Kale, stratejik açıdan önemli bir bölgeyi, geçidi veya yerleşim alanını dış tehditlere karşı korumak amacıyla inşa edilen savunma yapısıdır. Yüksek ve kalın duvarlarla çevrili olan kaleler, belirli aralıklarla yerleştirilen burçlar ve mazgallarla desteklenmiş; içerisinde ise gerekli askerî gücün konuşlanmasına imkân tanıyacak biçimde tasarlanmıştır. Kaleler, sur, şato ve hisar gibi benzer savunma yapılarından belirli yönleriyle ayrılmaktadır. Örneğin surlar, geniş bir alanı veya şehrin tamamını korumaya yönelik uzun savunma duvarları iken; hisar ve şatolar genellikle özel mülkleri ya da belirli noktaları koruyan daha küçük ölçekli yapılardır. Kaleler ise bu yapılara kıyasla daha büyük boyutlara sahip olup stratejik geçitler, yol kavşakları, dağ boğazları, kıyı burunları veya ada gibi savunma açısından avantajlı alanlarda inşa edilmiştir.

Kale inşasında arazi koşulları belirleyici rol oynamış; kolay savunulabilir, kuşatma durumunda içeridekilerin çıkış yapabileceği, uzun süreli direniş için su kaynağı barındıran ve doğal engellerle desteklenen bölgeler tercih edilmiştir. Topçu teknolojisinin gelişiminden önce kalelerin çoğu, sarp ve ulaşılması güç bölgelerde, yalnızca tek bir yönden erişim sağlanabilecek biçimde inşa edilmiştir.

Kale mimarisi, farklı coğrafyalarda ve medeniyetlerde çeşitlilik göstermiş; özellikle askerî teknolojideki yeniliklere bağlı olarak zamanla gelişim kaydetmiştir. Temel olarak kaleler, kalın taş ya da tuğla duvarlar ve bu duvarların üzerinde konumlandırılan burçlardan oluşur. Anadolu coğrafyasında gelişmiş örnekleri görülen kale mimarisi, çeşitli alt bölümlerden meydana gelir: iç kale, surlar, hendek, burç (kule), mazgal ve mazgal siperleri, seğirdim yolu, kale kapıları, hisarpeçe, gözetleme kuleleri ile hamam, saray, su kuyusu gibi ek yapılar.

İç Kale: Kalenin en korunaklı bölümü olup düşmanın içeri girmesi hâlinde son savunma noktasıdır. Genellikle hükümdar, komutan veya yönetici sınıfın ikamet ettiği ve şehrin en yüksek noktasına inşa edilen bu bölüm, aynı zamanda bir otorite merkezi işlevi görmüştür.

Surlar: Eski dönemlerden itibaren şehirleri ve kaleleri çevreleyen savunma duvarlarıdır. Çoğunlukla iç sur ve dış sur olmak üzere iki tabakalı sistemle inşa edilmişlerdir.

Hendek: Surların önünde yer alan, çoğunlukla suyla doldurulan savunma hatlarıdır. Düşman askerlerinin ilerlemesini ve kuşatma araçlarının yaklaşmasını engellemek amacıyla yapılmıştır.

Burçlar (Kuleler): Kale savunmasının en kritik unsurlarından biridir. Genellikle 50 metre aralıklarla surlardan dışa taşkın şekilde inşa edilen burçlar, dörtgen, dairesel veya çokgen planlara sahip olabilir. Ayrıca, surların üst kısımlarına eklenen çıkıntılı ahşap ya da taş kuleler, düşmana kaynar sıvı, taş ya da ateşli maddeler atmak için kullanılmıştır.

Mazgal ve Mazgal Siperleri: Surların ve burçların üst kısımlarında askerlerin korunarak düşmana müdahale edebildiği dar açıklıklardır. Bu açıklıklar taş, ok, ateşli silah ya da yanıcı maddeler atmak için tasarlanmıştır.

Seğirdim Yolu: Surların ve burçların üst kısımlarında, mazgal siperlerinin arkasında yer alan ve askerlerin savunma hattı boyunca hareket etmelerini sağlayan dar geçitlerdir.

Kale Kapıları: Hem barış zamanında giriş-çıkışların sağlandığı hem de savaş dönemlerinde stratejik savunma unsuru olarak kullanılan yapılardır. Kalın ağaçtan imal edilen ve metal levhalarla güçlendirilen kapılar, genellikle bulundukları yön veya bölge adıyla anılmıştır (örneğin, Edirne Kapısı, Tebriz Kapısı, Lefke Kapısı).

Hisarpeçe: Kale kapılarının önünde, hendek ile ana sur arasında inşa edilen daha alçak duvarlara verilen addır.

Diğer Bölümler ve Ek Yapılar: Kale meydanı, kale dibi, kale önü, kale korkuluğu, varoş, kazamat ve şarampol gibi kısımlar savunma ve günlük yaşam açısından önem taşımaktadır. Ayrıca kalelerde komutan konutu, ibadet mekânı, muhafız koğuşları, ambar, kuyu veya sarnıç gibi yapılar bulunmuştur. Bazı kalelerde ise uzun kuşatmalara dayanabilmek için gizli su tünelleri inşa edilmiştir (ör. Kemah, Hasankeyf, Urfa ve Bayburt kaleleri).

Kale mimarisi, tarih boyunca askerî teknolojinin ve savaş stratejilerinin gelişimine paralel olarak değişim göstermiştir. Hitit, Urartu, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde farklılıklar bulunsa da hendek, çifte sur sistemi ve burçlarla korunan kapılar gibi temel unsurlar ortak özellikler olarak korunmuştur. Bu bağlamda kaleler, yalnızca askerî savunma yapıları değil, aynı zamanda dönemin sosyal, politik ve teknolojik düzeyini yansıtan mimari anıtlardır.