Dünyadaki en eski ve Anadolu’da sayılı manastırlardan biri olan Gümüşler Manastırı, Hristiyan âlemi için de önemli olan kutsal yerlerden biridir. Manastır, volkanik faaliyetler sonucu oluşan volkanik tüf kayası içine oyulması sonucunda inşa edilmiştir. Ayrıca tarihi şehir kalıntısıyla turistler için bir çekim merkezi olarak doğal, tarihi ve kültürel miraslardan biridir.

Gümüşler Manastırı ve Yeraltı Şehri Sit Alanı, İç Anadolu’nun Orta Kızılırmak bölümünün güney doğusunda yer almaktadır. Günümüzde, Gümüşler Manastırı ve Yeraltı Şehri Niğde’nin Gümüşler kasabasının tam ortasında bulunmaktadır Gümüşler Manastır’ı büyük yerleşim merkezlerinden uzakta, 1.500 metre genişliğinde büyük ve geniş bir tüf kaya kütlesi içine oyularak inşa edilmiştir. Kaya kütlesine uzaktan bakıldığında insan yaşamının izleri görülmektedir. Çağlar boyunca insan saldırılarından korunabilmesinin bu sayede mümkün olduğu tahmin edilmektedir.

Manastır X. yüzyıl Bizans sanatının en güzel eserlerinden olup günümüze kadar korunarak gelen örneklerindendir. Manastır tek parça ana kütle kayadan oyulmak suretiyle yapılmıştır. Manastırın ana girişi doğu kısmında olup tonoz biçimindeki bir portalle avluya girilmektedir. Avlunun doğu, batı ve kuzeyindeki kayalardan oyulma çeşitli bölümler, kuzey kısmında da kilise yer almaktadır. Kilise eşit kollu haç planında olup yuvarlak ve kalın, ana kayadan oyularak meydana getirilen yekpare dört sütun üzerinde yükselmektedir ve üç apsislidir. Sütunların arasında kalan tavan kısmı kubbe şeklindedir. Kilisenin üç apsisinde ve kuzeybatı duvarında Hz. İsa’nın doğumu, vaftiz edilmesi, havariler ve Hristiyanlığın ihtiva ettiği freskler bulunmaktadır. Gümüşler Manastırında bulunan tüm freskler, 1960’lı yıllarda Bizantilog Michael Gough başkanlığında bir heyet tarafından konservasyona tabi tutulması nedeniyle bölgenin en iyi korunan manastırı olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Gümüşler Manastırı'nda duvar resimlerinin ikonografik ve üslup özelliklerine göre tarihlendirme yapılabilmektedir.

Bu bağlamda Manastır orta avlu ve bu avluya bağlanan kilise, yeraltı mekânları ile müştemilattan oluşmaktadır. Avluya dokuz metre uzaklıktaki kayaya oyulan koridordan geçilerek giriliyor ve kare planlı kayaya oyulan avlunun dik kenarlarının yüksekliği 14 metre kadardır. Avlunun doğu, güney ve kuzey kısımları çeşitli odalar ve mekânlar şeklindedir ve kuzeydeki büyük oda ve orta avlu tabanı mezarlık olarak kullanılıyordu. Güney tarafta iki katlı yeraltı şehri bulunmaktadır. Avlunun batı duvarının iç kısmı iki kat şeklindedir. Alt katta, birbirine açılan iki bölümden sonra kilise kısmına ulaşılmaktadır. Kilisenin ana kayadan oluşturulan dört sütununun üzeri sıvalı ve rozet motifleriyle bezelidir.

Gümüşler Manastırı ve Yeraltı Şehri, Hristiyanlığın yayılması esnasında önemli rol oynayan rahip ve papazların yetiştirildiği Anadolu’daki birkaç manastırından biridir. Bu manastırda 50 kişinin eğitim gördüğü tahmin edilmektedir. Bizans döneminden Türkiye Cumhuriyeti’nin kurularak Yunanistan’la gerçekleştirilen mübadeleye kadar manastır işlevselliğini korumuştur. Gümüşler Manastırı ve Yeraltı Şehri, 2001 yılının sonunda yerli ve yabancı turistlerin ziyaretine açılmıştır.