De Kay, James Ellsworth

Kişi Seyyah

(1792 – 1851)

Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
Yazar: Kifayet KÖZKUL (2019) (Madde metni için tıklayınız)
Yazar: Ufuk ÇETİN (2020) (Madde metni için tıklayınız)
1 / 2

James Ellsworth De Kay, Amerikalı bir zoologdur. Portekiz-Lizbon şehrinde doğdu (1792). Ailesi, iki yaşındayken New York’a taşındı. Anne ve babası genç yaşlarda vefat etti. 1807-1812 yılları arası Yale Üniversitesi’nde öğrenimine başladı. Fakat Üniversitede hocasını tehdit ettiğinden dolayı derecesini tamamlayamadan kovuldu. Daha sonra Edinburgh Üniversitesinde tıp okudu. Amerika Birleşik Devletleri’ne gittikten sonra gemi üreticisi olan Henry Eckford’un kızı Janet Eckford ile evlendi. Henry Eckford’un gemisinde gemi doktoru olarak çalıştı ve seyahat ettikleri sırada Türkiye’ye geldi ve 1831– 1832 yıllarında Türkiye’deki seyahatleri hakkında kitap yayınladı. Kitabı çok anti-Helenik olduğu ve Türk gelenekleri hakkında naif yazılar yazmış olduğu için eleştirildi. Ulusal Tasarım Akademisi’ne fahri akademisyen olarak seçildi (1830).
Kardeşi George Coleman De Kay, şair Joseph Rodman Drake’in kızı ile evlendi (1833). Bu sayede Fitz-Greene Halleck, William Cullen Bryant gibi edebiyat ve bilim adamları ile tanıştı. De Kay, New York- Oyster Bay’e geri dönerek çalışmalarına devam etti. New York’da Jeoloji Araştırması’na katıldı (1835). 1842-1844 yılları arasında New York’un zoolojisini ve The New-York Fauna’yı kapsayan memelileri, kuşları, sürüngenleri inceledi ve bu çalışması İngiliz doğumlu Amerikalı ressam John William Hill tarafından resmedildi. Hill ve De Kay birlikte çok zaman geçirdiler ve yaklaşık olarak 2.300 hayvanın 700’ü için tam açıklama ve çizimler yaptılar ve diğer birçoklarının da kaba tanımlarını anlattılar.
“1831-32 Türkiye’den Görünümler” adlı kitabında bir yabancının gözüyle 1830’li yılları Türkiye’sinin bir panaromasını çıkardı. Türkiye’de yaşayan insanların dillerini, günlük yaşamlarını, kadının ailede ve toplumdaki yerinden saraydaki konumuna kadar önemini anlattı. Ticari hayattan, basılan ilk gazeteden, okullar ve kütüphanelerden bahsetti. Dilencilerden başlayarak dervişlere, İsyankâr paşalardan ülkenin siyasi durumuna, içinde yaşadığı sosyal çalkantılara kadar gözlemlerini gözler nüne serdi. Osmanlı imparatorluğunun su ve baraj sistemlerinden, kölelerin durumuna kadar çoğu zaman şaşırtıcı olan bir sosyal tarihine değindi; “Köleler, burada satın alındıkları andan itibaren her açıdan ailenin bir üyesi oluyorlar; aynı masada aynı yemeği paylaşıyorlar, çocuklara dadılık yapıyorlar; bayram gezmelerinde aileye eşlik ediyorlar, her türlü ailevi meselede fikirleri soruluyor; aslında satın alınmış bir köleden çok mütevazı bir dost olarak görülüyorlar. Kendilerine karşı gösterilen merhamete içten bir sevgi ve minnettarlıkla karşılık veriyorlar, dünyada efendi ve köle ilişkisinde kölenin incitici durumlara bu kadar az maruz kaldığı bir başka ülke daha bilmiyoruz.” Oyster Bay, New York kentinde vefat etti (1851).

Yararlanılan Kaynaklar

De Kay, J. E. (1833). Sketches of Turkey in 1831 and 1832, By An American. New York: J. ve J. Harper; https://en.wikipedia.org/wiki/James_Ellsworth_De_Kay, (Erişim tarihi: 18.06.2020); https://es.wikipedia.org/wiki/James_Ellsworth_De_Kay, (Erişim tarihi: 18.06.2020).

2 / 2

Aynı zamanda DeKay veya Dekay olarak da bilinir. 1792 ve 1851 yılları arasında yaşamış Amerikalı bir zoologdur. De Kay, Portekiz’in başkenti Lizbon’da doğdu (1792). İki yaşındayken ailesi New York’a taşındı ve henüz çok genç yaştayken hem annesini hem de babasını kaybetti. Amerika Birleşik Devletleri’nde Yale Üniversitesinde eğitimine devam etti ancak öğrenimini tamamlamadan ayrıldı. Daha sonra ise Birleşik Krallık’ta, İskoçya’da Edinburgh Üniversitesi’nde tıp eğitimi aldı ve bu eğitimini tamamlayarak tıp doktoru unvanını aldı (1819).

Birleşik Krallık’tan Amerika’ya döndükten sonra gemi üreticisi Henry Eckford’un kızı Janet Eckford ile evlendi ve kayın pederi ile Türkiye’ye gemi doktoru olarak geldi. İzlenimlerini 1831 ve 1832 yılları arasında kaleme aldı. Her ne kadar eğlenceli bir gezgin olsa da yazmış olduğu kitabı Helen kültürüne karşı düşünceler içerdiği gerekçe gösterilerek eleştirildi. O dönemdeki notlarında anlattığı Türk adet, gelenek ve göreneklerine karşı duyduğu ilgi de Amerika’da eleştirildi.

Eckford tarafından, Brezilya ve diğer Güney Amerika güçleriyle görüşmeler yapıldıktan sonra, sipariş edilen savaş gemileriyle ilgilenmesi için görevlendirildi. 1830 yılında fahri bir akademisyen olarak Ulusal Tasarım Akademisi’ne seçildi.

De Kay’in Türkçede 1831 - 1832 Türkiyesi’nden Görünümler olarak bilinen bu gezi notlarını anlattığı çalışmasında bir yabancının gözüyle 1830’lar Türkiye’sinin bir genel görünümü, orada yaşayan insanların günlük yaşamlarından kesitler, dilleri kadının ailedeki ve toplumdaki yerinden saraydaki konumuna, ticari hayattan, basının oluşumuna ve Türk hükümeti tarafından basılan ilk gazete Moniteur Ottoman’a; okullardan kütüphanelere; isyankâr paşalardan, dilencilerden dervişlere; ülkenin siyasi durumundan, içinde yaşadığı sosyal çalkantılara; imparatorluğun su ve baraj sistemlerinden kölelerin durumuna kadar çoğu zaman okuyucuları şaşırtan yüzlerce kare ile bezenmiş bir sosyal tarihsel fotoğraf çekildi. Eser, ilk kez 2009 yılında ODTÜ yayınlarından 440 sayfa olarak Türkçe basıldı.

Kitabı okurken, dönemin günlük yaşamının aslında olağan gerçeklikleri mutluluk, hüzün, gurur gibi kavramların birlikte gösterildiği çarpıcı fotoğraflara yansımakta ve o dönem neredeyse 200 yıl öncesi bir belgesel film havasında gözlerinizin önünden bir film şeridi gibi geçmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

De Kay, J. E. (2009). 1832 Türkiye’sinden Görünümler (Çev. S. A. Hazar). Ankara: ODTÜ Yayıncılık.