Emine Göğüş Mutfak Müzesi

Gastronomi Müze

(Gaziantep, 2008 - )

Gaziantep’te, Gaziantep Kalesi Panaroma Müzesi giriş kapısının karşısında bulunan Sadık Dai Sokak’ta yer almaktadır. Müzenin yer aldığı, o zamanlar Kethüdazade İbrahim Efendi Konağı olarak da bilinen Göğüş Konağı, 1905 yılında iki katlı olarak inşa edildi. Konak aynı zamanda Türkiye’nin Kültür ve Turizm bakanlarından biri olan Ali İhsan Göğüş’ün doğduğu evdir. Konağın kamulaştırma maliyeti ile Ali İhsan Göğüş tarafından, yapının Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi adıyla kullanılması şartıyla karşılandı. 2005 yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’ne devredilen yapının rölöve-restorasyon işlemleri 2006 yılında başlayıp, 2007 yılında tamamlandı. Konak, restorasyonunun tamamlanmasının ardından 2008 yılında hizmete açıldı.

Müzenin giriş kapısının hemen yanında küfeci taşı yer almaktadır. Küfeci taşı dönemin hamallarının küfelerini indirmek için kullandıkları bir taştır. Müzenin giriş kapısı özgünlüğünü korumaktadır. Kapının üzerinde Türk-İslam motiflerini yansıtan yıldız ve ay işlemeleri mevcuttur. İşlemeler o dönemlerde yabancılar ile Müslümanların evinin ayırt edilmesi açısından önem arz etmekteydiler. Ayrıca kapıda biri ince ve diğeri kalın olmak üzere iki adet halka yer almaktadır. Kapı ince halka ile çalınırsa gelenin bir kadın olduğu ve kapıyı kadının açması gerektiği anlaşılırken, kalın halka ile çalınan kapıda bir erkek olduğu ve erkeğin kapıyı açması gerektiği anlaşılmaktaydı. Müzeden içeri girildiğinde toplamda 15 bölüm bulunmaktadır. Bunlar; Abı hayat, ocaklık, içecek kültürü, Gaziantep mutfağı bileşenleri, prodüksiyon ve ikram, saklama-depolama adetleri, özel gün yemekleri, Gaziantep yemekleri, Gaziantep geleneksel mutfak kültürü, misafir ağırlama, sahre-piknik geleneği ve mutfak ve sofra eşyaları alanı ile tuvalet, yönetim ofisi ve Göğüş odasıdır.

Abı Hayat kısmı müzenin avlu kısmıdır. Geleneksel Gaziantep evlerinin dokusunu yansıtan bu alanda serinlemek amaçlı yapılmış mini bir havuz yer almaktadır. Müzenin ocaklık kısmı geleneksel Gaziantep mimarisinin özelliklerine sahip bir mutfaktır. Geleneksel Gaziantep evlerinde mutfak evin ana binasının dışında yer alır. Müze avlusunun içinde yer alan bu kısımda geleneksel Gaziantep mutfak araç-gereçleri yer almaktadır. Ocaklık kısmında bulunan tek pencerenin hemen altında küllük (ocakta yakılan küllerin biriktirildiği alan) adında bir kısım mevcuttur. Bunun dışında buhara aş ocağı, maltız (Türk kahvesi yapımında kullanılan geleneksel cezve), paşa mangalı, ceviz kütüğü (et kesmek amacı ile), tel dolap (buzdolabı işlevini gören), şerbet tası, kaplık (günümüzün mutfak dolabı), çirtikli ve çirtiksiz sahan, yemek pişirilen ocak kısmı, küpler, bıçaklar, satırlar, tencereler, kepçeler, kaşıklar ve delikli dolma taşları sergilenen eserler arasındadır. Ocaklık kısmının hemen dışında ise buğday ve menengiç öğütmek için dibek taşı, üzümün suyunu çıkarmak amacı ile üzüm salı bulunmaktadır.

Müzenin Gaziantep geleneksel mutfak kültürü kısmında da kültürel araç gereçler sergilenmektedir. Katlanabilir kahve tavası (menengiç kavurmak için), ateş kaşığı (kurşun dökmek ve ateş tutmak için), kile (adaletli mahsul dağıtımı için bir tür ölçü kabı), el değirmeni (kahve ve pirinç çekmek için) gibi araç gereçler bunlardan bazılarıdır. Gaziantep yemekleri kısmı, geleneksel Gaziantep yemekleri hakkında bilgilendirme yazılarının yer aldığı ve yemek görsellerinin bulunduğu alandır. Burada yemeklerin geleneksel yapılış biçimleri, hazırlanma aşamaları ve kullanılan ürünler gibi bilgiler yer almaktadır. Ayrıca sefer tası ve yemek taşıma kapları gibi araç gereçler de bu kısımda sergilenmektedir.

Saklama ve depolama alanında, Gaziantep’in geleneksel mutfağında ürünlerin saklanış biçimleri ve geleneksel tahıl ambarının işleyiş prensiplerinin uygulandığı depolar yer almaktadır. Ayrıca, bu alanda hasır topaç sepet (kavurma saklama sepeti) ve Gaziantep kurulukları (patlıcan, biber, haylan kabağı gibi ürünlerin içinin oyularak kurutulması ve kış aylarında tüketime uygun hâle getirilmesi sonucu ortaya konulan ürünlerin genel adı) bulunmaktadır.

Prodüksiyon ve ikram alanında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi işletmelerinde hazırlanan ürünlerin tanıtımı ve satışı gerçekleştirilmektedir. Ziyaretçiler bu kısımda bulunan yerel ürünleri satın alabilmektedirler. Müzenin Gaziantep mutfağı bileşenleri kısmında kap, kacak olarak adlandırılan metal araç gereçlerin yanı sıra, kahve değirmenleri, geleneksel çaydanlıklar ve mırra (bir çeşit acı kahve) cezvesi gibi geleneksel mutfak kültürünü yansıtan araç gereçler yer almaktadır. İçecek kültürünün yansıtıldığı alanda mırra yapan bir Gaziantepli ile nargile içen bir Gaziantepli tasviri yer almaktadır. Geleneksel yer minderleri ile savanlarında yer alan tasvirde pişirme aparatı da geleneksel mırra ocağıdır.

Müzenin üst katına dışarıdan bir merdiven vasıtası ile çıkılmaktadır. Merdiven geniş bir salona açılmaktadır. Salon kısmı (mutfak ve sofra eşyaları alanı), üst katta yer alan tüm bölümlerin ortak alanıdır. Tüm kısımların (ziyaretçilere kapalı olan yönetim ofisi haricinde) kapısı salona açılmaktadır. Salonda ziyaretçilerin oturabilmesi için kutnu kumaşı ile kaplı çift kişilik koltuk bulunmaktadır. Ziyaretçiler burada oturarak müze ve Gaziantep mutfağı hakkında hazırlanmış videoları izleyebilmektedirler. Bu alanda ayrıca sofralarda kullanılan eşyalar sergilenmektedir. Tepsiler, kaşıklar, çatallar ve sofralarda yer alan diğer araç gereçler bu kısımda sergilenmektedir. Bu kısımda sergilenen araç gereçlerin bir çoğu Gaziantepliler tarafından bağışlandı.

Misafir Ağırlama kısmında yemek yeme ritüelinin sahnelendiği bir tasvir yer almaktadır. Bu tasvirde geleneksel Gaziantep sofrasında kullanılan araç gereçler bulunmaktadır. Yer sofrası şeklinde oluşturulan tasvirde yemek yiyen kişilerin ortasında hem ısınmak amaçlı, hem de yer sofrasında yemekleri sıcak tutan bir sini (tepsi) yer almaktadır. Sininin içerisinde yemek kapları, aydınlanmak amacı ile gaz lambası, maşrapa ve tas sergilenmektedir. Bu kısımda ayrıca Gaziantep’li kızların çeyizlerinde yer alan yorganlar da sergilenmektedir.

Sahre (piknik) geleneği alanında Gaziantep Sahre kültüründe kullanılan geleneksel araç gereçler bulunmaktadır. Ayaklı lenger, Yahudi Yıldız’lı kap gibi araç gereçler bu kısımda sergilenmektedir. Ziyaretçilere kapalı olan Yönetim Ofisi alanına açılan kapı bu oda içerisinde, diğer kısımlardan bağımsızdır. Müzenin Göğüş odası kısmında, Göğüş Ailesine ait olan ve müzeye bağışlanmış araç gereçler ve Göğüş Ailesi mensuplarına ait fotoğraflar yer almaktadır. Göğüş Ailesi tarafından bağışlanan araç gereçler arasında tepsiler, fincan takımları ve maşrapalar bulunmaktadır.

Tuvalet, geleneksel Gaziantep mimarisinde inşa edilmiş ve evin dışında yer alan bir bölümdür. Emine Göğüş Mutfak Müzesi, Göğüş Ailesi'nin geçmişte yaşadığı bir ev olması dolayısı ile tuvalet avlu içerisinde evden bağımsız bir alanda yer almaktadır. Emine Göğüş Gaziantep Mutfak Müzesi, müze statüsünü kazanması ile birlikte Türkiye’nin ilk mutfak müzesi olmuştur. Yerli ve yabancı birçok ziyaretçiyi ağırlayan müze, aynı alanda yer alan Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’ne ait mutfak atölyesinde hazırlanan geleneksel Gaziantep yemeklerini hafta sonları ziyaretçilerine ikram etmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Gaziantep Valiliği. Müzeler Kenti Gaziantep El Broşürü. Gaziantep: Valilik Yayınları; Taşdemir, A. ile 29.07.2019 tarihinde yapılan görüşme. (Görüşen: C. Uçuk); https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/emine-gogus-mutfak-muzesi, (Erişim tarihi: 29.07.2019).