Hacı Bektaş Veli Dergâhı, Nevşehir il sınırlarında Anadolu Aleviliği ve Bektaşiliğin en önemli merkezlerinden biridir. Dergah, hem tarihsel hem de kültürel bakımdan büyük bir öneme sahiptir. XIII. yüzyıldan günümüze kadar değişimine devam edip tüm unsurları ile korunmuş nadir tarikat külliyelerinden birisidir. Nevşehir ilinin Hacıbektaş ilçesinde yer alan bu dergâh, XIII. yüzyılda Horasan’dan Anadolu’ya Müslümanlığın yayılmasını kendine görev olarak benimseyen mutasavvıf Hünkar Hacı Bektaş-i Veli tarafından kurulmuştur. Hacı Bektaş-i Veli, Ahmet Yesevi Hoca’nın ocağında çocuk yaşta yetişmiş, Yesevi Ahmet Hoca’nın zahiri ve batini ilimlerine vakıf mürşitlerinden Lokman Peride’nin eşliğinde eğitim ve terbiye almıştır. Eğitimleri sonunda Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş-i Veli, önceki adı “Sulucakarahöyük” olan Hacıbektaş’a gelmiş ve kendi gönüldaşları ile bir bir tekkeyi kurmuştur. 

Hacı Bektaş-i Veli, insan sevgisi, hoşgörü, eşitlik ve akılcı düşüncelerin temeli tasavvufi akımı ile Orta Asya Türk sufizmi ile İslam’ın oryantalizmini yorumlarında harmanlayarak Anadolu'daki konar göçer Türk topluluklarının yeni dinleri olan Müslümanlığa alışarak topluluklarının dini kimliklerini şekillendirmede kilit rol oynamış ve halkın gölünde mütevaziliği ile taht kurmuştur. Kendi mütevazi ve hoşgörülü duruşu, dergahın ilk zamanlardaki haline de yansımıştır. Dergâh, mimari olarak dikkat çekicidir. Nadar Avlusu, Dergâh Avlusu ve Hazret Avlusu olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, ziyaretçilerin manevi bir yolculuk sürecini deneyimlemelerini sağlamak üzere tasarlanmıştır. Özellikle Hazret Avlusu içerisinde Hacı Bektaş-i Veli’nin türbesi, inananlar tarafından bir ziyaret ve inanç mekânı olarak görülmektedir. Yapı kompleksi içinde ayrıca aşevi, mihmanhane, türbeler ve çeşitli hizmet yapıları bulunmaktadır. Bu yönüyle dergâh, aynı zamanda bir yaşam alanıdır; inançla birlikte sosyal yardımlaşmanın, eğitimin ve kültürel üretimin de merkezidir.

Hacı Bektaş-i Veli Dergâhı, yalnızca mimari veya bir inanç alanı değil, aynı zamanda Alevi-Bektaşi kültürel kimliğinin taşıyıcısıdır. Tekke ve zaviyelerin kapatılmasının ardından 1964 yılında müze olarak açılan Dergah, hem kültür hem de inanç merkezi haline gelmiştir. Her yıl Ağustos ayında düzenlenen Hacı Bektaş-i Veli Anma Törenleri, hem inanç hem de kültür boyutuyla ulusal ve uluslararası düzeyde önemli bir etkinliğe dönüşmüştür. Bu törenler, UNESCO tarafından da desteklenmekte ve 2021 yılında “Hacı Bektaş-i Veli’nin ölümünün 750. Yılı” dolayısıyla uluslararası düzeyde anılmıştır. Bu yapı, yalnızca bir tarikat merkezi değil, aynı zamanda bir eğitim, sosyal dayanışma ve kültür kurumu işlevi de görmüştür.