Kilitbahir Câhidî Sultan Külliyesi
Doğal ve Kültürel Miras Külliye
-
2020
Çanakkale’nin Eceabat ilçesine bağlı Kilitbahir Köyü’nde Kilitbahir Kalesi’nin arkasında boğaza hâkim bir yamaç üzerinde yer almaktadır. Yapılış tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte yapıya ismini veren ve 1659 tarihinde vefat eden Câhidî Sultan’ın hayatta olduğu yıllarda yapıldığı düşünülmektedir. Bundan hareketle bugün cami kapısı üzerinde 1630 tarihinde yazılan mermer bir kitabe konulmuştur. 1953 yılında meydana gelen depremde zarar gören minaresi yıkılmıştır. Bugünkü minare sonradan yapılmıştır.
Rumelili bir aileden gelen ve Edirne doğumlu olan Câhidî Sultan’ın asıl adı Ahmet’tir. Elinden geldiği kadar çalışan anlamına gelen Câhidî ismini mahlas olarak kullanmaktadır. Câhidî Ahmet Efendi’ye Sultan unvanı ise IV. Mehmet tarafından verilmiştir. Câhidî’nin eserlerinde ve bazı kaynaklarda Mevlânâ Ahmed Câhidî el-Edirnevî, Şeyh Câhidî Ahmed Abdullah, el-Câhidî Ahmed Muhammed er-Rumî el-Edirnevî gibi isimlerle anıldığı da görülüyor. Bu isimlerin dışında 1837 tarihli bir arşiv belgesinde Hızır adıyla anıldığı da anlaşılmaktadır. Tasavvufa yönelen Câhidî Sultan XVII. yüzyılın başlarında Edirne’den gelerek Gelibolu’da Halvetiyye-Uşşakıyye şeyhlerinden Şeyh Ömer Karibî (Kutub Ömer) Efendi’den hilafet aldıktan sonra Çanakkale’de Câhidîyye Tarikatını (Halvetiye’den Cemaliye’nin bir kolu) kurmuştur. Ölümünden sonra da devam ettirilmeye çalışılan tarikat XIX. yüzyıldan sonra Sünni çizgiden yavaş yavaş uzaklaşarak Bektaşilik'ti. XX. yüzyılın başlarında Câhidîyye tarikatı tamamen ortadan kalkmıştır. Câhidî Sultan’ın Divan ve Kitab’un-Nasiha isimli iki eseri bulunmaktadır. 1659 yılında vefat etmiştir.
Külliyenin bünyesinde cami, Câhidî Ahmed Efendi ve eşi Kerime Hatun’un sandukalarının bulunduğu bir türbe, türbeye geçiş için kullanılan hazırlık mekânı, bahçesinde bir hazire, sokağa bakan tarafta hazire duvarına bitişik kitabesiz bir çeşme ve caminin güneyinde duvara bitişik ikinci bir çeşme bulunmaktadır. Külliye’ye sonradan eklenen bölümler ise avludaki şadırvan ve imam odası ile caminin güney yönündeki depodur. Külliyede daha önce var olduğu bilinen tekke ise bugün mevcut değildir. Bununla birlikte caminin güneyinde yer alan mezarlık kısmında tekkeye ait olabileceğini düşündüğümüz duvar kalıntıları bulunmaktadır. Cami kare planlı, kubbeli kübik bir yapı olup tek şerefeli minareye sahiptir. Caminin batı cephesinin, kuzeybatı köşesine bitiştirilen kare kaideli minare silindirik gövdelidir. Yapının cepheleri altta ve üstte yer alan pencerelerle hareketlendirilmiştir. Kuzey cephenin ortasındaki hafif basık yuvarlak kemerli kapıyla pandantiflerle geçilen kubbe ile örtülü kare planlı harim kısmına geçilmektedir. Kıble duvarının ortasında mihrap, sağ tarafta minber bulunmaktadır. Mihrap nişi altı köşeli olup mukarnas kavsaralıdır. Minber taş ve mermer malzemelidir. Türbe, çarpık dikdörtgen planlı olup elips şeklindeki kubbeye pandantiflerle geçiş sağlanmaktadır. Türbenin kuzey cephesinde hazireye bakan kısımda yer alan kapı açıklığı sonradan kapatılmış ve batı cephesindeki kapıdan yapıya giriş sağlanmıştır. Türbeye geçişte kullanılan hazırlık mekânı, sonradan inşa edildiği için cami ve türbe arasındaki boşluğa oturtulmuştur. Yapıya kuzey cephedeki kapıdan girilmekte ve kapı üzerindeki kitabede Eski Türkçe sülüs hatla Makamı Sultan Câhidî Hazretleri 1290 yazmaktadır. Buradan bu bölümün 1873 tarihlerinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Câmi haziresinde 1838-1911 tarih aralığına sahip 20 adet mezar taşı bulunmaktadır. Külliye bünyesinde bulunan iki çeşmeden biri dilimli kemerli, diğeri yuvarlak kemerli olup geç dönemde yapıya eklenmişlerdir. Son yıllarda Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından restore edilen yapı önemli ziyaret yerlerinden biri olmuştur.
Referanslar
Acıoğlu, Y. (2007). Kilitbahir Cahidi Sultan Câmi Haziresindeki Mezar Taşları. İçinde; Yeni Konya Ticaret Odası Yeni İpek Yolu Dergisi-Konya Kitabı X (Uluslararası Türk Sanatı ve Arkeolojisi Sempozyumu/Rüçhan Arık-M.Oluş Arık’a Armağan) (ss. 25-41). Konya: Konya Ticaret Odası; Azamat, N. (1993). Cahidi Ahmed Efendi. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 16-17). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; Eren, R. (1984). Çanakkale ve Kilit-ül Bahir Köyümüzün Sultanı Ahmet Cahidi Efendi. İstanbul: Nesil Matbaacılık; Kızıler, H. (2004). Câhidî Ahmed Efendi ve Tasavvuf Anlayışı (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Acıoğlu, Y. (2008). Kilitbahir Cahidi Sultan Külliyesi. İçinde; Eceabat Değerleri Sempozyumu. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.