Tokat şehir kültürünü başta yeni nesiller olmak üzere, önce şehirde yaşayanlara, ardından şehri ziyaret eden müşterilere tanıtmak üzere kurulmuş bir müzedir. Müze ziyaretçilerine Tokat’a özgü artık faal olmayan bazı meslek gruplarını ve unutulmaya yüz tutmuş kültürel öğeleri deneyimleme imkânı sunmayı da amaç edinmiş Yazma baskı, çömlekçilik uygulamaları, masal dinletileri, kültür sohbetleri ve bahçe bölümünde Tokat bağ-bahçe örneği, su yapıları ile canlı ve yaşayan bir müze görünümündedir.

Müze uzun bir hazırlık ve fizibilite çalışması sonrasında açıldı. İlk planlamalar 2014 yılında başlatıldı, binasının tamamlanması ve sergilenecek malzemelerin toplanması sonunda 2019 yılının Şubat ayında açılışı gerçekleştirildi. Müzenin koleksiyonunun ve sergileme senaryosunun oluşturulabilmesi için yerel aktörler ve koleksiyonerler ile iletişime geçildi ve arşiv taramaları yapıldı. Bu kapsamda, Osmanlı coğrafyası, üretim, ekonomi ve demografik yapı üzerine yapılan doktora tezleri ve yayınlar tarandı; şehrin kültürel ve beşeri özellikleri ana hatlarıyla ortaya çıkarıldı. Müzenin hayata geçirilmesinde Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı’ndan yüzde 100 hibe olarak proje desteği sağlandı. Müzenin açılışında Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan da destek alındı. Bununla birlikte müze varlığını en çok Tokat Belediyesi’nin sağladığı olanaklara ve kendisini bu müzenin açılmasına adayan Tokatlı bir koleksiyoner ve aynı zamanda müzenin ilk küratörü olan Hasan Erdem’e borçludur.

Müze, şehrin tarihi merkezinde, 1.200 metrekare alan üzerine kurulmuş modern ve yeni bir binada faaliyet göstermektedir. Ön ve arka kısımda yer alan 8.000 metrekare açık bir kullanım alanı da bulunmaktadır. Yaklaşık 3.000 metrekarelik sergileme alanına sahiptir. Tokat’ın tarihi eserlerinin en yoğun olduğu, kendisi yaşayan bir müze görünümünde olan, şehrin ticari ve anıtsal bir bölgesi konumunda Sulu Sokak’ta Tokat Müzesi’nin karşısında kurulmuştur. Bu müzeyi ziyaret edenler aynı zamanda 900 adımda Türklüğün Anadolu’daki bütün mimari serüvenini gözlemleyebilecektir. Müze, Tokat Belediyesi’ne bağlı ve Kültür Bakanlığı’nın denetiminde özel bir müzedir.

Tokat’a özgü yazmacılık, dericilik, demircilik, bakırcılık, tenekecilik, saraçlık, dokumacılık, yemenicilik, çömlekçilik, ahşap oymacılığı, dökümcülük gibi meslek grupları, el sanatları, giyim-kuşam kültürü, pamuklu ve ipekli dokumalar, ticaret yolları, kara gümrüğü, arşiv belgeleri, kent kronolojisi, seramikler, bakır kalhanesi müzedeki sergilenen eserlerin toplandığı başlıca temalar olarak seçilmiştir.

Üç kattan oluşan müzenin bodrum katında Osmanlı döneminde Tokat’ta yaygın bir şeklide bulunan 12 meslek grubunun tanıtıldığı bir Osmanlı çarşısı canlandırılmıştır. Müzenin en ilgi çekici bölümü yine bu katta bulunmaktadır. Çarşının hemen bitimine konumlandırılan Tokat’a özgü bir bağ evine ait fırının da birebir tasarlandığı ve Tokat mutfak kültürünü içeren bölüm özellikle Türkiye’de ve dünyada eşine az rastlanan bir tasarıma ve uyarlamaya sahiptir. Bu katta anaokulu ve ilkokul çağındaki çocuklar için etkinlik alanı ve atölye bulunmaktadır.

Müzenin girişinin de yer aldığı zemin katta 750 metrekarelik alanda plastik ve görsel sanatların sergilendiği günümüz şartlarına uygun bir sanat galerisi, 336 adet fotoğraftan oluşan kronolojik Tokat Fotoğrafları Sergi Panosu, iki adet 1800’lü yıllara ait diaroma ve taş eserlerin sergilendiği bir bölüm mevcuttur. Ayrıca bu katta idari ofis, 60 metrekare şehir arşivi, 60 metrekare eğitim atölyesi ve derslik, lavabolar ve güvenlik ofisi bulunmaktadır.

Birinci ve son katta Tokat ve ilçelerinde bulunan anıtsal eserlerin konu edildiği dokuz adet ölçekli diaroma, beş adet Tokat’ta doğan meşhur tarihi simalara ait canlandırma manken vitrini, 76 adet muhtelif boylarda sergileme vitrini içerisinde yöresel etnografik eserler sergilenmektedir. Bu bölümde kente dair genel bilgilendirmeyi sağlamak amacıyla geniş bir kent kronolojisine yer verildi. Ayrıca Osmanlı arşivlerinden alınmış Tokat iline ilişkin belgeler, kentin hafızasıyla birlikte sergilenmektedir. Tokat ve çevresine ait ziyaretçilere detaylı bilgi verilmesi amacıyla Tokat’ı ziyaret eden seyyahların eserlerinden faydalanılmış ve kentin geçmişi ile gündelik hayatı bu eserlerde yer alan betimlemelerle ziyaretçilere sunuldu.

Tokat Şehir Müzesinde hâlihazırda toplam 4836 adet eser sergilenmektedir. Müzede 500 metrekareden oluşan depoda henüz tasnifi yapılmamış eserler mevcuttur. Depodaki eserlerle birlikte müzede toplam 10 binin üzerinde parça bulunmaktadır. Ayrıca müzeye çok sayıda bağışçı ellerindeki malzemeleri vermeye devam etmektedir.