve kale (İshak Kalesi, Zindan Tepesi) görebilmek mümkündür. Ortahisar çevresinde yer alan vadiler (Kızılçukur Vadisi, Üzengi Vadisi, Balkan Vadisi, Pancarlık Vadisi) tarihi yerleşmelere konu olmuş çok sayıda yaşam alanlarına sahiptir. Ortahisar yerleşmesi ve yakın çevresinde çok sayıda dini yapıların olması (Hallaç Manastırı, Azize Nino Kilisesi, Üzümlü Kilisesi, Balkan Kilisesi, Tavşanlı Kilisesi, Pancarlık Kilisesi, Kepez Kilisesi, Aynalı Kilisesi, Sütunlu Kilisesi) tarihi dönemde bu bölgenin Hristiyanlar tarafından yoğun olarak kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca günümüzde bu kültürel miras değerleri kültür turizminde bir kaynak değer olarak kullanılmaktadır. Kaya oyma alanları, yerleşim mekânı, ahır ve samanlık gibi konut eklentileri olarak kullanılmasının yanı sıra Harunoğulları ve Kayar’ın da (2015) belirttiği üzere, günümüzde kafe ve soğuk hava depoları olarak da kullanılmaktadır.

Ortahisar’da bölgenin yaşamını anlatan bir etnografik müze 2004 yılında açılmıştır. Yerleşme günümüzde çok sayıda yerli ve yabancı ziyaretçiye ev sahipliği yapmaktadır; ancak kasabaya gerçekleştirilen ziyaretler daha çok günübirlik turlar şeklinde olmaktadır. Tur operatörlerinin otobüslerle yerleşemeye getirdiği yerli ve yabancı ziyaretçiler, yürüyüş, manzara seyretme ve fotoğraf çekme aktiviteleri sonrasında bölgeden ayrılmaktadır.