Diokaisareia, Kilikia bölgesinde bulunan bir antik kenttir. Kent, günümüzde Mersin’in Silifke ilçesine bağlı Uzuncaburç sınırları içerisindedir. Kıyıdan 30 kilometre içeride, Orta Toroslar’da kurulan kent, bugün modern yerleşime ev sahipliği yapmaktadır. Diokaisareia’nın anlamı Tanrı-imparator kentidir. Diokaisareia Kenti’ne en yakın antik kent dört kilometre uzaklıktaki Olba’dır.

Antik coğrafyacı Strabon, Teukros oğlu Aias’ın kurduğu Zeus Tapınağı’nın bulunduğu Olba kentinden bahsetmektedir. Zeus Olbios Kutsal Alanı’nın bulunduğu Uzuncaburç, Olba Rahip Krallığı’nın merkezidir.

Diokaisareia, XIX. yüzyılın ortalarından itibaren birçok gezgin ve araştırmacının uğrak yeri olmuştur. Rus coğrafyacı P. Tchihatcheff, XIX. yüzyılın ortalarında kenti ziyaret etmiştir. Gezgin, 1854 tarihli Journal Asiatique dergisinde Lettre sur les Antiquites de L’Asie Mineure başlığı altında Uzuncaburç’un adını duyurdu ve izlenimlerini aktarmıştır. J. T. Bent, Kilikia bölgesini ziyaret etmiş ve Diokaisareia anıtlarını tanıttığı A Journey in Cilicia Tracheia başlıklı makalesini 1891 yılında yayımlamıştır. 1892 yılında R. Heberdey ve A. Wilhelm kentte epigrafik çalışmalar gerçekleştirmiştir. Bu çalışmalar 1896 yılında Reisen in Kilikien kitabında yayımlanmıştır.

Diokaisareia XX. yüzyılın başlarında da birçok gezgin ve araştırmacı tarafından ziyaret edilmiştir. 1905 yılında İngiliz arkeolog ve gezgin G. Bell, Diokaisareia kentinde bulunan antik yapıları fotoğraflandırmıştır. E. Herzfeld, 1909 yılında Archalogisches Anzeiger’de kentin kalıntılarını envanter şeklinde yayımlamıştır. J. Keil ve A. Wilhelm, Diokaisareia’da belgeledikleri antik yazıtları Denkmaler aus dem Rauhen Kilikien başlığı ile 1931 yılında Monumenta Asiae Minoris Antiqua’nın üçüncü cildinde yayımladılar. Bu yayında yapıların plan ve cephe çizimleri de verilmiştir. Söz konusu plan ve cepheler E. Herzfeld’in çizimleridir.

Diokaisareia kentinde gerçekleştirilen ilk bilimsel çalışma 1958 yılında Yusuf Boysal başkanlığında Zeus Olbios Tapınağı’nın kazısıdır. Bu çalışma kapsamında tapınağın kilise evresine ait kalıntılar kaldırılmış ve tapınağın temeli ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca Yusuf Boysal, 1963 yılında, Diokaisareia kentini ve yapılarını kısaca tanıttığı Uzuncaburç ve Ura Kılavuzu başlıklı kitabını yayımlamıştır. Kitap içerisinde Zeus Olbios Tapınağı, Tykhe Tapınağı, Şehir Kapısı, Sur, Tiyatro, Piramit Çatılı Kule Mezar ve kiliseler tanıtılmıştır.

1991-1994 yılları arasında, dönemin Silifke Arkeoloji Müzesi Müdürü Ş. Başal başkanlığında ve Y. Er-Scarborough işbirliği ile Diokaisareia’da bilimsel çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların sonuçları American Journal of Archaeology’de 1992, 1993 ve 1995 yıllarında yayımlanlmıştır. Diokaisareia kentinin tiyatrosunda gerçekleştirilen çalışmalar V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri’nde sunulmuş ve 1995 yılında, Uzuncaburç Tiyatrosu 1993 Çalışmaları başlığı ile bildirisi yayımlanmıştır.

2001 yılında, Freiburg ve Kontstanz Üniversitelerinin ortaklığı ile D. Wannagat başkanlığında Diokaisareia’da yüzey araştırmaları başlamıştır. Bu çalışma kapsamında Zeus Olbios Tapınağı, Temenos Duvarı ve Propylon, Podyumlu Tapınak, Tykhe Tapınağı, tiyatro ve nekropoliste çalışmalar gerçekleştirilmiştir.

D. Wannagat ve ekibi tarafından Diokaisareia kentinde gerçekleştirilen çalışmaların sonuçları Archaeology Anzeiger dergisinde Neue Forschungen in Uzuncaburç 2001-2004 başlığı ile bilim dünyasına sunulmuştur. M. Spanu, Diokaisareia yüzey araştırmaları kapsamında kentin antik tiyatrosunu inceledi ve sonuçlarını 2011 yılında The Theater of Diokaisareia. Diokaisareia in Kilikien: Ergebnisse des Surveys 2001-2006, Bd.2 başlığı ile yayınlamıştır. J. C. Linnemann, 2001-2006 yılları arasında gerçekleşen çalışmalar kapsamında Diokaisareia’nın nekropolisinde bulunan mezarları tespit etmiş ve bunları katalog şeklinde sunmuştur. Çalışmanın sonuçları 2013’te Die Nekropolen von Diokaisareia, Diokaisareia in Kilikien: Ergebnisse des Surveys 2001-2006, Bd.3 başlığı altında bilim dünyasına sunulmuştur.

Diokaisareia Kenti’nde 2017 yılında Silifke Müzesi tarafından Mersin Üniversitesi'nin işbirliği ile kazı çalışmaları başlatılmıştır. Kazı çalışmaları 2019 yılı itibariyle Mersin Üniversitesi'nin bünyesinde Doç. Dr. Ü. Aydınoğlu'nun başkanlığında devam ettirilmektedir.

Diokaisareia’da Hellenistik ve Roma dönemleri anıtlarının korunmuş olarak günümüze ulaşması kentin antik dönem görkemini yansıtmaktadır. Kent, Hellenistik dönemde Zeus Olbios Kutsal Alanı ve Olba Rahip Krallığı’nın merkezi olarak bilinmektedir. Roma döneminde ise kelime anlamı Tanrı-İmparator kenti anlamına gelen Diokaisareia adıyla kent kimliği kazanmıştır. İmparator Tiberius’un yönetiminde gerçekleşen bu süreçle birlikte Diokaisareia’da imar faaliyetleri başlamıştır. Ayrıca kentte erken Bizans dönemine ait kalıntılar da mevcuttur. Kentte Hellenistik dönem içerisinde inşa edilen üç yapı mevcuttur. Bunlardan ilki Zeus Olbios Tapınağı’dır. Zeus Olbios Tapınağı, dini bir yapının dış cephe tasarımında ilk kez korinth düzeninin kullanılması bakımından antik dönem mimarisi adına önem teşkil etmektedir. Tapınak MS V. yüzyılda kiliseye çevrilerek kullanılmaya devam edilmiştir. Tapınak 20x40 metre ölçülerindedir ve üç basamaklı krepis üzerinde yükselir. Tapınak 6x12 sütun dizimine sahiptir. Tapınağın sütunlarından 30’u ayaktadır. Sütunlar ionik yivlidir. Sütunların yüksekliği yaklaşık 15 metredir. Sütunları taşıyan kaideler attik-Ion formludur. Korinth başlıklarından dört tanesi korunmuştur. Bunlar iki bloktan oluşur. Alt blokta iki sıra halinde sekizer akantus yaprağı dizisi yer almaktadır. Üst blokta ise iç ve dış volütler ile dört akantus yaprağı bulunmaktadır. Kutsal alanı çevreleyen peribolos duvarının kuzey, doğu ve batı duvarları korunmuştur. Duvarların iç ve dış cephelerinde taşçı işaretleri görülür. Batı peribolos duvarı üzerinde yer almaktadır. Burada Seleukos tarafından yaptırılan çatıların onarımının büyük rahip Zenophanes’in oğlu Teukros tarafından yaptırtıldığı yazmıştır. Zamanla pagan inancı kaybolmaya başlamış ve kutsal alan boş kalmıştır. Bu sürede tapınağa ait mimari blokların yapıdan çalındığı anlaşılmıştır. Erken Hıristiyanlık döneminde ise tapınağın tahrip olan kısımları onartılmıştır. Cella üç nefe ayrılarak kilise formu oluşturulmuştur. MS V. yüzyılın ortasından itibaren kilise olarak kullanımına devam edilmiştir. Tapınağın tarihlemesi üzerine farklı görüşler sunulmuştur. F. Rumscheid, korinth başlıklarından yola çıkarak yapıyı MÖ III. yüzyıla tarihlemektedir. S. Durugönül, yapının Selekos kralı IV. Antiokhos döneminde (MÖ 175-164) inşa edildiği görüşünü savunmaktadır. Tapınağın tarihlemesi üzerine çalışma yayımlayan C. Börker ise Zeus Olbios Tapınağı’nı MÖ II. yüzyılın ortasına tarihlemiştir.

Tapınağın Hellenistik döneme tarihlenen Propylon’u ise tahrip olmuştur. D. Wannagat ve ekibi, Propylon’a ait dorik mimari elemanlar tespit etmiştir. Mimari elemanların fotoğrafları ve çizimleri 2006 yılında Archaologischer Anzeiger dergisinde yayımlanan çalışma içerisinde sunulmuştur.

Hellenistik döneme tarihlenen diğer yapı Hellenistik Kule’dir. Isodom duvar tekniği ile inşa edilmiş kule üzerinde yazıt bulunmaktadır. Yazıtta rahip Teukros’un adı geçmektedir.

Roma döneminde kutsal alanın çevresinde Diokaisareia adıyla kent kurulmuş ve imar faaliyetleri başlamıştır. Bu kapsamda Zeus Olbios tapınağının hemen yanında Podyumlu Tapınak olarak tanımlanan imparatorluk kültü inşa edilmiştir. Yapı D. Kaplan tarafından değerlendirilmiş ve tapınağın Tiberius döneminde, imparatorun onuruna inşa edildiği önerilmiştir.

Roma döneminde inşa edilmiş bir diğer tapınak şans tanrıçası Tykhe’ye adanmıştır. Tapınak gezginlerin notlarında yer almakla birlikte yapı üzerine ilk detaylı çalışma B. Söğüt tarafından 1998 tarihli Kilikya Bölgesi Roma İmparatorluk Çağı Tapınakları başlıklı doktora tezi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Sonrasında D. Wanagat ve ekibi tarafından mimari olarak değerlendirilen tapınak, çizimleri ile birlikte bilim dünyasına sunulmuştur. Son olarak D. Kaplan ve G. Evgen tarafından Tykhe Tapınağı mimari tasarımı ve elemanları ile birlikte yeniden değerlendirilerek, tapınağın planı ve tarihlemesi üzerine yeni bir görüş sunulmuştur. Tykhe Tapınağı doğu-batı yönünde inşa edilmiştir. Dış cephesinde Korinth düzeni uygulanmıştır. Yapının ölçüleri 12,10x47,60 metredir. Tapınağın orijinalinde ön cephede altı sütun bulunmaktadır. Fakat günümüzde beş adet postament, kaide, sütun ve başlıklarla birlikte bunların üzerinde yer alan arşitrav blokları korunmuştur. Sütunları taşıyan kaide attikion tipindedir. Sütunların yükseklikleri 6,52 metredir. Bunlar granitten yapılmıştır. Sütunların taşıdığı korinth tipi başlıklar ise mermerdendir. Tapınağın arşitravı üzerinde yazıt bulunmaktadır. Yazıtta Obrimos’un oğlu Oppios (Uppius) ve Oppios’un karısı, Lepidos (?)’un kızı Kyria Tykhe tapınağını şehre adadı (şehir için dikti) yazmaktadır. Yapı önceki çalışmalarda yazıtı ile MS I. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Fakat 2019 yılında D. Kaplan ve G. Evgen tarafından değerlendirilen tapınağın MS II. yüzyılın sonu III. yüzyılın başında inşa edildiği önerilmiştir.

Diokaisareia’da Roma döneminde inşa edilen bir başka yapı, kente girişi sağlayan Propylon’dur. Yapıya ait beş sütun korunmuştur. Bunlar kuzey-güney yönlüdür. Batı cepheye bakan sütunlarda konsol bulunmaktadır. Doğuya bakan sütunlardan ise yalnızca birinde konsol vardır. Üst sütun tamburlar inci-makara bezemelidir. Sütunlar korinth tipi başlıklara sahiptir. Bunlar iki bloktan oluşur. Başlıkların üzerinde üç faskialı arşitrav yer almaktadır. Arşitravlar bezemelidir. Bunların üzerinde ise friz bloğu bulunmaktadır. Propylon yapısı için farklı görüşler mevcuttur. J. Keil ve A. Wilhelm, yapıyı MS I. yüzyılın sonlarına tarihlemiştir. M. Spanu ise yapının inşası için MS geç II. yüzyıl - III. yüzyılın ilk 10 yılı aralığını önermiştir. D. Kaplan, Propylon yapısını mimari süslemeleri ile birlikte değerlendirmiş ve Propylon’un iki farklı inşa evresi olduğunu önermiştir. İlk evre Hadrianus dönemine, ikinci evre ise MS II. yüzyılın sonu-III. yüzyılın başlarına tarihlenmiştir.

Kentin Tiyatrosu sütunlu caddenin kuzeyinde yer almaktadır. Tiyatroda gerçekleştirilen kazı çalışmalarında sahne binasının Lucius Verus ve Marcus Aurelius’un (MS 161-169) ikili yönetimi zamanında inşa edildiğini aktaran yazıt bulunmuştur.

Şehrin kuzeybatı ucunda oldukça iyi durumda bulunan kapı bulunmaktadır. Kuzey Kapısı olarak adlandırılan yapı XX. yüzyıl başlarında gerçekleştirilen çalışmalarda tanımlandı ve çizimi gerçekleştirilmiştir. Kapının yüksekliği 30 metreden fazladır. Kuzey Kapısı’nın üç kemerli girişi vardır. Merkezdeki giriş 6,52 metre genişliğinde, 10,78 metre yüksekliğindedir. Her iki yandaki girişler ise 3,47 metre genişliğinde ve 6,28 metre yüksekliğindedir. Kapı, MS II. yüzyılın sonu III. yüzyılın başına tarihlenmektedir.

Diokaisareia sınırlarında bulunan fakat yerleşime bir kilometre uzaklıkta anıtsal bir mezar bulunmaktadır. Mezar yaklaşık 15 metre yüksekliğinde kule formuna sahiptir. Çatısı ise pramidal şekildedir. Mezarın dört köşesinde pilaster başlıkları bulunmaktadır. Bunların üzerinde yer alan üstyapı ise dorik mimari elemanları ile inşa edilmiştir. Pilaster başlıkların üzerinde dorik arşitrav ve bunun üzerinde ise triglif-metop frizi yer almaktadır. Friz kuşağının üzerinde dorik geison-sima vardır. Yapının ithaf yazıtının olmaması nedeniyle mezarın sahibi ve tarihlemesi hususunda bilgi bulunmamaktadır. Yapı ile ilgili çalışma yapan J. Keil ve A. Wilhelm, söz konusu mezarın Seleukos krallarından I. Philippos’a (MÖ 95-83 ) ait olduğunu önermişlerdir. C. Berns, 1999 tarihli Hellenistische Grabturm von Olba başlıklı çalışmasında yapıyı değerlendirerek Hellenistik döneme (MÖ II. yüzyıl başı – MÖ I. yüzyıl ortası) tarihlemiştir. M. Durukan, 2019 yılında çevrimiçi olarak yayımladığı Olba: Hanedanlık ve Sonrası kitabında yapıyı değerlendirmiştir. Bu değerlendirme sonucunda, piramidal çatılı kule mezarın, Kilikia’nın vasal krallar tarafından idare edildiği MS I. yüzyılda II. Polemon ve eşi Iulia Mammea (MS 68) için inşa edilmiş olabileceğini ileri sürmektedir.

Kentte erken Bizans dönemine ait kilise yapıları bulunmaktadır. Bunlardan Stephanos Kilisesi, yazıtı ile, MS IV. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir.