Eshab-ı Kehf Hanı
Kervansaray ve Han Han Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Kahramanmaraş’ın Afşin ilçesi’nin yedi kilometre kuzeybatısında ve Eshab-ı Kehf Külliyesi’nin içinde yer almaktadır. Kutsal mağaraya gelen ziyaretçilerin ihtiyaçlarının karşılanması ve konaklamalarının sağlanması için inşa ettirilmiştir. Yapı topluluğu Antik Çağ’dan beri kutsal sayılan Eshab-ı Kehf adıyla tanınan kayalık bir tepenin yamacındaki mağaranın çevresine yapılmıştır. Günümüze çeşitli onarımlar görerek gelen Han, orijinal özelliklerini kısmen korumaktadır. Kitabeye göre Han, Anadolu Selçuklu hükümdarı 1. Alaeddin Keykubad zamanında Melîk Nusreddîn Hasan bin İbrahim tarafından 1232-33 yılında yaptırılmıştır. Han, hem kutsal mağarayı ziyarete gelenlerin konaklamaları için, hem de ticari amaçla buraya uğrayan kervanlar için inşa edilmiştir.
Han, ribatın 60 metre kadar güneydoğusuna ve külliyenin girişine yerleştirilmiştir. Yapı, doğu-batı doğrultusunda eğimli kayalık alanın düzlenmesiyle oluşturulan bir zemin üzerine inşa edildi. Bundan dolayı, batı ve güney cepheleri kısmen tepenin içine oyularak yerleştirilmiştir.
Giriş, kuzey duvar ekseninin doğusuna yerleştirilen ve giriş eyvanına açılan taç kapıdan sağlanmaktadır. Önceden tamamen yıkık olan taç kapı, 1960 yılındaki onarımlar sırasında yeniden yapıldı. Sade bir şekilde inşa edilen taç kapının orijinalinde nasıl bir özelliğe sahip olduğu bilinmemektedir. Dikdörtgen planlı avlu, dört taraftan eyvan ve odalarla kuşatılmaktadır. Avlunun doğu ve batı kanadına bir eyvan-bir oda ve bir eyvan-iki oda şeklinde simetrik olarak yerleştirilmektedir.
Avlunun batı kanadında kuzey-güney yönünde “L” planlı ahır vardır. Ahıra, giriş eyvanının batı duvarında açılan basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Ayrıca batı kanadın güney köşesinde yer alan odanın batı duvarında da ahır ile irtibatı sağlayan bir açıklık daha bulunmaktadır. Bunun bir kapı olabileceği belirtilmektedir. Ancak günümüze ulaşamaz. Ahırın aydınlığı, tonozun sırtında açılan iki ışıklık ve güney duvarının üst kısmında yer alan bir mazgal pencereyle sağlanmaktadır. Han’ın ahır kısmı hariç, diğer bölümleri önemli ölçüde yıkılmış durumdaydı. Onarımlar sırasında orijinal dokusunu önemli ölçüde kaybetmiştir.
Han, sade bir şekilde inşa edilmiştir. Fakat taç kapının alt kısmının az bir bölümünde yarım yıldız biçiminde işlenmiş bordür süslemesi görülmektedir. Onarımlar sırasında taç kapı yeniden yapılırken, orijinal olduğu düşünülen bezemeli taşların da kullanıldığı anlaşılmaktadır. Taç kapının şimdiki gibi sade olmayıp orijinalinde, karşısında yer alan ribatın taç kapısı gibi, çeşitli motiflerle dekore edildiği düşünülmektedir.
Han, eşodaklı plan şemasına sahiptir. Eşodaklı hanların çoğunluğunda barınağın yanı sıra servisler de bulunmaktadır. Bu tip hanlarda avlunun yalnızca yolculara ayrıldığı, etrafında yolcuların gündüz ve gece kullanımına ayrılmış eyvan ve odalardan başka mekânların olmadığı görülmektedir. Belki de bu özel kullanım nedeniyle avlular nispeten küçük ve bazıları da kapalıdır. Eşodaklı hanlardaki oda-eyvan sayısını diğer hanlarla karşılaştırınca, yolcuların konforuna ve mahremiyetine daha çok önem verildiği düşünülebilir. Bu tip hanların en önemli ortak özelliklerinden biri de iklim etkilerine daha kapalı, korunmuş yapılar olmasıdır.
Han, 1960 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarım programına alınarak, 1963 yılında restoresi tamamlanmıştır. Daha sonra 1980, 1982, 1999 ve 2003 yıllarında da bazı onarımlar görmüştür. Bu onarımlar sırasında ahır dışındaki bütün mekânlar restore edilerek duvarlar, avlu ve mekânların zemini kesme taş ile kaplanarak taç kapı yeniden inşa edilmiş ve örtü sistemi beton mozaikle kaplanmıştır.
Referanslar
Özgüç, T. ve Akok, M. (1957). Afşin Yakınındaki Eshab-ı Kehf Külliyesi, Yıllık Araştırmalar Dergisi, 2: 77-92; Özkarcı, M. (2007). Eshab-ı Kehf Hanı. İçinde; H. Acun (Editör), Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ss. 437-447). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Özgüç, T. ve Akok, M. (1957). Afşin Yakınındaki Eshab-ı Kehf Külliyesi, Yıllık Araştırmalar Dergisi, 2: 77-92; Özkarcı, M. (2007). Eshab-ı Kehf Hanı. İçinde, H. Acun (Editör), Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ss. 437-447). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.