El Nazar Kilisesi
Doğal ve Kültürel Miras Kilise
-
2020
Nevşehir’in Göreme Kasabası’nın doğusunda, Göreme Açık Hava Müzesi’nin batısında yer alan Zemi Vadisi içerisinde müstakil bir kaya kütlesine oyulmuş bir kilisedir. Merkezi kubbe ve serbest haç planına sahip, üç apsisli bir kilisedir. Kilise’nin haç kolları beşik tonozlu ve kubbe geçişleri pandantiftir. Ana apsis doğrudan haç kollarının kesiştiği merkez mekâna açılmakta; yan apsisler ise daha sonraki zamanda kayalara oyulmuştur. Zeminin büyük bir kısmı ve ana apsisin alt bölümü yıkılmış. Fresko sahneleri kronolojik olarak birbirini izlemektedir. Bazı sahneler oldukça harap durumdadır. Kilise X-XI. yüzyıllarda Bizans İmparatorluğu tarafından inşa edilmiştir. Kilisede Müjde, Ziyaret, Doğum, Üç Müneccimin Tapınması, Mısır’a Kaçış, İsa’nın Mabede Takdimi, Elizabeth’in Takip Edilişi, Vaftiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Metamorfosis (Başkalaşım), Kudüs’e Giriş, Çarmıh, Cehenneme İniş (Anastasis), İsa’nın göğe çıkış sahneleri yer almaktadır.
Kilise’de tüm döngünün devamlılığı iyi korunmuş olmasına rağmen, bazı kısımlarda bireysel olarak büyük hasarlar oluşmuştur. Fresklerde resmedilen yüzler nispeten daha az yıpranmıştır. Apsisin alt kısmının yarısı yıkıldığından dolayı, rüzgâr ve su sahnelerin birçoğunu yok etmiştir. Mumlardan ve kandillerden gelen is, kilisede bulunan sahnelerin kararmasına neden olmuştur. Aynı zamanda bir kısmı çökmüş olan kubbenin içindeki çatlaklardan sızan su, freskleri ıslatıp zarar vermiştir. Tapınağın temel yapısına inşa edilen sahneler iyi bir şekilde korunmuştur. Fakat Başkalaşım sahnesi, I. Costantinus ve Helena tasviri ciddi hasarlar almıştır.
Kilise içindeki tasvirler alçı, saman ve kumla hazırlanmış iki milimetre kalınlığındaki sıva üzerine yapılmıştır. Apsis altındaki bir istisna dışında ön taslak yeşil renkte yapılmıştır. İsa’nın yaşamından sahnelerin betimlenmesinde, iki farklı ressam çalışmış olduğu düşünülmektedir. İlk ressam kubbe üzerindeki İncil sahnelerinin birkaçında örneğin, Kudüs’e Giriş sahnesinde, ikinci ressam çoğunlukla batı ve kuzey haç kollarında ve aynı zamanda apsiste çalışmıştır. Yeşil bir astar kullanılmamış, ancak eşit miktarda yeşil bir karışımla çalışılmıştır.
Kilisenin resim süslemelerinde serbest haç planlı kilise mimari sanatına bağlı kalınmıştır. Naosun dekoru, merkezi kubbe göğe yükseliş sahnesi konulmak suretiyle alışılmış olan arkaik stilden ayrılmıştır. İsa ile ilgili sahneler kilisenin güney duvarındadır. Çocukluk ve tutku (İsa’nın çile çektiği sahneler), diriliş, çarmıha gerilme kilisenin kuzey kanadında yer almakta ayrıca Hz. İsa’nın doğum sahnesi kilisenin her iki cephesinde de bulunmaktadır.
İsa’nın tapınağa takdim ediliş sahnesi kilisenin güneyinde bulunan apsis üzerinde yer almaktadır. Sahnenin sembolik değeri incelendiğinde kilise içerisinde önemli ve ayrıcalıklı bir yere yerleştirilmiştir. Kilisenin batı duvarı üzerinde Transfiguration sahnesine de ayrıca yer verilmiştir. Vaftiz sahnesi de kilisenin batı kısmında bulunmaktadır. Azizlerin sadece göğüslerinin üst kısımlarıyla bazen madalyonlar içerisinde; piskoposlar pandantiflerle kubbenin iç kısımlarındaki kemerlerde; peygamberler ve şehitler kuzey duvarda, kubbelerin kalan kısımlarında görülmektedir. Ayrıca kilisenin batı kanadındaki duvarların alt kısmında Konstantin ve Helen’e ait dekorlar yer almakta ve kilise tamamlanmış olmaktadır.
Referanslar
Göreme Belediyesi. (2020) Kiliseler, El Nazar Kilisesi, https://www.goreme.bel.tr/tr/kiliseler/el-nazar-kilisesi_04-10-2016, (Erişimtarihi: 05.08.2020); Korat G. (2003). Kapadokya Taş Kapıdan Taç Kapıya. İstanbul: İletişim Yayınları; Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2020). İnanç Turizmi ve İllerde Yer Alan Önemli Eserler, El Nazar Kilisesi (Göreme), https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9985/nevsehir.html, (Erişim tarihi: 04.08.2020); Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2020). Müzeler, El Nazar Kilisesi, https://muze.gov.tr/muze-detay?SectionId=ENK01&DistId=MRK, (Erişim tarihi: 05.08.2020); Türkiye Kültür Portalı. (2020) Anıtlar, El Nazar Kilisesi, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/nevsehir/kulturenvanteri/el-nazar-klses, (Erişim tarihi: 04.08.2020).
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Nevşehir İl Kültür Müdürlüğü (2019). Nevşehir Müze Müdürlüğüne Bağlı Müze ve Ören Yerleri, El Nazar Kilisesi, https://nevsehir.ktb.gov.tr/TR-225524/nevsehir-muze-mudurlugune-bagli-muze-ve-oren-yerleri.html, (Erişim tarihi: 04.08.2020).