Mesir Macunu Festivali

ETKİNLİK Festival DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Etkinlik

(Manisa, 1520 - )

Mesir Macunu, 41 çeşit baharatın bir araya getirilmesiyle oluşturulan yoğun ve akışkan bir kıvama sahiptir. Macunun koyu kahverengiye benzer bir rengi, tatlı ve çeşitli baharat aromasıyla birlikte sert bir kokusu bulunmaktadır. Mesir macunu geçmişte önemli tıbbi araç olarak kullanılırken, bireylerde sakinleştirici ve enerji verici etkisinin dışında; hormonlar üzerinde güçlendirici, vücutta kan dolaşımına yardımcı olan ve sindirime kolaylık sağlayan olumlu etkileri barındırmaktadır (Tuser 1958: 7). Günümüzde hala devam eden Mesir geleneği, zamanla her yıl düzenlenen festivale dönüştürülerek yaşatılmaktadır. Mesir Macunu Festivali’nin kökleri Osmanlı dönemine dayanmaktadır. Türkiye’nin en eski festivalleri arasında nitelendirilen bu etkinliğin yaklaşık 476 yıllık bir geçmişe sahiptir. Mesir Macunun tarihteki hikayesi, Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Hafsa Sultan’ın hastalığına dayanmaktadır. Sultan Camii Medresesi’nde başhekimlik yapan Merkez Efendi, Hafsa Sultan’ın hastalığına çözüm olarak 80’den fazla bitki ve baharattan oluşan bir karışım hazırlamıştır. Hafsa Sultan’ın hazırlanan özel karışımdan yemesiyle hastalığının iyileştiği bilinmektedir. Hafsa Sultan, o dönemlerde özellikle tıbbi amaçlarla kullanılan Mesir Macununu halkın taleplerinin artması sonucu şifa bulmaları amacıyla halka tanıtılmasını ve dağıtılmasını istemiştir. Bu istek üzerine Mesir Macunu paketlenerek, 21 Mart tarihinde Sultan Camii’nden halka dağıtımı yapılmıştır. ‘’Mesir’’ kelimesi ‘’gidilecek yer, toplanma alanı ‘’anlamına gelirken; ‘’macun’’ ise ‘’ezilmiş şifalı hamur’’ anlamına gelmektedir. Zamanla her iki kelime birleşerek geleneksel şifalı karışım karşılığında kullanılmıştır. Mesir geleneğinin süreklilik içeren festivale dönüşmesi, Manisa halkı olmak üzere çevre şehirlerden ve yurtdışından gelen kişilerin yoğun katılımıyla dikkat çekmektedir. Günümüzde artık uluslararası düzenlenen Manisa Mesir Macunu festivali, 2012 yılında UNESCO’nun ‘’İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesi’ne alınarak koruma altına alınmıştır (https://aregem.kulturturizm.gov.tr/). İlk zamanlarda her yıl 21 Mart’ta düzenlenen festival, Nevruz günü ile yakından ilişkili olup, baharın gelişiyle bolluk ve bereketin müjdeleyicisi görülmüştür. İnsan bedeni ve ruhunun arındığı zamanda tüketildiğinde Macunun vereceği şifanın halk tarafından daha güçlü olduğuna inanılır. Festival tarihlerinde politik, ekonomik ve siyasal sebeplere bağlı olarak değişiklikler görülmeye başlanmıştır. Festival tarihi mart ayının son haftası ya da Nisan ayının ilk haftasında değişebilmekte olup ve katılımının yoğun olması amacıyla pazar gününe denk getirilmesi amaçlanmıştır.  Son dönemlerde festival tarihi 21- 27 Mart tarihleri arasında yapılmaktadır. Festival dört gün ila 10 gün arasında sürmektedir (Tuser 1958: 8). Festivalin ilk aşaması Mesir Macunun üretilmesiyle başlamaktadır. Günümüzde birçok baharata erişimin olmaması sebebiyle, 41 çeşit baharattan oluşturularak Mesir Macunu yapılmaktadır. Mesir Macunu karabiber, karanfil, kimyon, yenibahar, vanilya, zencefil vb. baharatları içermektedir. Macunun yapılışına ilahi ve duaların okunuşu eşlik etmektedir. Festivalin ilk aşaması, mesir karma töreni ile başlayıp, kortej yürüyüşü, mevlit okuma töreni, beraat temsil töreni ve mesir macunu töreni ile son bulmaktadır. Bu faaliyetlere çeşitli ve renkli etkinlikler dahil edilmektedir. Festivalde mesirenin ortaya çıkışına sebep olan kişilerin ruhlarına cuma günü mevlit okunur. Festivalin son gününde tarihi bir canlandırma gerçekleştirilir. Canlandırılan konu ise, Hafsa Sultan’ın Merkez Efendiye Beraat vermesidir. XVI. yüzyıl Osmanlı dönemi kıyafetleriyle birlikte o tarihi an her yıl farklı sanatçılar tarafından canlandırılmaktadır. Böylelikle Mesir Macununun ne zaman, kimler tarafından ortaya çıkarıldığı, geçmişteki önemi ve o dönemin genel olarak yaşam şartlarını yansıtması, Mesir Macunu ve kültürünü tanımamız ve anlamamız açısından önemli rol oynamaktadır. Canlandırma etkinliğinden sonra festivalin son günü genellikle pazar gününe denk gelecek şekilde ayarlanarak Mesir saçımı gerçekleşmektedir. Sultan Camii önünde bir araya gelen halka paketlenen tonlarca Mesir Macunu minarelerden atılmaktadır. 

Manisa şehrinin simgesi haline gelen Mesir Macunu Festivali’nin süreklilik kazanması ve herkes tarafından bilinen kültürel etkinlik haline gelmesi, şehrin tanıtımında büyük oranda etkili olmaktadır. Festivalin birçok kişiye ev sahipliği yapmasıyla toplumsal dayanışma ve katılım ön plana çıkmaktadır. Mesir Macunu festivali kültürel çeşitliliğin sağlanması, üretim sürecinde kadınların rol alması ve macunun festival dışında ülkemizde ulusal ve uluslararası alanda satışının sağlanması hem istihdam açısından hem de ekonomik açıdan birçok katkı sağlamaktadır. Günümüzde festivalin yalnızca ulusal değil, aynı zamanda insanlığın ortak kültürel mirası olarak da kabul edilmesi büyük önem taşımaktadır.

Referanslar

Tuser, İ. (1958). Mesir macununun tarihçesi ve kültürel önemi. Manisa: Manisa Yayınları.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü. (t.y.). Manisa Mesir Macunu Festivali. https://aregem.kulturturizm.gov.tr, (Erişim tarihi: 26. 04. 2025).

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: