Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
-
2019
Fransa’nın kuzeyinde yer alan ve Manş Denizi’nde küçük bir kıyısı bulunan Montdidier’den iki ve Noyon’dan altı mil uzaklıkta bulunan Rollo isimli küçük bir kasabada oldukça kalabalık bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi (1646). Entelektüel yatkınlıkları yörenin papazının dikkatini çekti ve önce Noyon Koleji’nde ardından da Paris’teki Plessis Koleji’nde ve Sorbonne’da eğitim aldı. Burada aldığı klasik eğitimin yanında Farsça, Arapça, Türkçe ve İbranice’yi de öğrendi. Mazarin Koleji’nde Latince hocalığına atandığı sırada İstanbul büyükelçiliğine tayin edilen M. De Nointel tarafından özel kâtipliğe seçildi ve 24 yaşındayken İstanbul seyahatine çıktı. Görevi kapitülasyonların yenilenmesini sağlamak olan elçi ile birlikte 22. 11. 1670 yılında İstanbul’a ulaştı. Galland’ın asıl görevi Eucharistie (Katolik kutsama ayini) konusundaki dinsel tartışmada dönemin bakanlarından Claude’a; Nicole ve Arnaud adlı din bilginlerinin aksine iddia ettikleri kanıtları bulmaya yarayacak Ortodoks kilisesindeki görüşleri araştırma işinde elçiye yardım etmektir. Yerel halklarla kendi dillerinde konuşabilen Galland, Edirne’ye Fransız elçisiyle birlikte gidip, sadrazamla yeni kapitülasyonların müzakeresini izledi. Görevlerini tamamlayan elçi ve Galland, Yakındoğu seyahatine çıkarak Doğu Akdeniz’in liman şehirlerini ve Kudüs’ü gördü. 1675 yılında Paris’e dönen Galland, pek çok tarihî eser topladığı bu seyahatin notlarını kitap haline getirdi. 1677’de bir yıl, 1679’da ise büyük İzmir depremine kadar dokuz yıl (1688) Türkiye’de kaldı. Fransa’ya gidişinde Kraliyet Kütüphanesi muhafızı M. Thevenot’nun himayesine girdi. Daha sonra Barthélémy d’Herbelot’nun yanında çalışarak Bibliothèque Orientale adlı eserinin basımına yardımcı oldu; yazarın ölümü üzerine (1695) kitabın tamamlanmasını sağlayarak girişini yazdı. 1709’da College de France’a Arapça hocası tayin edilen; L’Academie des Inscription ve Belles Lettres üye olarak seçilen, zamanında College Royal olan şimdiki adı ile College de France’da bir kürsü sahibi olan Galland, 1715’de Paris’te öldü.
Galland’ın İstanbul’da geçirdiği iki yıl boyunca yazmış olduğu İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar dönemin Fransa-Osmanlı İmparatorluğu ilişkileri için önemli bir belgeydi. Bu dönemde Fransızlar Beyoğlu’nun en kalabalık topluluğunu oluşturmaktaydı. Önemli ticaret adamları, büyükelçilik çalışanları, terzi ve kunduracılar, Fransız elçiliğinin himayesindeki Katolik Kilisesi ve kurumlarıyla buralarda hizmet eden rahip ve rahibeleri topluluğun önemli kişileriydi. Galland, söz konusu kişilerin önemli bir bölümüyle görüşme imkanına sahip oldu. Gündelik yaşamın yanı sıra yeniçeriler, çarşı ve pazar, sahaflar, Osmanlılar ve dönemin dış ilişkileri gibi konuları ayrıntılarıyla anlatan Galland, bu süre içinde dönemin İstanbul, Edirne ve adalardaki Osmanlı yaşamıyla ilgili önemli ayrıntılara yer verdi. 1672-1673 yıllarına ait İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar 1881 yılında ünlü şarkiyatçı Charles Schefer tarafından yorumlanarak yayımlandı. Bu iki ciltlik eser Türk Tarih Kurumu tarafından 1973 yılında Nahid Sırrı Örik tarafından 1881 Paris Ernest Leroux Kitapevi’nin baskısı esas alınarak çevrildi.
Galland’ın bir diğer önemli eseri olan ve el yazısı ile hazırladığı Eski ve Çağdaş İzmir adlı eser, 1678 yılında beş ay kaldığı İzmir’i anlattı. İzmir gezisi, iki meraklı adına tarihi sikkeler ve kitaplar bulmak için 1677-1678 yıllarında İzmir’e yaptığı gezileri sırasında yazdığı bir kent tarihidir. Bu anlamda özgün bir eser olan kitap, İzmir için yazılan en eski kent tarihidir. Galland, kitabını mektup şeklinde yazar ve kitabı Messina’dan İzmir’e gelişini anlatarak başlar. Fırtına, hava değişimi, korsanlarla karşılaşmasının yer aldığı bölümden sonra şehrin kuruluşundan Osmanlılara kadar geçen gelişim sürecini anlatır. Bu anlatıda Psusinias, Strabon, Aristide, Bizanslı Etienne, Yaşlı Pline, Tite-Live gibi eski çağ tarihçilerinden karşılaştırmalı olarak yararlandı. Dahası nümizmatik ve eski kitabeleri okuma yeteneği, arkeoloji bilgisi de ona yardımcı oldu. Osmanlı yönetimindeki kentin anlatımında, kendi gözlemlerinin yanı sıra konsolos ve tüccarların kayıtlarından da faydalandı. Galland eserini Fransız ve Türklerin yaşam tarzlarını ve sahip oldukları değerlerin kıyaslamasıyla sonlandırdı. Eser, bir türlü bastırma olanağı bulamadığı ve ölümünden sonra çeşitli kişilerin kütüphanelerine en sonunda da Brüksel Kraliyet Kütüphanesi’ne geçen ancak pek bilinmeyen bir eserdir. İzmir Gezisi: Antoine Galland’ın Bir El Yazması (1678) Frederic Bauden’ın tarafından düzenlendi, notlar eklenerek açıklandı. Eser Türkçeye Erol Üyepazarcı tarafından 2003 yılında tercüme edildi.
Galland’a asıl ününü veren ve Binbir Gece Masalları olarak bilinen, Les mille et une nuits, Contes arabes traduits en francais adlı eserinin bir kısmı 1704’te yayımlandı. Galland’ın yayımladığı eserler arasında 1676’da, Sultan Mustafa’nın cülusunu anlatan, Türkçeden çevirdiği bir eser de vardır. Ayrıca tarih ve dilbilgisi açıklamaları olan bir Kur’an tercümesi hazırladı, fakat bu eseri basılmadı. Basılmayan diğer eserleri arasında İstanbul şehrinin tanımı, seyahatlerinin ayrıntılı hikâyesi, Türk-Arap ve Fars yazarlarının izahlı bir listesi, Osmanlı Devleti’nin genel tarihi, ayrıca Naima’nın Tarih’inin Fransızca tercümesi, bir meskûkât (madeni para) sözlüğü ile tarihi madalyalara dair birçok araştırması vardır. Galland’ın eserleri arasında kahve üzerine bir inceleme yazısı, Doğu atasözü derlemesi, Bir Tüccar’ın Tunus’ta Esirliği’nin Öyküsü, günlükleri ve seyyah Jacop Spon’un Le Voyage de Grec adlı seyahatnamesinin tenkidine dair üç mektubu da vardır.
Galland sadece titiz çalışmaları ve gözlemleriyle değil aynı tarihte (1672) İstanbul’da yer alan Jean Chardin, Joseph Grelot ve L’abbe Pecoil gibi seyyahlara oranla daha tarafsız anlatısıyla dikkatleri çekmektedir. Anılarında bazen onlardan bahseden Galland’ın verdiği bilgiler diğer seyyahların notlarıyla da örtüşmektedir. Ancak Galland’ı diğer seyyahlardan ayıran en önemli özellikleri; titiz ve ayrıntıcı yaklaşımı, tarihi vesikalardan ve resmi belgelerden yararlanması; kitabe, eski para ve yazma eserleri okuyabilmesi ve yerel dilleri bildiği için gezdiği yöredeki insanlarla aracısız konuşmasıdır.
Referanslar
Bauden, F. (2003). İzmir Gezisi Antonie Galland’ın Bir Elyazması (Çev. E. Üyepazarcı). İzmir: İzmir Yayıncılık.; Galland, A. (1998). İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar (1672-1673). Şerhlerle Yayınlayan Charles Schefer (Çev. N. Sırrı Örik). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
-
2020
Antoine Galland, 1646 - 1715 yılları arasında yaşamış “Binbir Gece Masalları eseri çevirisiyle 1704 ve 1717 yılları arasında 12/14 cilt olarak hazırlayarak ünlü olmuş bir Fransız oryantalist ve klasikçi bilim adamıdır. Bu çevirisi İngilizce, Almanca, Flemenkçe, İtalyanca ve Danca, Yunanca ve Rusça dillerine çevrilerek dünya edebiyatına girdi. XVIII. yüzyıl Avrupa edebiyatından günümüze kadar çalışması dünya edebiyatında oldukça popüler bir yer edindi.
6 Nisan 1646’da Kuzey Fransa’da Picardie bölgesinde bulunan Rollot kasabasında doğdu. Dört yaşında babasını kaybetti, Noyon Koleji’nde Grekçe, Latince ve İbrânîce okuduktan sonra Paris’e gitti ve (1661) eğitimini Plessis Koleji ile Sorbonne Üniversitesi’nde sürdürdü. Kraliyet Koleji’nde aldığı dersler ve Sorbonne Kütüphanesi’nde Doğu el yazmaları katalogunun düzenlenmesi çalışmalarıyla Doğu dillerini öğrenmeye merak sardı, bu sayede İbrânîce bilgisini geliştirdi. Bir Latince profesörünün yanında çalıştığı sıralarda İstanbul büyükelçiliğine görevlendirilen Charles Marie François Ollier de Nointel tarafından özel kâtipliğe seçildi. 22 Ekim 1670 de İstanbul’a ulaşan Nointel’in en önemli görevi ise kapitülasyonların yenilenmesini gerçekleştirmekti. Bunun yapılmasının ardından Galland, elçiyle birlikte bazı Yakındoğu limanlarını ziyaret ederek ardından yeniden İstanbul’a gitmeyip Paris’e döndü. Oldukça fazla tarihî eser topladığı bu gezisinin notlarını kitap haline getirdi. 1677 yılında üç koleksiyon meraklısı için tekrar Türkiye’ye giderek bir yıl kalmış ve yeniden tarihî eserler topladı. 1679’da ise aynı amaçla bu defa Doğu Hindistan Şirketi tarafından görevlendirildi, ancak bir buçuk yıl sonra şirketin iptali üzerine gezisini önce ünlü devlet adamı Colbert’in ve onun 1683’te ölümü üzerine de Marquis de Lovius’ün desteğiyle ve “kralın antikacısı” unvanıyla sürdürdü. Mısır’da ve Anadolu’da dokuz yıl devam eden bu seyahatinden 1688 yılında 16.000 kişinin ölümü ve İzmir Kalesi’nin yıkılışıyla sonuçlanan büyük depremi gördükten sonra döndü. Fransa’ya gidişinde Kraliyet Kütüphanesi muhafızı M. Thevenot’nun himayesine girdi. Daha sonra Barthélémy d’Herbelot’nun yanında çalışarak Bibliothèque orientale adlı eserinin basımına yardımcı oldu. Yazarın ölümü üzerine (1695) kitabın tamamlanmasını sağlayarak giriş bölümünü yazdı. 1709 yılında College de France’a Arapça hocası olarak görevlendirildi ve 17 Şubat 1715 tarihinde Paris’te öldü.
Journal d’Antoine Galland pendant son séjour l’ambassade de France à Constantinople (Paris 1880). Galland’ın Türkler hakkındaki eserlerinin en ünlüsü olup, Charles Schefer’in bilimsel açıklamalarla birlikte yayımladığı seyahat notlarından oluşmaktadır. Metin olarak çok başarılı olarak kabul edilmese de önemli bilgiler içeren bu çalışma, ilk kez Nahit Sırrı Örik tarafından Türkçe’ye çevrildi.
Bu eserde şu bilgiler yazılır : İstanbul şehrinin tanıtımı, seyahatlerinin ayrıntılı hikâyesi, Türk-Arap yazarlarının bir listesi, Osmanlı Devleti’nin genel bir tarihi de bulunmaktadır. Osmanlı imparatorluğundan yıllarca tarihî eser, özellikle sikke, madalya ve yazma kitap toplayarak bunlarla Fransa’daki müzeleri ve kütüphaneleri zenginleştirdiği ve Galland’ın yanına aldığı kitaplar arasında, bugün Paris’de Bibliothèque Nationale (Paris Ulusal Müzesi’nde) yeralan oldukça etkileyici minyatürlerle süslü Uygur alfabesiyle yazılmış bir mi‘racnâme de bulunduğu.
Referanslar
Charles S.(1998) Anatonie Galand; İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar (1672-1673) Cilt:1,,Türk Tarih Kurumu Yayınları