Nevşehir’in Avanos ilçesindeki Çavuşin Köyü’nün girişinde yer almaktadır. Doğal bir kayaya oyulmuş kilise, kuzey doğu apsis nişinde yer alan imparator tasviri ve yazıt yardımıyla, Bizans İmparatoru II. Nikeforos Fokas (963-969) ile ilişkilendirilmiştir ve bu nedenle kilise imparator II. Nikeforos’un tahtta olduğu 964-965 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Kilise muhtemelen 964 veya 965’te, imparatorluk ailesi, Araplara karşı düzenlenen Kilikya seferleri sırasında bölgede sık sık konakladığında, imparatorluğun dindar hükümdarlarına ve savaşa katılan askerlere saygı göstermek üzere yapılmıştır.

Plan şeması yönünden Çavuşin Kilisesi tek nefli ve üç apsisli bir kilisedir. Kareye yakın dikdörtgen planlı kilise, kuzey doğu-güney batı yönünde kayaya oyuludur. Giriş güney batı yönünde, eksenin hafif sağında yer almaktadır. Girişin üstünde iki pencere yer almaktadır. Kilisenin batı tarafında, ana girişin yer aldığı narteks yıkılmıştır. Bu nedenle naosa demir bir merdiven vasıtasıyla erişilmektedir. Beşik tonozla örtülü naosun doğu tarafında, kuzey ve güney duvarlarda üstü kemerli birer niş bulunmaktadır. Doğu taraftaki üç apsisten merkezdeki, yan apsislere göre daha geniş, derin ve uzundur. Apsisler merkezi içte yuvarlak planlıdır ve naostan yükseltilerek ayrılmıştır. Merkez apsisin önünde basamaklar yer alır ve apsisin zemini yan apsislerden daha yüksektir. Yan apsislerin içinde birer oturma basamağı bulunmaktadır.

Kilisenin duvarlarında İsa ve Meryem ile ilişkili İncillerden alıntılanan konuların yanı sıra; Tevrat peygamberleri, Kilise Babaları ve Hristiyan azizleri, melekler, imparator ve maiyetini kapsayan figürlü duvar resimleri vardır.

Kuzey apsis nişinde Nikeforos Fokas, eşi Theofano, imparatorun babası Bardas Fokas, imparatorun kardeşi Leo Fokas ve -olasılıkla- Leo’nun eşi bir arada temsil edilmektedir. Niş içinde yer alan kitabede “Tanrım, her zaman dindar imparatorlarımız Nikeforos ve Theophano’yu, despoina’mızı (hükümdar eşi) koru” yazmaktadır. Figürler ellerinde küçük birer haç tutarlar. Haç imgeleri, Nikeforos’un 965’teki Mopsuestia (Misis) ve Tarsos’ta (Tarsus) Araplar üzerinde kazanılan zafer sonrası Konstantinopolis’e getirilen kutsal haçlara bir gönderme olmalıdır. Bizans siyasi ideolojisinin bir görüntüsünü yansıtan imparator tasvirine dair ikonografi, Büyük Konstantinos ve Nikeforos arasındaki sembolik ilişkinin altını çizmektedir. Tasvir, ilk Hristiyan imparatorun ve Yeni Konstantinos'un, halef olan Nikeforos’un meşruiyetini ve dindarlığını vurgulamaktadır. Çünkü ana apsis nişi içinde Kostantinopolis patriği I. Germanos (715-730), Aziz Hypatios, Kostantinopolis patriği Proklos (V. yüzyıl ilk çeyreği), Aziz Epifanios, tanımlanamamış iki Kilise Babası ve Aziz Basileios’a ek olarak, Bizans’ın ilk imparatoru ve Hristiyanlığın hamisi Büyük Konstantinos ile annesi Helena’nın tasvirleri yer almaktadır.

Kuzey duvarın doğu ucunda Nikeforos’un iki komutanı, Melias ve -olasılıkla- Ioannes Tzimiskes at üzerinde temsil edilmiştir. Bu portrelere eşlik eden yazıtlar, Theophano’nun sevgilisi ve Nikeforos’un öldürülmesinde suç ortağı olan Ioannes Tzimiskes’in (969-976) olasılıkla imparator oluşunun ardından, yeniden yazılarak değiştirilmiştir. Yazıt Ioannes’e, basileios’a (hükümdar), yıllarca ve Tanrım, hizmetkârın Melias magistros’a (üst düzey devlet görevlisi) yardım et şeklindedir.

İsa ve Meryem ile ilişkili tasvirler yan duvarlar ve tonozun yüzeyine dağılmıştır. Meryem’e müjde, Yusuf’un ikinci rüyası, Beytüllahim’e geçiş, İsa’nın doğumu, üç müneccim, Mısır’a kaçış, masumların katli, Zakharias’ın (Zekeriya) öldürülmesi, Elizabeth’in takibi, İsa’nın vaftizi, kör adamın İsa tarafından iyileştirilmesi mucizesi, Lazarus’un diriltilmesi mucizesi, İsa’nın dönüşümü, son akşam yemeği, Yahuda’nın ihaneti, Pilatus’un huzurunda İsa, Golgotha yolunda İsa, çarmıhta İsa, İsa’nın ölümü, İsa’nın haçtan indirilişi, İsa’nın mezara konulması, apokrif kökenli bir konu olan Anastasis, boş mezar, havarilerin kutsanması ve misyonu, İsa’nın göğe yükselişi kilisenin İsa ile ilişkili siklusuna dâhil edilmiş konulardır. Öte yandan tonozun merkez aksında, batı tarafta dört peygamber portresi yer almaktadır. Bu peygamberler Yeremya, Danyal, Habakkuk ve Amos’tur.

Yan duvarlar iki yatay şeride ayrılmıştır. Kuzey duvarda, İsa ile ilişkili tasvirlerin yer aldığı şeridin altında, tek şerit halinde 40 Martirler vardır. Kuzey doğu köşedeki niş içindeki melek tasviri olasılıkla baş melek Mikhail’i temsil etmekte ve baş meleğin ayak ucunda yere diz çökmüş halde iki donör tasviri vardır. Tahrip durumdaki tasvirler, donörlerin kimliğinin belirlenmesine imkân vermemektedir. Rafael ve Uriel kuzey doğu nişin hemen üstünde yer almaktadır. Güney duvarda İsa ile ilişkili sahnelerden Kudüs’e giriş, Lazarus’un diriltilmesi mucizesi ve kör adamın İsa tarafından iyileştirilmesi mucizesinin yer aldığı üst şeridin altında, boş mezar, İsa’nın mezara konulması, İsa’nın haçtan indirilişi sahneleri görülmektedir. Duvarın doğu ucunda Hristiyan din şehitlerinden (martyr) bir anonim azize betimlenmiştir. Güney doğu köşedeki niş içinde yer alan melek figürü olasılıkla baş melek Gabriel’i temsil etmektedir.

Kilisenin duvar resimleri, X. yüzyıl Bizans anıtsal resim sanatının günümüze erişen ve kesin olarak tarihlenebilen örnekleri arasında yer almaktadır. Bazı araştırmacılara göre; kilise ile aynı kaya kütlesinde yer alan kayadan oyma mekânlar, kilisenin bir manastır kuruluşuna ait olduğu ve inşasında imparatorluk bağışından yararlanıldığı görüşüne yol açmıştır. 06. 12. 1985’te kilisenin içinde bulunduğu Kapadokya bölgesi, UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır.