Kıbrıs, 1974 yılında kuzeyde Kıbrıs Türkleri güneyde Kıbrıs Rumları yer alır bir şekilde ikiye ayrılmasından sonra Kıbrıslı Türkler, bu tarihten itibaren yeniden inşa sürecine girdi, kendi siyasi ve ekonomik kurumlarını birçok alanda oluşturmaya başladı. Kıbrıs Türk Hava Yolları, Kıbrıs Türk halkının kendi kurumsallaşması ve devlet olarak siyasi bir tanınmışlık elde edilebilme çabaları açısından önemli bir kurum olarak değerlendirilir. KTHY, Kıbrıs Türk Cemaat Meclisi Konsolide Fonu İnkişaf Sandığı ve Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı’nda 4 Aralık 1974 tarihinde kuruldu ve 3 Şubat 1975'te ilk uçuşunu gerçekleştirdi. KTHY’nin kurulduğu dönemde Kuzey Kıbrıs’ta sivil havacılık faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için birçok eksiklikler söz konusu oldu. KTHY bu eksiklikleri kendi birimlerini oluşturmak suretiyle gidermeye çalıştı. Bu çalışmalara örnek vermek gerekirse; bilet satışı için Kıbrıs’ta üç (Lefkoşa, Mağusa, Girne), Türkiye’de beş (İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya, Adana), Londra’da iki (Merkez, Kuzey) satış ofisi açıldı. Uçuş ikramları için ikram birimi, teknik servis hizmetleri için teknik birim, kargo işlemleri için kargo birimini ve yer hizmetleri için yer hizmetleri birimi oluşturuldu.

KTHY, bazı yıllar dışında genel olarak zarar etmiştir. Zarar nedenleri arasında sivil havacılık sektöründe devletin sağlaması gereken alt-üst yapı hizmetlerinin, kurumun kendisi tarafından sağlanmaya çalışılmasının yanında, kar amacı gütmeden KKTC’ye turist getirebilmek için İngiltere’de yer alan tur operatörlerine maliyetlerin çok altında bilet satışının yapılması da yer almaktadır. 2005 yılında zarar eden yapısı nedeniyle, KTHY’nin uçuş hizmetleri dışındaki yer hizmetleri, teknik bakım, ikram, kargo, antrepo, bilet satış hizmetleri yüzde 50 yerli ve yabancı özel sektör ortaklığıyla kurulan Cyprus Airport Services (CAS) işletmesine devredildi. 21 Haziran 2010 ise yılında özelleştirilmesi süreci tamamlanamayan KTHY’nın, içinde bulunduğu ekonomik sebeplerden dolayı tüm uçuş hakları tarafından askıya alındı ve tasfiye edildi. Böylelikle Kuzey Kıbrıs’ın siyasi tanınma ve ekonomik kurumsallaşma çabalarının önemli bir mihenk taşı olan KTHY kapandı. Bir devrin sonu olarak ifade edilebilecek bu tarihten sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyet’inde sivil havacılık faaliyetleri sadece özel kesim tarafından yürütülmeye başlandı ve bu eksende KTHY yerine “Kuzey Kıbrıs Hava Yolları” 2011 yılında kuruldu.

Kıbrıs Türk Cemaat Meclisi Konsolide Fonu İnkişaf Sandığı (İnkişaf Sandığı) ile Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı’nın (THY) yüzde 50’şer paya sahip olduğu, Lefkoşa merkezli bir limited şirket olarak 04. 12. 1974 tarihinde kurulan Kıbrıs Türk Hava Yolları Ltd.Şti. (KTHY), uzun yıllar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) bayrak taşıyıcı havayolu olarak hizmet verdi. Merkezi Lefkoşa’da bulunan şirketin, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti dışında, Türkiye, Birleşik Krallık ve Almanya’da satış ofisleri ile temsilcilikleri bulunmaktaydı.

KTHY’nin ilk tarifeli uçuşu 3.02. 1975’te başladı. 1976 yılında, DC-9, Boeing 727 ve Boeing 720 tipi uçaklar kiralanıp filoya katıldı. Bir yıl sonra, KTHY İstanbul, Türkiye’de bir Türk şirketi olarak kayıt edildi. 1981 yılında, tarifeli Londra seferleri başladı. 1990 yılında, iki tane Boeing 727-200 satın alındı. 1991 yılında, yer hizmetleri için işçi ve uçuş hizmetleri için uçucu personel istihdam edildi. 1992 yılında, KTHY kendi ikram binasını hizmete sundu. Üçüncü Boeing 727-200 uçağı 1993 yılında, dördüncüsü 1996 yılında satın alındı. İlk Airbus A310 uçağı 1995 yılında, ikincisi ise 1996’da satın alındı. 2000 yılında iki adet Boeing 737-800 uçağı uzun vadeli olarak kiralandı. 2001 yılında, üçüncü Boeing 737-800 uçağı uzun vadeli olarak kiralandı ve filoya eklendi. 2002 yılında, dört tane Boeing 727-200 teknik uçuş saatlerini doldurmuş olmasından dolayı satıldı. 2004 yılında, üç tane Airbus A321 uzun süreli olarak kiralandı ve filoya eklendi.

Başlangıçta İnkişaf Sandığı ve THY’nin yüzde 50’şer hisseye sahip olduğu KTHY’de ortaklık yapısı zaman içinde değişiklik gösterdi. THY, sahip olduğu KTHY hisselerinin satılması kararı sonrasında, 31.12.2000 tarihinde KTHY’deki iştirak payını kendisi gibi özelleştirme kapsamında olan TURBAN Turizm A.Ş.’ye devretti. Daha sonra ise, İnkişaf Sandığı elindeki KTHY hisselerinin yüzde 26’sı Ada Havacılık ve Taşımacılık A.Ş.’ye devredildi. Türkiye Cumhuriyeti Özelleştirme İdaresi Başkanlığı KTHY’de bulunan yüzde 50 oranındaki hissesinin blok hisse satışı şeklinde özelleştirilmesini teminen 11 .08. 2005 tarihinde ihaleye çıktı ve ihale sonunda KTHY’nin yüzde 50 hissesi 33 milyon ABD Doları bedelle Ada Havacılık ve Taşımacılık A.Ş.’ye satıldı. Tüm hisselerinin KKTC’ye geçmesinin ardından şirketin mali yapısının düzeltilmesi amacıyla, 2006 yılında reorganizasyon çalışmaları başlatıldı. Reorganizasyon çalışmaları KTHY’nın uçuş hizmetlerinin dışındaki hizmetlerinin (yer hizmetleri, teknik bakım, ikram, kargo, antrepo, bilet satış) kamu-özel sektör ortaklığıyla özelleştirilmesini öngörmekteydi.

2006 yılında, Gaziantep ve Trabzon seferleri başladı. Aynı senenin aralık ayında, Türkiye havalimanlarındaki yer hizmetleri üniteleri HAVAŞ’a devredildi. 2007 yılında, HAVAŞ ile ortaklık sonucu (kamu-özel sektör ortaklığı) Cyprus Airport Services kuruldu. KTHY yer hizmetlerindeki çalışanlar, bu şirket tarafında yeniden istihdam edildiler. 2007 yılında, Birmingham seferleri başladı. 2008 yılında, dördüncü Boeing 737-800 satın alındı ve Şubat 2009’da filoya eklendi. 2009 yılında, Turkuaz Airlines hava yollarından bir adet 320-232 uçağı kiralanarak filoya katıldı.

Daha sonraki dönemde finansal açıdan sıkıntıya giren KTHY’nin işletme ruhsatı Türkiye Sivil Havacılık genel Müdürlüğü tarafından 21.06.2010 tarihinde üç ay süreyle askıya alındı, uçuşları durduruldu ve aynı yılın ekim ayında iflas kararı alındı.

Merkezi Lefkoşa olan Kıbrıs Türk Türk Turizm İşletmeleri Limited Şirketi Şirketler Yasası Fasıl 113 gereğince, Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı ile Kıbrıs Türk Cemaat Meclisi Konsolide Fonu İnkişaf Sandığı’nın eşit payları ile 4 Aralık 1974’te kuruldu ve 3 Şubat 1975’te ilk tarifeli uçuşunu gerçekleştirdi. 1976’da Girne’de ofis açan şirket 1981’de İngiltere’ye tarifeli uçuşlarına Londra üzerinden başladı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ulusal havayolu şirketi olan ve altı uçak filosuna sahip olan KTHY 07 Haziram 1977’de Türkiye merkezi olarak İstanbul’da, 15 Şubat 1990’da Ankara’da, 19 Ocak 1990’da Adana’da, 31 Ocak 1990’da İzmir’de faaliyet gösterdi. Şirketin esas iştigal konuları hava taşımacılığı, hava taşımacılığına ilişkin ilgili acenta ve yer yer teşkilatını gerekli yerlerde kurarak işletmek, havaalanı ve altyapı tesislerini kurmak, inşa etmek ve işletmek, uçak satın almak, kiralamak, kiraya vermek, tarifeli ve tarifesiz seferler düzenlemektir. 2005 yılında yeniden düzenleme çalışmalarından sonra 2006 yılında yer hizmetleri özelleştirildi. 650’den fazla personel istihdam eden şirket özelleştirmeye ilişkin süreçten sonra personel sayısını düşürmek zorunda kaldı. 2009 yılında satışına karar verilen şirket uçuşları durdurmak zorunda kaldı. Şirket 21 Haziran 2010 yılı itibariyle tasfiye edilerek İngiltere, Türkiye ve Almanya'daki temsilciliklerine ait uçuş hakları askıya alındı. Şirket yönetim kurulu 2010 yılında iflas için mahkemeye başvurarak şirketin iflas nedeniyle tasfiyesine karar verildi. Özelleştirme ile ekonomik durumu kötüleşen şirket, ilk kuruluş amaçlarını gerçekleştirme konusunda önemli zorluklar yaşadı.

Kıbrıs Türk Hava Yolları (KTHY), 1974'ten 2010'daki kapanışına kadar Kuzey Kıbrıs'ın hava yollarındaki yerli hava yolu taşıyıcısıydı. Kıbrıs'ın siyasi olarak bölünmesinden kısa bir süre sonra, 4 Aralık 1974'te kurulan KTHY, Türk Hava Yolları (THY) ve Kıbrıs Türk Konsolide Fonu İnkişaf Sandığı'nın ortak girişimiydi (Güven-Lisaniler 2013). İlk tarifeli uçuşu 3 Şubat 1975'te Lefkoşa'daki Ercan Uluslararası Havalimanı ile Türkiye'deki Ankara Esenboğa Havalimanı arasında gerçekleşti (Planespotters 2025).

Kıbrıs Türk Hava Yolları

Kıbrıs Türk Hava Yolları havayolu şirketi, yıllar içinde rota ağını Türkiye, Birleşik Krallık ve Batı Avrupa'daki destinasyonları da kapsayacak şekilde genişletmesine ve yeni uçak tiplerini filosuna ekledi (Web-1). Uçak tipleri arasında Douglas DC-9'lar, Boeing 727'ler, Boeing 737'ler ve Airbus A310'lar yer aldı ve daha sonra Airbus A320/321 ve Boeing 737-800 ile modernize edildi (Önderol, 2002). Ancak havayolu şirketi önemli bir jeopolitik kısıtlamayla karşı karşıyaydı: Kuzey Kıbrıs yalnızca Türkiye tarafından tanındığı için, uluslararası uçuşların Avrupa havalimanlarına doğrudan erişimine izin verilmiyordu. Kısacası, tüm uçuşların Türkiye'de zorunlu bir aktarma içermesi gerekiyordu ve bu da operasyonel verimliliği ve rekabet gücünü sınırlıyordu (Talmon 2006). Finansal sürdürülebilirlik, havayolunun tarihi boyunca bir zorluk olmaya devam etti. Yüksek operasyonel maliyetler, Kuzey Kıbrıs'ın siyasi izolasyonuyla birleşince, pazar fırsatları kısıtlandı. Kuzey Kıbrıs havacılık sektörü üzerine yapılan çalışmalar, KTHY'nin Türk sübvansiyonlarına büyük ölçüde bağımlı hale geldiğini ve aynı zamanda benzer rotalarda faaliyet gösteren diğer Türk havayolu şirketlerinin rekabetiyle karşı karşıya kaldığını ortaya koymaktadır (İmanov vd. 2022).

2000'lerin sonlarına doğru, artan borçlar ve kötü yönetim şirketi daha da zayıflattı. Sonunda Kıbrıs Türk Hava Yolları iflasını açıkladı ve 21 Haziran 2010'da faaliyetlerini durdurdu. Bu, Kuzey Kıbrıs'ın fiili ulusal havayolu şirketi olarak 36 yıllık bir dönemin sonu oldu (Önderol 2002). Çöküşüne rağmen, KTHY Kıbrıs Türk toplumunun tarihinde sembolik bir öneme sahiptir. Bir ulaşım şirketinden çok daha fazlasıydı; uluslararası tanınmama kısıtlamaları altında siyasi kimliği, bağlantıyı ve dayanıklılığı temsil ediyordu. Araştırmacılar, havayolunun durumunun, jeopolitiğin tanınmayan bir ülkede ulusal bir sembol ve bayrak taşıyıcısının kaderini nasıl şekillendirebileceğini, sınırlanabileceğini ve nihayetinde belirleyebileceğinin bir örneği olduğu vurgulanmaktadır.