Avrupa Konseyi tarafından, 51 yıl boyunca; 47 ülke, yedi iklim, 18 padişahlık, 257 şehir, 7060 kale ve daha nicelerini gezip dolaşan Seyyâh-ı Âlem Evliya Çelebi, XXI. yüzyılda insanlığa yön veren en önemli 20 kişiden biri olarak seçildi. UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) ise doğumunun 400. yılı olması hasebiyle 2011 senesini “Evliya Çelebi Yılı” ilan etti. Türkiye’de bu önemli yılın anısına Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, yerli ve yabancı üniversitelerin girişimleri ile yurtiçi ve yurtdışında, ulusal ve uluslararası kapsamda birçok etkinlikle Evliya Çelebi anıldı. Bu kapsamda başta yüksek lisans ve doktora tezleri olmak üzere, Evliya Çelebi ve eseri üzerine çeşitli yayınlar yapıldı.

Evliya Çelebi’nin ülkemiz sınırlarını çoktan aşan bu ünü, artık uluslararası bir marka olan ismi ve eserinden mütevellit aziz hatırasını yad etmek için yola çıkan “Türkiye Radyo Televizyon Kurumu” da 2019 senesinde, “Evliya Çelebi'nin takip ettiği rotayı XXI. Yüzyılda takip eden bir seyyah gittiği şehirlere tıpkı Evliya Çelebi gibi bakıyor, büyük seyyahın anlattığı ayrıntıları günümüzde de yaşatmaya çalışıyor.” özcümlesindeki gaye ile “Evliya Çelebi’nin Dünya Şehirleri” programının çekimlerine başladı.

Evliya Çelebi’nin birinci sezonu TRT World için hazırlandı ve ilk 13 bölüm -12. bölüm dışında- programın fragmanı dahil İngilizce çekildi; ancak TRT2 ve TRT2 Youtube resmi sayfasında Türkçe dublaj ile yayınlandı. Akabinde ikinci sezonunda, TRT2 için yayın kararı alınan programın günümüze kadar çekilen 26 bölümü ise Türkçe olarak hazırlanıp seyirciyle buluşturuldu. Birinci sezon programlar ortalama 25 dakika iken ikinci sezonda program süresi uzamış ve ortalama 35 dakika olmuştur. Ayrıca ilk sezonda rota çoğunlukla Anadolu dışı iken, yeni sezonunda hemen tamamıyla Anadolu’ya çevrilmiştir. “Evliya Çelebi'nin Dünya Şehirleri” programı ilk çekim yılında, “Radyo Televizyon Gazetecileri Derneği” geleneksel "Medya Oscarları Ödülleri"nde, “Yılın Gezi-Kültür Programı Medya Oscarı” ödülünü de layık görülmüştür.

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde anlattığı yerleri yeniden gezip görmek ve ekranlara taşımak amacıyla Evliya’nın izinden giden çağdaş seyyah Ömer Faruk Aksoy'a gittiği yerlerde; akademisyenler, müze müdürleri, yerel yöneticiler, dernek ve vakıf başkanları, yörenin ileri gelenleri, turizm müdürleri, şefler, sporcular, gurmeler, şairler, yazarlar, düşünürler, müzisyenler, ses sanatçıları, tur/festival rehberleri, moda tasarımcıları, halkla ilişkiler müdürleri, konu uzmanları, imamlar, papazlar, rahipler, koleksiyonerler, hayalîler, âşıklar, ressamlar ve mimarlardan oluşan geniş bir kadro eşlik ve rehberlik ediyor.

Büyük seyyahın izinde kendine rotalar çizen seyyah; cami, mescit, medrese, külliye, tekke, dergâh, han, hamam, kaplıca, türbe, kümbet, makam, kilise, sinagog, şapel, katedral, manastır, kaleler, kuleler, şehitlikler, saat kuleleri, doğal parklar, sit alanları, tarihi pazar ve çarşılar, anıtlar, kahvehaneler, ulusal parklar, çeşmeler, pınarlar, göller, akarsular, yel değirmenleri, ormanlar, yaylalar, bağ ve bahçeler, bedestenler, bimarhâneler, şifahaneler, konaklar, köprüler, tapınaklar, mihraplar, mağaralar, kaya mezarları, dağlar, minareler, saraylar, ambarlar, mahalleler, sokaklar, limanlar, antik kentler, kanyonlar, sarnıçlar gibi tarihî, turistik mekanları ve doğal güzellikleri gezip Evliya Çelebi’nin rehberliğinde keşfediyor.

Ömer Faruk Aksoy, Evliya Çelebi’nin ayak izlerini takip ederek yöresel tatları tecrübe ediyor, müzelerini ziyaret ediyor, tarihi ve kültürel değerlerini tanıtıyor. Evliya Çelebi emsali gezip gördüğü yerlerin mimarisinden bahsediyor, hususen folklorik ögeleri, yöresel kıyafetleri, enstrümanları, dansları ve müzikleri aktarıyor; hatta çoklukla bunlara eşlik ediyor. Dinî ve millî bayramlara, festivallere, müzikallere, konserlere ve spor müsabakalarına katılıyor. Peygamberler ve kıssaları, Sahâbe-i Kirâm, keramet ve irşad sahibi kimselerden bahisler açıyor. Hikayeler, efsaneler, mitler, memoratlar, menkıbeler, atasözleri, özdeyişler, halk inanmaları, halk hekimliği gibi Türk Halk Edebiyatı’nın inceleme sahasına giren konularda özlü bilgiler aktarıyor. Kadirî, Rifâî gibi çeşitli tarikatların halen faal olan dergâh ve tekkelerini ziyaret ederken onların zikir meclislerine katılıp eşlik ediyor.

Seyahat boyunca yalnızca Türk-İslam ögeleri işlenmiyor, tıpkı Evliya gibi diğer milletlere ve inançlara ait ögeler de hiçbir ayrıma tabi tutulmaksızın detaylıca aktarılıyor. Bazı yerlerde bağlam gereği az da olsa Marco Polo gibi yabancı seyyahlar ve gezginlerden de küçük bahisler açılıyor.

Programda Evliya Çelebi’nin rotası ile yetinilmiyor. Evliya’nın ruhunu şâd etmek için, onun dönemsel, tarihi ve siyasi şartlardan ötürü görmediği ve/veya görmesinin mümkün olamayacağı yer ve olaylar da zikrediliyor, Evliya’nın adına mekanlar adımlanıyor. Özellikle Osmanlı Devleti’nin çalkantılı son dönemleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sancılarını kapsayan Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, İstiklâl Harbi, Bosna tarihi, hususiyetle Balkanlarda Rus politikasının bölgede yaptığı tahrip ve zoraki dönüşüm, kısaca yakın tarih ve coğrafya detaylı bir şekilde işleniyor. Erzurum, Kars ve Çanakkale’de tabyalar -Aziziye, Mecidiye, Kanlı, Hamidiye- ziyaret ediliyor. Ancak kimi zaman Evliya’nın gezip gördüğü yerlere -Akka- siyasi sebeplerden dolayı girilemiyor.

Evliya’nın mekanlar ve insanlar için yaptığı dualar, özellikle bölüm başlarında ve kısmen sonlarında veriliyor. Evliya’nın gezip gördüğü yerler yer yer kendi ağzından aktarılırken, kimi yerlerde sunucu dolaylı olarak ondan ve eserinden bahis açıyor. Günümüz ile geçmişi kıyaslıyor. Evliya’nın tamam edemediği yerleri tamam eyliyor, onun tecrübelerini bu asırda deneyimliyor, bunu yaparken de tıpkı onun gibi sayısal verilerden de yararlanıyor. Evliya’nın adının verildiği mekanları, sokakları hususen zikrederken yer yer Evliya Çelebi’den de faydalanarak etimolojik izahatlara da girişiyor. Seyyah böylelikle, mazi ile moderni programında birleştirmeyi, bir nevi Evliya Çelebi’nin eseri Seyahatname’yi çağdaş bir yorumla devam ettirmeyi amaçlıyor.

“Evliya Çelebi’nin Dünya Şehirleri” programı, Evliya’nın izini sürerken, “İkincil Sözlü Kültür Çağı”nda, teknoloji vasıtasıyla aslında bir metnin yeniden yaratılmasına, farklı bir mecrada bir eş metin ortaya çıkmasına da tanıklık ediyoruz. Evliya Çelebi ve eserinin tarihi ve çağdaş etkileri program genel akışı içerisinde hissedilirken; restorasyonlarda, tarihi olayların aydınlatılmasında, filoloji çalışmalarında ve sair sahalarda Evliya Çelebi’den faydalanıldığına şahit oluyoruz.

Millî kültürümüzü yaşatma adına, “Somut Olmayan Kültürel Miras”ın belli unsurlarını yeniden yaratmak ve yorumlamak açısından gerekli bilgi ve beceriye yüksek düzeyde sahip kişileri anlatan “Yaşayan İnsan Hazineleri” listesinde bulunan kişilere de yer veriliyor. UNESCO “Dünya Kültürel ve Doğal Mirası” daimî ve geçici listesinde veya listeye girmeye aday olan mekânlar özellikle belirtiliyor ve etraflıca inceleniyor. Yöresel, bitmeye yüz tutmuş ve koruma altına alınmış; okçuluk, hattatlık, bakırcılık, sedef işlemeciliği, dericilik, ipekçilik, dokumacılık gibi zanaatlar ve bu meslekleri sürdüren meslek erbabı kimselerin anlatımları ve sunumlarıyla mesleğin incelikleri de aktarılarak işleniyor. Program kapsamında coğrafi işaretleri ürünlere de yer ayrılıyor ve söz konusu ürünlerin tanıtımları yapılıyor. Ayrıca Yunus Emre Enstitüsü’nün faaliyetlerinden de bahsediliyor.

“Evliya Çelebi’nin Dünya Şehirleri” programının; fragman, bölüm, süre, yer, video açıklaması -dipnotta-, dil ve Seyahatname’deki cilt numaraları ise şu şekildedir:

Fragman (00:52): (İngilizce)*

1. Bölüm (25:26): Budapeşte[1] (İngilizce-c7)

2. Bölüm (26:03): Kazan[2] (İngilizce-c7)

3. Bölüm (26:02): Saraybosna[3] (İngilizce-c5)

4. Bölüm (26:09): Dubrovnik[4] (İngilizce-c5)

5. Bölüm (25:59): Zagreb[5] (İngilizce-c5)

6. Bölüm (26:15): Tiflis[6] (İngilizce-c2)

7. Bölüm (25:52): Beyrut[7] (İngilizce-c3/9)

8. Bölüm (26:15): Belgrad[8] (İngilizce-c5)

9. Bölüm (26:45): Şanlıurfa[9] (İngilizce-c3)

10. Bölüm (27:02): Kotor[10] (İngilizce-c6)

11. Bölüm (26:34): Rodos[11] (İngilizce-c9)

12: Bölüm (29:37): Trablusşam[12] (Türkçe-c9)

13. Bölüm (27:15): Mostar[13] (İngilizce-c6)

14. Bölüm (33:47): Svaneti[14] (Türkçe-c5)

15. Bölüm (35:14): İşkodra[15] (Türkçe-c6)

16. Bölüm (34:54): Üsküp[16] (Türkçe-c5)

17. Bölüm (35:27): Travnik[17] (Türkçe-c5)

18. Bölüm (35:18): Peç[18] (Türkçe-c6)

19. Bölüm (35:39): Bursa[19] (Türkçe-c2)

20. Bölüm (35:19): Sofya[20] (Türkçe-c3)

21. Bölüm (38:51): Kayseri[21] (Türkçe-c3)

22. Bölüm (40:03): Erzurum[22] (Türkçe-c2)

23. Bölüm (40:07): Kütahya[23] (Türkçe-c9)

24. Bölüm (40:05): Kahramanmaraş[24] (Türkçe-c3)

25. Bölüm (39:25): Amasya[25] (Türkçe-c2)

26. Bölüm (39:37): Antakya[26] (Türkçe-c3)

27. Bölüm (39:31): Aksaray[27] (Türkçe-c3)

28. Bölüm (39:45): Edirne[28] (Türkçe-c3)

29. Bölüm (39:53): Afyon[29] (Türkçe-c9)

30. Bölüm (40:06): Tokat[30] (Türkçe-c5)

31. Bölüm (39:41): Gaziantep[31] (Türkçe-c9)

32. Bölüm (40:00): Kars[32] (Türkçe-c2)

33. Bölüm (39:52): Antalya[33] (Türkçe-c9)

34. Bölüm (39:33): Konya[34] (Türkçe-c3)

35. Bölüm (39:36): Isparta[35] (Türkçe-c9)

36. Bölüm (40:03): Adana[36] (Türkçe-c9)

37. Bölüm (39:54): Çanakkale[37] (Türkçe-c4)

38. Bölüm (39:57): Kastamonu[38] (Türkçe-c3)

39. Bölüm (40:00): Mardin[39] (Türkçe-c4)

*Ünlü seyyah Evliya Çelebi'nin takip ettiği rotayı modern bir seyyah bugün takip etse neler yaşar, nelere şahit olurdu.

[1] Evliya Çelebi'nin takip ettiği rotayı takip eden Ömer Faruk Aksoy'un ilk durağı Budapeşte.
[2] Evliya Çelebi'nin rotasını takip ederek dünya şehirlerini adımlamaya devam ediyoruz. Bu bölümde Kazan'dayız.
[3] Bu bölümde, Evliya Çelebi'nin 17. yüzyıl notlarını okuyarak, Prof. Dr. İlber Ortaylı'nın "Dünyaya dair ümidinizi yitirirseniz, Bosna'ya gidin." dediği yerlerdeyiz.
[4] Evliya Çelebi, Dubrovnik'e mektup ve hediyeler götürmek üzere elçi olarak gönderildiğinde başından geçenleri, Dubrovnik sokaklarında onun geçtiği yerleri adımlayarak anımsıyoruz.
[5] Evliya Çelebi'nin bu bölümünde Hırvatistan'ın keşfine devam ediyoruz. Bu kez Zagreb'teyiz.
[6] Evliya Çelebi'nin rotasını takip ettiğimiz bu bölümde; Gürcistan'ın başkenti Tiflis'in yerel mutfağını, danslarını ve tarihi mekanlarını keşfediyoruz.
[7] Evliya Çelebi'nin "dünyanın en eski şehirlerinden biri" olarak tanımladığı Beyrut'tayız. Birleşmiş Millet Beyrut eski temsilcisi Timur Göksel'den Beyrut'un tarihini dinlerken şehrin her köşesini adımlayarak kültürünü keşfediyoruz.
[8] Evliya Çelebi ile adı "beyaz şehir" anlamına gelen Sırbistan'ın başkenti Belgrad'dayız. Onun almış aldığı notları okuyarak, şehri karış karış geziyor ve tarihin izini sürüyoruz.
[9] Evliya Çelebi'nin; "Kral Nemrut'un, Allah'ın peygamberi İbrahim'i ateşe attığı ve Allah'ın emriyle alevlerin suya, odunların da balığa çevrildiği yer" diye tanıttığı, peygamberler şehri Şanlıurfa'dayız.
[10] 70 yıllık ömrüne 257 şehir sığdıran Evliya Çelebi, Seyahatname'sinin altıncı cildinde Kotor'u anlatırken "İçindeki tüm evleri, birbiri üzere kat kat olup tüm pencereleri Körfez Denizi'ne bakar." diye betimlediği, "Rüzgarlardan ve dalgalardan korunan çok güzel ve büyük bir liman" olan Kotor'dayız.
[11] Bu bölümde; Evliya Çelebi'nin, Marmaris'ten tekneyle geldiğinde görkemli kalesine hayran kalıp "Hiçbir yerde bu kadar güzel insan yapısı bir kale görmedim." dediği Rodos'tayız.
[12] Bir Fenike şehri olarak kuruluş tarihi M.Ö. 351'lere uzanan ve Evliya Çelebi'nin "Bu şehrin güzelliklerini dilimiz yettiğince anlatmaya kalksak laf uzar, seyahatimize mani olur." dediği Trablusşam'ı ve devamında Beyrut'un tarihi bölgesi Baaelbek'i keşfediyoruz.
[13] Evliya Çelebi'nin, "Mütevazı bir insan olarak 27 yıl boyunca dünya üzerinde sürekli dolaştım ve gördüğüm binlerce mimari eser arasında böylesine muhteşem ve benzersiz bir köprüye hiç rastlamadım." dediği, adını köprüsünden alan dünyadaki tek şehir olan Mostar'dayız.
[14] TRT2 Youtube resmi sayfasında başlık “Tiran” olarak yanlış verilmiş; ayrıca “Evliya Çelebi’nin Seyahatname’de övgüyle bahsettiği Tiran’ı ziyaret edelim.” video açıklaması da hatalı.
[15] Evliya Çelebi, Avrupa'nın en eski şehirlerinden biri olan İşkodra'da.
[16] Evliya Çelebi'nin "cennet bahçesi" dediği Üsküp'ü gezelim.
[17] TRT2 Youtube resmi sayfasında başlık “Üsküp” olarak yanlış verilmiş; ancak “Evliya Çelebi, Osmanlı’nın Batı’ya en yakın şehri olan Travnik’te.” video açıklaması içerik ile uyumlu.
[18] Evliya Çelebi, bir zamanlar Türk beldesi olan, Macaristan'ın tarihi Peç şehrini geziyor.
[19] Evliya Çelebi, büyük seyyahın ziyaret ettiği ilk şehir olan Bursa'da.
[20] Evliya Çelebi, Sofya'da büyük seyyahın izini takip etmeye devam ediyor.
[21] Ö. Faruk Aksoy, Evliya Çelebi'nin rotasını takip etmeye Kayseri'de devam ediyor.
[22] Evliya Çelebi'nin adımlarını takibe Erzurum'da devam edelim.
[23] Ömer Faruk Aksoy, Evliya Çelebi'nin memleketi Kütahya'da.
[24] Ömer Faruk Aksoy, Evliya Çelebi'nin adımlarını takibe Kahramanmaraş ile devam ediyor.
[25] Evliya Çelebi, 17 medeniyete ev sahipliği yapmış olan Amasya'da.
[26] Evliya Çelebi, dinlerin ve kültürlerin buluştuğu bir ziyafet sofrası olan Antakya'da.
[27] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Aksaray'da devam ediliyor.
[28] Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Edirne'de devam ediliyor.
[29] Ömer Faruk Aksoy, Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Afyon'da devam ediyor.
[30] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Tokat'ta devam ediliyor.
[31] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Gaziantep'te devam ediliyor.
[32] Ömer Faruk Aksoy, Kars'ta Evliya Çelebi'nin izini takip etmeye devam ediyor.
[33] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Antalya'da devam ediliyor.
[34] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Konya'da devam ediliyor.
[35] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Isparta'da devam ediliyor.
[36] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Adana'da devam ediliyor.
[37] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Çanakkale'de devam ediliyor.
[38] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Kastamonu'da devam ediliyor.
[39] Seyyah Evliya Çelebi'nin rotasını takibe Mardin'de devam ediliyor.