Zonguldak’ın Karadeniz Ereğli ilçesine bağlı Alacabük Köyü’nün güneybatısında, kıyıdan yaklaşık 25 kilometrelik içerde yer almaktadır. Kelçe ve Kızlarderesi’nin, Gülüç Çayı’na birleştiği bir konumda yer alan İnönü Mağarası, tarım, hayvancılık ve avcılık açısından oldukça elverişli imkanlara sahiptir. Üç girintiden oluşan mağaranın genişliği ve tavan yüksekliği oldukça ferah bir doğal yaşam alanını meydana getirmektedir. Ayrıca, en uç noktalarının bile, gün doğumundan gün batımına kadar aydınlık kalması, mağaranın yaşam için diğer bir avanjlı yönünü oluşturmaktadır.

Mağara, ilk kez 2000’li yılların başında Zonguldak’ta yürütülen arkeolojik araştırmalar sırasında ziyaret edilmiştir. Ardından, mağarada, 2016 yılında Zonguldak-Bülent Ecevit Üniversitesi Arkeoloji Bölümünün yürüttüğü Hereclea Pontica ve Territoryası Yüzey Araştırması'nın (HPYA) kapsamında detaylı bir araştırma yapılmıştır. 2017 yılında ise, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri ile Kdz. Ereğli Müzesi'nin başkanlığında ve Dr. Hamza Ekmen’in bilimsel danışmanlığında kazılar başladı ve bu kazılar, yerli ve yabancı bilim insanlarının katkıları ile devam etmektedir.

Mağarada, bölgenin yaklaşık MÖ 4500-1000 / MS X. – XII yüzyıllar içindeki kültürel özelliklerine dair önemli ipuçları sunan beş kültür katmanının var olduğu tespit edilmiştir. Günümüze en yakın tarihe ait birinci tabaka Selçuklu ve Bizans dönemlerini kapsamaktadır. Bu tabakada bulunan Bizans İmparatoru III. Nikephoros dönemi’ne ait sikke, tarihleme açısından oldukça önemlidir. Aynı tabakada bulunan üzeri sırlı süslemelere sahip çanak parçaları ve testiler de dikkat çekicidir.

Erken Demir Çağ’ına tarihlenen ikinci tabakada ele geçen buluntular Balkan-Trakya göçlerine ilişkin heyecan verici sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu tabakada ele geçen çanak çömlek parçaları, çok sayıda küçük buluntu, taştan örülmüş bir duvar ve adak çukuru Balkan-Trakya kökenli toplulukların yaklaşık MÖ 1200-1000 yıllarında, Batı Karadeniz kıyılarındaki varlığına dair izleri oluşturmaktadır. Yine bu tabakada bulunan tohum kalıntıları ve dokumacılıkla ilişkili buluntular, bu dönemde mağarada yaşayan grupların tarım ve tekstil üretiminde ulaştıkları seviyeyi yansıtmaktadır.

Geç Tunç Çağı’na ait üçüncü tabaka (MÖ 1450-1200) ise Batı Karadeniz Bölgesi’nde bugüne kadar hiç bilinmeyen bir dönemin izlerini taşımaktadır. Ahşap tabanlar üzerindeki buluntular, önemli Hitit şehirlerinde bulunan benzerlerini aratmayacak özelliklere sahiptir.

Dördüncü tabaka, Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilmektedir. Bu tabakada bulunan ve restorasyon çalışmaları ile tümlenebilen kaplar, mağarada, süte dayalı bir üretimin günümüzden yaklaşık 4500 yıl önce yapıldığını göstermektedir. Adeta yayık gibi kullanılan bazı kapların kaymak, peynir vs. üretmek için kullanıldığı düşünülmektedir.

İnönü Mağarası’nın V. tabakası, mağaranın ilk sakinlerine ait izleri barındırmaktadır ve Batı Karadeniz kıyısında bugüne kadar sistemli arkeolojik araştırmalarla tespit edilmiş en eski yerleşimi temsil etmektedir. Karbon-14 yaşlandırma analizleri ve analojik değerlendirmeler sonucunda, bu tabakanın MÖ beşinci bin yılın son çeyreğine (MÖ 4250-4000) ait olduğu anlaşılmıştır. Bu dönemden geriye kalan buluntular arasında yer alan kadın tasvirleri, sembolizm ve inanç yönünden önemli bilgiler vermektedir. Ayrıca yine bu tabakada ele geçen on binlerce boncuk içerisinde yer alan altın boncuklar, bugünkü bilgilerimizle Anadolu’nun en eski altın eserleridir.

Genel olarak bakıldığında, Inönü Mağarası kazılarında elde edilen buluntu ve kalıntıların niteliği, tarihöncesi dönemlerde, bu zor coğrafyada, oldukça gelişmiş ve yüksek sanat seviyesine sahip topluluklarının yaşadığına dair güçlü kanıtlar sunmaktadır.