Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında Türkiye’nin mağaralarının bölge bölge araştırılıp turistik değerde olanlarının ortaya çıkartılması amacıyla yapılan işbirliği çerçevesinde hazırlanan envanter çalışmasıdır.

Çalışmalarda jeomorfologlar Dr. Nuri Güldalı, Lütfi Nazik, Cumhur Soylu ve harita teknikeri Bekir Aksoy görev aldı. Araştırmacılar, yörede Temmuz-Ekim aylarında yaptıkları arazi çalışmalarında çoğunluğu küçük boyutlarda 24 mağara etüt ettiler. Bu mağaralarda yapılan ölçümlerle mağaraların planları ve profilleri çizildi, fotoğrafları çekilmiş ve sonunda değerlendirme raporu hazırlandı. Bu raporda, araştırılan mağaraların konumu, jeolojik, jeomorfolojik, hidrolojik, meteorolojik özellikleri ile hayvan varlığı ve kullanım alanları açıklandı. Bu araştırmanın raporu Aralık 1984’te yayımlandı.

Edtüt edilen 24 mağaradan altısı (Turunçpınar İsli İn, Güroluk, Taşbaşı Çingirek, Memeliin, Karacain, Delikbelen Düdeni) Fethiye, beşi (Zeynepini, Yağdeliği, Karabelen, İnönü, Çene) Dalaman, sekizi (Turunç, Karakovuk, Gelme Çingirek, Mahalbaşı Çingirek, Karadiken, Armeli, Asar İni, Keçibükü) Marmaris, ikisi (Karga İni, Güvercin İni) Yatağan ilçe sınırları içerisinde ve üçü de (Peynirlik Düdeni, Peynir İni, Güvercinlik) Muğla merkez sınırları içerisinde bulunmaktadır. Ancak bu mağaralardan sadece Turunçpınarı İsli İn, Armella ve Gelme Cingirek mağaralarının turizm yönünden değerlendirilebileceği tespit edildi. Etüt edilen mağaraların çoğunluğu kuyu biçimli dikey mağaralardır. Yatay olarak gelişmiş olanlarında damlataş tahribatları fazladır. Havası serin olan bazı mağaralar ise yöre halkı tarafından yazın tulum peyniri olgunlaştırmasında ve yağ depolamada kullanılmaktadır. Etüdü yapılan mağaralardan turizme açılabilecek olanlarla ilgili değerlendirmeler özetle aşağıdaki gibidir:

Turunçpınarı İsli İn: Fethiye (Muğla) ilçesinin Kayaköy sınırlarında yer alan mağaranın toplam uzunluğu 44 metre, girişe göre en derin noktası -11 metredir. Tarih öncesi devirlerde insanlar tarafından barınak olarak da kullanılmış olan mağara, Kretase kireçtaşları içinde yatay olarak gelişmiştir. Mağara, kuru ve serindir. Fosil olan mağarada bol miktarda mağara akrebi yaşar. Tabanı eğimli ve kaya bloklarıyla kaplı olan mağara, duvar damlataşları, sarkıt, dikit ve sütunlarla süslüdür. Bu nedenle kısa olmasına rağmen mağara, turizm amacıyla kullanılabilir.

Gelme Çingirek Mağarası: Marmaris (Muğla) ilçesinin Söğüt köyü sınırlarında yer alan mağaranın toplam uzunluğu, -50 metrelik dik girişiyle beraber 74 metre, girişe göre en derin noktası -52 metredir. Mağara, Kretase yaşlı massif resifal kireçtaşlarında, yarık ve çatlakların kesiştiği bir doğru üzerinde dikey olarak gelişmişir. Mağara içinde hava kuru ve serindir. Mağarnın tandır şeklindeki ağız kesiminden giren güneş ışıkları mağara içerisinde güzel görseler yaratmaktadır. Turistik Bozburun’a yakın olan mağaranın tabanından, batısındaki vadinin yamacına doğru 20-30 metrelik bir tünel açılarak, mağara turizme açılabilir.

Armeli Mağarası: Marmaris (Muğla) ilçesinin Bayırköy sınırlarında yer alan mağaranın toplam uzunluğu 95 metre, girişe göre en derin noktası +62 metredir. Mağara, Kretasenin massif kireçtaşlarında, bir kırığa bağlı olarak yarı yatay-yarı dikey olarak gelişmiştir. Armeli, gelişimi tamamen durmuş fosil bir mağaradır. Tabanı kaya blokları ve yer yer dikitlerle kaplı olan mağaranın tavanları ve duvarları ise çok değişik biçimli damlataşlarla kaplıdır. Mağara, turizm amaçlı kullanılabilir ancak dik bir yamaçta yer alan mağaraya ulaşım zordur.