Sosyal bilimlerin hemen her alanında olduğu gibi endüstriyel turizmi betimleyen tüm taraflarca üzerinde uzlaşılmış genelgeçer bir tanımlama yoktur. Bazı araştırmacı ve yazarlar endüstriyel turizmi “Endüstriyel açıdan kültürel miras niteliğindeki yerlere ve/ya halen üretimde olan iş yerlerine yapılan ziyaretleri içeren bir turizm türü” biçiminde tanımlarlarken, bazıları ise; “ziyaretçilere ekonomik etkinliklerin geçmişte, şimdi ve gelecekte nasıl yapıldığını görme olanağı sağlayan yerlere yapılan geziler” olarak tanımlamaktadırlar. Ancak tüm tanımlamalarda ortak olan yön ekonomik olarak değer taşıyan ürünler, üretim süreçleri, uygulamalar ve tarihi geçmişe ilişkin bir deneyimin kazanılması olgusudur.

Endüstriyel turizm kavramını etimolojik açıdan ele alan herhangi bir esere rastlanılmamış olmakla birlikte ilk kez 1974 yılında Simonson tarafından tanımlandığı görüldü. Simonson’a göre endüstriyel turizm, “Bir üretim tesisine eğitsel, ürün örneği görme, satın alma ya da bir anı oluşturma amaçlarıyla yapılan ziyaret”tir. Endüstriyel turizmle ilgili bir başka tanımlama da 1987 yılında Alman coğrafyacı Soyez tarafından yapıldı. Soyez, endüstriyel turizmi bir grup adı olarak betimledi ve operasyonel olan ve olmayan işletmelere yapılan ziyaretler olarak tanımladı. Soyez bu tanımlamasında geçmişte var olan ya da halen üretimde olan endüstriyel sistemlerin çekim gücüyle harekete geçen her türlü eylemi endüstriyel turizm olarak kabul etti. Soyez daha sonra bu tanımını 1993 yılında sadeleştirdi ve “Eski ya da şimdiki endüstrilerin dış ziyaretçiler üzerindeki çekim gücünden meydana gelen hareketler” olarak değiştirdi. Sorachan, endüstriyel turizmin dünya ölçeğinde oluşum ve gelişiminin üç evrede incelenebileceği öne sürmektedir. Bunlar:

• Endüstriyel turizmin doğuşu,

• Endüstriyel turizmin gelişimi,

• Endüstriyel turizmin aktivasyonu olarak sıralanmaktadır.

İlgili yazında turizmden elde edilen kazanımların doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan çetin rekabet ortamında tercihli talep yaratma adına 1950’li yıllardan günümüze geliştirilmiş bir turizm türü olarak nitelendirilen endüstriyel turizm aslında çok eskilerden günümüze yapılagelmektedir. Nitekim dünyaca ünlü viski markası JackDaniels’ın Tennessee’deki damıtma tesislerine turistik amaçlı ziyaretlerin kuruluş yılı olan 1866 yılında başlamış olması bu konudaki yargının en güçlü kanıtı olarak değerlendirilebilir. Tarihi örnekler yalnızca bununla sınırlı değildir. Nitekim 1900’lü yılların başından günümüze Fransız Şarap Evleri ve Çikolata Fabrikalarından, Maltalı ve Yunanlı dantel işleyicilerine, Hollandalı peynir üreticilerinden eski tekstil atölyeleri ve mezbahanelere geniş bir yelpaze söz konusudur.

Hatta endüstriyel turizmin geçmişini XVII. yüzyılda İngiliz Soyluların Avrupa kıtasını gezmeye başlamalarına dayandıran araştırmacılar vardır. Bu gezilerin zamanla zengin İngiliz, Alman ve Fransız ailelerinin çocuklarının katıldıkları ve turizm yazınında Grand Tur olarak nitelenen ziyaretlere dönüştüğü ve endüstriyel turizm olarak nitelendirilmesi gerektiği iddia edilmektedir. Günümüzde ise Münih’teki BMW Otomobil Fabrikası ya da Peugeot Citroen Grubu’nun Fransa’daki fabrikalarına yapılan ziyaretler tanımda vurgulanan halen üretimde olan işyerlerine yapılan ziyaretlere verilebilecek güzel örneklerden yalnızca birkaçıdır.

Endüstriyel firmalara yapılan ziyaretlerin gezginler için gerçek, özgün ve eğitsel açıdan önemli deneyimler kazandırdığı, bu nedenlerle her yıl artan oranda bir talep yarattığı görülmektedir. Nitekim Çin Ulusal Turizm Örgütü verilerine göre, 2016 yılında ülke sathında bulunan 1.157 endüstriyel turizm çekiciliği 428 bin ziyaretçi çekerken, bu değer 2017 yılında 140 milyon ziyaretçiye ulaştı ve 21,3 trilyon Yen (303.925.866 ABD Doları) ekonomik kazanç sağladı. Hollanda, Fransa ve ABD’de de benzer bir durumun var olduğu ilgili araştırmalar tarafından ortaya kondu. Endüstriyel turizm, firmalara sağladığı kazanımlar kadar, özellikle sanayi açısından yoğun bir oluşuma sahip şehirler için de büyük bir potansiyeli taşımaktadır. Zira bu tür şehirler için endüstriyel turizm, kimlikleriyle eşleşen potansiyel bir büyüme alanıdır. Endüstriyel turizm, şehirlere özellikle mevcut varlıklarını inşa ederek, farklılıklarını ve imajlarını güçlendirmek için fırsatlar sunar. Endüstriyel turizm potansiyeli iyi bir planlama ve tanıtımla kente yönelik turist talebini güçlendirecek, böylece doğrudan ve dolaylı istihdamın artırılması sonucu elde edilebilecektir.

Endüstriyel turizme yönelik günden güne artan ilginin yaratmış olduğu sonuç yalnızca ekonomik kazanımlarla sınırlandırılmamalıdır. Zira firmalar açısından ziyaretçi kabul etmenin sağlamış olduğu birçok yarar söz konusudur. Paydaşlarla etkili ve ekonomik iletişim kurmanın en sağlıklı yolunu bu türden ziyaretler oluşturmaktadır. Bu durum özellikle üretimin kamudan özel sektöre kaydığı son on yılda daha çok öne çıkmaktadır. Çünkü bireylerin yakın ve/ya uzak çevrelerinde etkinlik gösteren işletmelerden beklentileri günden güne artmaktadır. Bu bakış açısıyla endüstriyel turizm, işletmelerin üretime katkıları ve çevreye olan duyarlılıklarıyla sosyal sorumluluklarını yerine getirdikleri hususunda bir algı yaratmalarına, böylelikle toplumla sürdürülebilir ilişkiler kurmalarına olanak tanımaktadır. Benzer bir etki, imajını iyileştirmek ya da sürdürebilirliğini sağlamak isteyen ülke, bölge ve/ya varış noktaları için de geçerlidir. Endüstriyel turizm ile ilgili gözlemlenen gelişmeler ışığında, Sorochan, bir sonraki evrenin kitlesel bir endüstriyel turizm evresi olacağını öne sürmektedir. Bu öngörünün gerçekleşmesi yüksek bir olasılık olduğuna inanılmakta ve turizm pastasından daha fazla pay almak isteyen tüm ülke, bölge ya da turistik varış noktası paydaşlarının turizm politika ve stratejilerinde endüstriyel turizme daha çok yer ayırmaları önerilmektedir.