Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyuna mensup olan Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah, annesi Hâyme Hatun’dur. Eşi Halime Hatun’dur. Ertuğrul Gazi Osmanlı hanedanının ve İmparatorluğu’nun kurucusu olan Osman Bey’in babasıdır. Süleyman Şah ile Ertuğrul Gazi idaresinde Karakeçililer, Fırat Nehri’ni takip ederek, Rakka üzerinden Anadolu’ya gelmiştir. Bir kısmı Urfa civarına yerleşen Karakeçililer’in diğer bir kısmı Konya, Bursa, Eskişehir, Bilecik ve Gaziantep’e yerleşmiştir. Söğüt, üç kıtada 600 yıl boyunca hüküm süren ve bir cihan devleti olan Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk nüvelerinin oluştuğu kasabadır. 1230’lu yıllarda Selçukluların bir boyu olan Kayılar'ın bir bölümü (400 çadırlık bir oba) Ertuğrul Bey yönetiminde batıya doğru yer değiştirerek Söğüt ve çevresine gelmiştir. 1231 yılında Selçuklu ve Bizans orduları arasında Sultanönü mevkiinde savaş meydana geldi, savaşın sonucunda Bizans Ordusu yenildi. Karacadağ ve Söğüt dolayları Büyük Selçuklu Devleti eline geçmiştir. Selçuklu Sultanı I. Aleaddin Keykubat tarafından, akıncı olarak katıldığı savaşta gösterdiği başarı nedeniyle Ertuğrul Bey’e Söğüt mülk, Domaniç de yaylak olarak verilmiştir. Ertuğrul Gazi (1198-1281), Türk tarihinin en önemli şahsiyetlerinden birisidir. Ertuğrul Gazi Selçuklu Devleti yıkılınca uçtaki diğer Türk beylerini de kendisine bağlayarak hanlığını ilân etti. Yöneticiliği döneminde barış merkezli bir siyaset izleyen ve emri altındaki topraklarda yaşayan halk tarafından çok sevilen ve sayılan bir kişi olan Ertuğrul Gazi 1281 senesinde 93 yaşında iken Söğüt’te vefat etti. Türbesi Söğüt’tedir.

Ertuğrul Gazi Türbesi Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş dönemini yansıtan en önemli sembol yapılardan biridir. Ertuğrul Gazi Türbesi, Söğüt ile adeta bütünleşen bir yapıdır. Türbe, Söğüt ilçe merkezinde yer almaktadır ve Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk mimari eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucusu Osman Bey’in babası naaşın bulunması sebebiyle önemlidir. Türbenin yapılış tarihi tam olarak bilinmiyor. Ertuğrul Gazi’nin mezarının Osman Bey tarafından açık mezar olarak yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Türbenin Orhan Gazi döneminde (1281-1362) inşa edildiği belirtilmektedir. Yapının gerçek anlamda türbe görünümüne kavuşması I. Mehmed veya Çelebi Mehmed (1382-1421) döneminde olmuştur. Türbe 1757’de Sultan III. Mustafa (1717-1774) döneminde onarım görerek yapıldığı dönemindeki bazı özelliklerini kaybetmiştir. Sultan II. Abdülhamid (1842-1918) döneminde türbe ve çevresinde bakım ve onarım çalışmaları yapılmıştır. 1886-1887 tarihlerinde yapılan bu bakım onarım çalışmaları esnasında; bina yenilenmiş, etrafı çeşme ve şadırvanlarla zenginleştirilmiştir. II. Abdülhamid ayrıca buranın bir haritasını yaptırmıştır. Bunun yanı sıra Ertuğrul Gazi’nin sandukasını ve türbe içerisinde yer alan diğer zatların kabirlerine de birer mermer sanduka yaptırmıştır.

Türbe, çam ağaçlarının bulunduğu bir bahçe içerisine yer almaktadır. Türbenin bahçesi duvar ile çevrilidir. Kesme köfeki taşı ile inşa edilen avlu kapısı Söğüt’e doğru açılmaktadır. Bahçe kapısının sağında ve solunda, üzerinde yazıtlar olan iki adet mermer yakalı çeşme bulunmaktadır. Ertuğrul Gazi Türbesi’nin bahçesi içerisinde Ertuğrul Gazi’nin kabri de dahil olmak üzere toplam 22 tane kabir bulunmaktadır. Bu mezarlar Ertuğrul Gazi’nin ailesi, efradı ve kumandanlara aittir. Buna göre türbenin bahçe kısmında kabir ve makam kabirleri bulunmaktadır. Türbe bahçesi içerisinde; Ertuğrul Gazi’nin eşi Halime Hatun, kardeşi Dündar Bey ve oğlu Savcı Bey’in mezarları bulunmaktadır. Bununla birlikte oğlu Osman Gazi’nin de makam mezarı türbe bahçesi içerisinde yer almaktadır. Osman Gazi’nin naaşı Bursa’nın fethinden (1326) sonra vasiyeti üzerine buraya getirilmiştir. Türbe bahçesi içerisinde; Kardeşi Dündar Bey’in, oğlu Gündüz Bey’in, dost ve silah arkadaşlarından, Akça Koca, Konur Alp, Aykut Alp, Turgut Alp, Samsa Çavuş, Kara Mürsel, Abdurrahman Gazi, Emir Ali, Ak Timur, Hasan Alp, Aydoğdu Bey, Pazarlu Bey, Saltuk Alp, Hamit Bey, Çoban Bey, Melik Bey, Sarı Batı beylerin makam ve kabirleri bulunmaktadır.

Bahçe içerisinde yer alan Ertuğrul Gazi Türbe binası, erken dönem Osmanlı Türbe mimarisini yansıtmaktadır. Türbenin binası 8,70 metre çapında altıgen planlıdır ve üzeri kubbe örtülüdür. Binanın duvar kalınlığı 80 santimetredir ve binada üç pencere vardır. Pencereler üzerinde demir parmaklıklar bulunmaktadır. Türbe binası içerisinde yalnızca Ertuğrul Gazi’nin lahdi vardır. Lahidin üzerinde Türkmen sarığı oturuyor. Mihrabındaki orijinal çiniler, sandukası 1921-1922 Yunan işgali sırasında tahrip edilmiştir. Tahrip edilen çiniler alçı doldurularak çini şeklinde boyanmıştır. Yunan işgali esnasında kurşunlanan türbenin duvar ve pencerelerindeki kurşunları günümüzde dahi görmek mümkündür.

Söğüt’te her yıl eylül ayının ikinci haftasına rastlayan pazar günü Ertuğrul Gazi’yi Anma ve Söğüt Şenlikleri düzenlenmektedir. Bu şenliğin yedi asırdır devam ettiğine inanılmaktadır. Ertuğrul Gazi’nin sağlığında başlayan bu gelenek vefatından sonra da devam etmiştir. Şenliğe ağırlıklı olarak Karakeçili Yörükleri ve diğer Yörük aşiretleri katılmaktadır. Yörükler bu şenlik süresi olan üç gün boyunca Söğüt’te konaklama yapılıyor, cirit, güreş gibi millî oyunlarla atalarını anmaktadırlar, Ertuğrul Gazi’nin türbesini ziyaret etmektedirler. 1962 yılında Cumhurbaşkanı Orgeneral Cemal Gürsel’in şenliğe katılması ve dönemin koşullarının değişmesi ile şenliğe katılanların profili değişmiştir. Şenliğe devlet adamlarının katılımı gelenek haline gelmiş, devam eden sürede özellikle tarihçiler olmak üzere bilim adamlarının katılımı artmıştır. Günümüzde tanıtım ve reklam faaliyetlerini etkisi ile ve festival etkinliklere olan ilginin de artması ile Söğüt, dolayısıyla Ertuğrul Gazi Türbesi’ne olan ziyaretçi sayısı her geçen gün artmaktadır. Ertuğrul Gazi’nin hayatını anlatan ve 10. 12. 2014 tarihinde TRT 1 kanalında yayına başlayan Diriliş Ertuğrul dizi filmi, Ertuğrul Gazi’nin ve Söğüt’ün tanıtımı açısından bir katalizör görevi görmüştür. Bu sayede, Ertuğrul Gazi Türbesi ve Söğüt’e yapılan ziyaretler artmıştır.

Ertuğrul Gazi Türbesi haftanın yedi günü ziyaretlere açıktır. Ziyaret saatleri 09.00-18.00 arasındadır. Türbeye olan ziyaretler özellikle hafta sonları ve yaz aylarında daha fazladır. Gün içerisinde ise öğleden sonra diliminde ziyaretler yoğunlaşmaktadır. Türbe’ye yılda yaklaşık 100 bin ziyaretçi geldiği düşünülmektedir. Türbeye Bilecik, Söğüt, Eskişehir gibi yakın çevreden, aynı zamanda da Türkiye’nin pek çok ilinden ziyaretçi gelmektedir. Gelen ziyaretçiler içerisinde İstanbul, Ankara, Konya gibi illerin çeşitli belediyelerinin düzenledikleri turlarla gelenler ağırlıklıdır. Ayrıca Ertuğrul Gazi’yi Anma ve Söğüt Şenlikleri esnasında pek çok ilde yer alan Yörük derneklerinin üyeleri Türbe’yi ziyaret etmektedirler.

Ertuğrul Gazi Türbesi’ne dini ve manevi motivasyonla gelen ziyaretçiler; girişte bulunan yardım kasasına bağışta bulunma, türbe yakınında bulunan mescitte namaz kılma, Kur’an-ı Kerim okuma, dua etme, Türbe bahçesi içerisinde bulunan diğer zatların mezarları ve makamlarında dua etme gibi etkinlikler yapabilmektedir. Türbe, dini olduğu kadar kültürel bakımdan da önem taşımaktadır. Türbeye gelen ziyaretçiler Ertuğrul Gazi, hayatı, ailesi, efradı ve kumandanları, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu hakkında çeşitli bilgiler edinebilmektedirler.