Hellenistik çağda Tanrıça Ma’nın tapınağının bulunduğu ünlü bir kenttir. Ünlü antikçağ yazarı Amasyalı Strabon (MÖ 64 - MS 24) eserinde, kentin ünlü bir tapınak devleti statüsünde olduğunu ve kadın-erkek toplamı 6000’den fazla tapınak kölesi yaşadığını kendi gözüyle gördüğünü yazmıştır. Roma döneminde de önemini kaybetmeyen kent Komana adına ek olarak Hierokaisareia ‘Caesar’ın (Sezar’ın) kutsal Kenti anlamına gelen birleşik bir kelimedir’ unvanını almıştır. Kentin Türklerin Anadolu’ya geldikleri dönemde ve sonrasında Sisiyye olarak adlandırıldığı görülmektedir. Bu isim değişikliği ilk defa Danişmendname adlı eserde geçmektedir. 

Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Türkiye Bilimsel ve Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından da desteklenen Komana Pontika Arkeolojik Araştırma Projesi kapsamında çalışmalar başlatılmıştır. Proje, Orta Karadeniz Bölgesi'nin klasik çağ kenti Komana Pontika'nın konumunu belirlemek ve kent dokusunu anlamak amacıyla 2004 yılından itibaren başlatılmıştır. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Mimarlık Fakültesi Yerleşim Arkeolojisi Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Burcu Erciyas başkanlığında arkeolojik kazı ekibi tarafından yürütülmektedir. Kazı alanı Tokat ilinin dokuz kilometre kuzeydoğusunda Tokat-Niksar ve Tokat-Almus yollarının ayrımında bulunan Hamamtepe’de yapılmaktadır. Ancak antik kentin kalıntıları yaklaşık sekiz kilometre çapında bir alana yayılan görülebilmektedir.

Komana Antik kentin kalıntılarını ilk defa 1830’larda J.A Cramer, bir gezi sırasında keşfetmiştir. Daha sonra W. J. Hamilton 1842 yılında yayınladığı eserinde, birçok mermer arşitrav ve friz parçasından ve Roma dönemine ait bir köprüden söz etmiştir. Bahsedilen arşitrav parçaları şu anda Tokat Müzesi’nde bulunmaktadır. Hamilton’ın bahsettiği Roma Dönemi köprüsü ise bugün Devlet Su İşleri’nin regulatörünün temelinde durmaktadır.

Komana antik kentindeki çalışmalar 2004 yılında yüzey araştırmaları ile başlamış, 2009 yılında kazı çalışmaları ile sürdürülmüştür. Helenistik dönem Pontus Krallığı’nın tapınak merkezi olarak bilinen ve sonrasında kesintisiz bir şekilde iskana devam edilen Komana’da günümüzde yapılan çalışmalar iki bölgede yoğunlaşmıştır. Biri kent yerleşiminin merkezinde bulunan Hamamtepe’de diğeri Bula Köyü yakınlarında konumlanmış olan altıgen Roma dönemi Havuz’u ve ilişkili yapı gruplarında sürmektedir. Şimdilik Orta Bizans – Osmanlı dönemleri arasında üç evre ile temsil edilen kırsal bir kale yerleşimi gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu kale yerleşiminde 2009 yılından bu yana devam eden kazılarda elde edilen bulgular son iki yıl içerisinde daha anlaşılır sonuçlar vermeye başlamıştır. Anadolu’da kazı ve araştırmaların sıklıkla ihmal ettiği Türk beylikleri, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine dair somut veriler özellikle Anadolu’nun Türkleşme sürecini, Bizans ve Türk beylikleri arasındaki sosyal, kültürel ve ekonomik iliş-kileri anlamaya yönelik sorgulamalara imkan sağlamıştır. Hamamtepe arkeolojik alanında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında sırasıyla (V-IX yüzyıllar) Erken Bizans dönemi, (XI-XII yüzyıllar) Orta Bizans dönemi, (XII-XII. yüzyıllar) Danişmend dönemi ve (XVI-XVI yüzyıllar) Osmanlı dönemi evresi tespit edilmiştir.