29.10.1944 Cumhuriyet Bayramı gibi anlamlı bir günde ilk seferini yapan Kurtalan Ekspres’in yapımı, Türkiye’nin demiryolu ulaşımının farklı politikalarına işaret eden 1923-1950 dönemine denk gelmektedir. 1923 İzmir İktisat Kongresi ile belirlenen ve demir ağlarla ördük ana yurdu dört baştan mottosu ile örtüşecek şekilde ulusal hareketin önemli araçlarından biri olarak inşa edildi. Bu demiryolu ağının başlangıçta Diyarbakır’dan itibaren Dicle Nehri’nin sol tarafını takip edecek şekilde Botan ve Dicle nehirlerinin birleştiği kısımdan Irak’a yönelerek oradan ise Cizre’ye ulaştırılması planlanmaktaydı. Fakat dönemin teknolojisi ve bölgenin jeomorfolojisi buna müsaade etmedi. Bu sebeple demiryolu ağı, Diyarbakır’dan petrol kaynaklarının da etkisiyle Batman’a oradan da Kurtalan’a kadar götürüldü. Güncel olarak ise demiryolunun Siirt şehrine kadar ulaştırılması planlanmaktadır.

1972 yılında Barış Manço tarafından kurulan Kurtalan Ekspres müzik grubu ile ünlenen bu hat birçok film ve şarkılara konu olmakla birlikte, hattın üzerindeki şehirlerdeki insanların göç hikâyelerinde önemli bir yer edindi. Birçok kavuşma, ayrılık, özlem ve mutluluğa ev sahipliği yapan Kurtalan Ekspres belli bir zaman Yoğurt-Yoğurtçu Treni olarak da anılmaktadır. Çünkü hayvancılıkla uğraşan halk yoğurtlarını ve ürettikleri ürünleri satmak için istasyondan istasyona hareket etmekteydi. Bu anlamda bu hat kültürel ve kolektif bir toplumsal hafıza mekânıdır.

Tren yolculukları, özellikle son zamanlarda oldukça çekici olmaya başladı. Bu çekicilik tren güzergâhının zenginliklerinden kaynaklandığı gibi güvenli olması ve zamanın yavaş akması sebebiyle modernitenin buhranından sıyrılmak isteyenlere önemli bir kapı araladı. Tren yolunun güzergâhı karayolu ile bütünleşik olmadığından diğer ulaşım araçlarından daha farklı, egzotik çeşitlilikler ve doğal kültürel manzaralar sunmaktadır. Kurtalan Ekspresi, Ankara-Kurtalan arasında haftada beş gün boyunca karşılıklı seferler düzenlemektedir. Ankara’dan Kurtalan’a pazartesi, perşembe, cuma ve cumartesi; Kurtalan’dan Ankara’ya pazartesi, çarşamba, cuma, cumartesi ve pazar günleri ulaşmak mümkündür. Trende pulman, örtülü kuşetli, yataklı ve yemekli vagonlar bulunmakla birlikte tren rahat ve koltuklar arasındaki geniş mesafenin varlığı ile konforlu bir yolculuk sunmaktadır. Ankara’dan Kayseri’ye, oradan Sivas’a, sonrasında Malatya, Diyarbakır ve Kurtalan’a güzergâhı bulunan tren yolculuğu 23 saat sürmektedir. 60 farklı istasyonda yolculuğuna ara veren tren hattı boyunca kültürel, arkeolojik, kırsal doku, tarihi kentler, somut olmayan kültürel miras, doğal değerler, endemik türler, koruma altında bulunan doğal parklar, dinsel değerler, termal alanlar gibi birçok çekicilikler yolcular için de uğrak yeri olmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) Taşımacılık A.Ş tarafından 17.05.1983 tarihinde Ankara- Siirt Kurtalan arasında hizmet vermeye başlanan 1.212 kilometre uzunluğundaki bu hat, haftanın beş günü taşımacılık faaliyetinde bulunmaktadır. Pazartesi, çarşamba, perşembe, cuma ve cumartesi günleri Ankara’dan Kurtalan’a, pazartesi, çarşamba, cuma, cumartesi ve pazar günleri Kurtalan’dan Ankara’ya hareket eden tren yolculuğu 23 saatte tamamlanmaktadır. Örtülü kuşetli, pulman, yataklı ve yemekli vagonlardan oluşan tren Kayseri, Sivas, Malatya ve Diyarbakır şehirlerinde yolcu transferi için durmaktadır. TCDD’nin standartlarına uygun ergonomik koltuklar, elektrik prizi, bagaj alanları, tuvaletleri ve masalarıyla yolcular için bir konfor sunmaktadır. İki kişilik yataklı vagonlarda masa ve mini buzdolabı vardır.

Ankara, Kırıkkale, Kayseri, Sivas, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Batman ve Kurtalan başta olmak üzere 70’ten fazla durakta hizmet veren Kurtalan ekspresi geçtiği güzergâhlarda sunduğu doğal güzelliklerle gelecekte önemli bir demiryolu turizm rotası olma şansına sahiptir. Nitekim bu ekspreste yolcu ve yük taşımacılığı yapılmaktadır. Özellikle bu tren, karayolu ulaşımının gelişmediği 1980’li yıllara kadar en etkili ulaşım aracıydı. Kurtalan Ekspresi, yolcu taşımacılığı bakımından ele alındığında, hattın 2015 yılında 8414, 2016’da 7672 ve 2017 yılında ise 9320 yolcu taşıdığı görülmektedir. Yük taşımacılığında ise 2015 yılında 3610 vagon ve 132.450 ton, 2016’da 401 vagon ve 11500 ton, 2017 yılında ise 675 vagon ve 18800 ton yük taşınmıştır. Bu ekspresin aynı zamanda toplumsal bellekte önemli bir yeri vardır. Bu nedenle filmlere, şarkılara konu olan, geçmişe ait birçok anı barındıran Kurtalan Ekspresi bir ulaşım güzergâhından öte bir değer taşımaktadır. Barış Manço’nun 1972 yılında kurduğu müzik grubu adını bu ekspresten aldı.