Meryem Çil (Geben) Kalesi
Doğal ve Kültürel Miras Kale
-
2019
Andırın ilçesinde Geben-Göksun yolu üzerinde bulunan Meryem Çil (Geben) Kalesi Delihöbek ve Kayranlı dağlarının tek geçit noktasında ve yüksek bir tepede kurulmuştur. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alıyor. Kesin olarak ne zaman inşa edildiği bilinmemekle birlikte, Roma dönemi öncesi inşa edildiği düşünülümektedir. Önünden geçen iki yola hâkim olmak için kontrol amacıyla yaptırılmıştır. Tarihte Maraş ve Suriye arasındaki haberleşmeyi sağlayan 13 kaleden biri olduğu bilinmektedir. 12 bin metrekarelik bir alana yayılan kale iç ve dış surlar olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Yapımında kesme taş, moloz taş ve kireçtaşı kullanılmıştır. Kale içerisinde tonoz kemerli kapalı mekânlar ve su sarnıçları olup bunlar günümüze kadar iyi bir durumda gelebilmiştir.
Dış surların büyük bir bölümü zarar gördü, sadece altı burcu ile mazgalları sağlam durumdadır. Kervan yolları İç Anadolu’dan başlayarak Göksun, Geben, Andırın, Karatepe istikametini takiben güney bölgelere ulaşmıştır. Bu yolun MÖ VII. yüzyıla ait Karatepe Hitit kitabelerinde adı geçen Akyol olduğu hakkında bilgiler bulunmaktadır. Kervan yolu üzerinde yapılan kaleler yol güvenliğini sağlayarak yolun çok uzun bir süre tercih edilen bir güzergâh olarak kullanılmasına imkân sağlamıştır. Bizans ve Ermeni dönemi tarihi belgelerinde geben sözcüğü Gaban olarak geçmektedir. Geben/Gaban geçit yeri anlamına da gelmektedir. Geben Kalesi geçit yerinin kavşağındadır. Tarihi kaynaklar MÖ 1500’lü yıllarda Meryem Çil isminin Mayramşir olarak yazıldığını ifade etmektedir. Mayramşir Meryem’in Şehri anlamına gelmektedir.
Kalenin meşhur aşk efsanesi ise şöyledir: “Vaktiyle genç ve güzel bir hükümdar kızı vardır. Meryem isimli bu kız, Andırın ile Göksun arasındaki bir kalede yaşamaktaydı. O çağda iki genç hükümdar bu güzele âşık olur. Meryem’in gönlü ise Göksun tarafındaki kalede yaşayan gençtedir. Andırın tarafındaki Azgıt Kalesi’nde yaşayan genç de Meryem’i çok sevmektedir. Hatta dağdaki bir taşa Meryem ile kendisinin bir resmini bile kazır. Meryem bu iki genç arasındaki çekişmeye bir son vermek için bir şart ileri sürer: Kim atının ayağında toz değmeden bulunduğu kaleye gelirse, onunla evleneceğini söyler. Bununla beraber işi kendi haline bırakmaz. Gönlü Göksun tarafındaki kalede yaşayan gençte olduğu için ona: “Atının ayağına keten bağlayarak gel” diye haber yollar. Bu genç atının ayağına keten bağlayarak Meryem’in kalesine ulaşır. Diğer genç ise bunu yapamadığı için başarısız olur. Böylelikle Meryem ile evlenme hakkını kaybeder. Bunu gururuna yediremediği için de “zaten Meryem, çildi.” diyerek, Meryem’i küçümser. O günden sonra Meryem’in yaşadığı kale ve civarı Meryem çil olarak anılmaktadır”.
Kahramanmaraş Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü’nden ulaşılan bilgiye göre Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 31. 02. 2012 tarih ve 4591 Sayılı Karar ile koruması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Kale kaba taş yontu örgülü, takriben 200 metre yükseklikte bir adet kulesi ayakta kalabilmiştir.
2017 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Restorasyon Dairesi Başkanlığınca restorasyonuna başlanan kale henüz tamamlanmamıştır. İl Kültür ve Turizm Müdürü Seydihan Küçükdağlı 2017 yılında verdiği röportajda, “Kentte 32 kale bulunduğunu bunun 27’sinin ise Andırın ilçe sınırları içerisinde ve birbirini adeta gözetler gibi sıralı halde yer aldığını dile getirdi, bunların içerisinde en önemlilerinin Meryem Çil Kalesi olduğunu” belirtmektedir
Referanslar
Çolak-Yıldız, E. (2019). Kahramanmaraş Arkeoloji Müze Müdürlüğü ile 27.11.2019, 03.12.2019 Tarihli e-posta yoluyla görüşmeler. (Görüşen: E. Çolak Yıldız); Demir, İ. H. (2017). Adını Gençlerin Aşkından Alan Kale, https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/adini-genclerin-askindan-alan-kale/904285, (Erişim tarihi: 15.11.2019); Erşahin, İ. (2014). Kahramanmaraş’ta Halk Anlatımları, İçinde; O. Doğan, R. Avcı ve S. Yakar (Editörler), Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş (ss. 348-349). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları; Maraşposta. (2019). Olgunlaşma Enstitüsü Meryem Çil’i Görünür Kılacak, https://www.marasposta.com/gundem/olgunlasma-enstitusu-meryelcimi-gorunur-kilacak-h46411.html, (Erişim tarihi: 15.11.2019).