Çankırı

Yerleşim Merkezi / Destinasyon Kentsel Destinasyon

Orta Anadolu ve Karadeniz coğrafi bölgeleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle hem iki bölgenin özelliklerini taşımakta hem de geçiş alanı oluşturmaktadır. İlin sınır komşularına bakıldığında; kuzeyde Kastamonu, Karabük ve Çorum illeri, batıda Ankara ve Bolu; güneyde Ankara, Kırıkkale ve Çorum ve doğuda Çorum ve Kastamonu illeri yer almaktadır. Yüzölçümü 7490 kilometrekaredir. Merkez ilçesiyle birlikte (Bayramören, Atkaracalar, Yapraklı, Orta, Kurşunlu, Şabanözü, Korgun, Çerkeş, Kızılırmak, Eldivan ve Ilgaz ) toplam 12 ilçeden oluşmaktadır. Çankırı’nın tarihi dokusunu oluşturan; ahşap çatı arası kerpiç dolgulu, çıkma destekleri düz, kapalı sofalı Çankırı evleri, Çankırı Kalesi’nin özellikle güney yamaçları ile batı yamaçlarında yoğunluk oluşturmakta ve yöresel bazı farklılıklar dışında Geleneksel Türk Evi özelliklerini yansıtmaktadır. Çankırı Kentsel Sit Alanı içerisinde sivil mimari örneklerinin korunması amacı ile Gayrimenkul ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 9. 06. 1978 tarihli A-1204 sayılı kurul kararı ile Çankırı Kentsel Sit Alanı belirlenerek, 101 adet yapı Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı kapsamına alınarak tescil edildi. 25. 04. 1986 tarihinde Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu’nun 2216 sayılı kararı ile beş yapı daha bu kapsama alınarak tescil edilmiş, 24 yapının ise özelliklerini kaybetmesinden dolayı tescili kaldırıldı.

Çankırı Yâranı, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’nde 2010 yılında yer bulan Geleneksel Sohbet Toplantıları kapsamında yer almaktadır. XIII. yüzyılda Anadolu’da görülen Ahilik, Çankırı kültüründe yâran olarak yorumlanırken, Yâran sohbetleri Türklerdeki 24 Oğuz boyunu temsil edecek sayıda üyeden oluşmakta ve Yâran meclisinin her bir üyesine yaren ismi verilmektedir. Kendine özgü kuralları olan yâran, kültür turizmi açısından önemli bir değerdir.

Çankırı’da tarihi eserlerin yanı sıra doğal varlıkların da ön plana çıktığı görülmektedir. 02. 06. 1976 tarihinde milli park olarak ilan edilen Ilgaz Dağı Milli Parkı, 1.088,61 hektar büyüklüğündeki alanında ulusal ve uluslararası nitelik ve önemde çok çeşitli kaynak değerine ev sahipliği yapmaya devam eden bir korunan alandır. Çankırı, Çankırı Ilgaz Kadınçayırı Yıldıztepe Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi ile Çankırı Ilgaz Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olmak üzere kış turizmi alanında iki önemli potansiyele sahiptir. Milli park içerisinde yer alan Ilgaz Dağı Milli park içinde yedi adet, milli park sınırları dışında bir adet olmak üzere toplam 1.437 yatak kapasiteli sekiz adet tesis bulunmaktadır.

Çankırı merkezine yakın bir mesafede (yaklaşık 19 kilometre) yer alan kaya tuzu rezervleri, Türkiye’nin en büyük rezervi olma özelliğine sahiptir. Bu tuz yataklarının Hititler döneminden itibaren işletildiği tahmin edilmektedir. Tuz elde etmek amacıyla açılan oyuk ve dehlizlerden oluşan ve içerisinde kamyon ve kepçelerin rahatlıkla dolaştığı tuz mağarası içerisinde doğal oluşumlar olan tuzdan sarkıt ve dikitler ziyaretçilerine görsel bir şölen sunmaktadır. Çankırı Tuz Mağarası’ndan çıkarılan kaya tuzu yine Çankırı il merkezinde bulunan tuz fabrikalarında işlenmekte ve Türkiye genelinde sofra ve sanayi tuzu olarak pazarlanarak il ekonomisine büyük katkılar sağlamaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın finansman desteği ile Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yapımı üstlenilen Turistik Yol Ağı projesi kapsamında Tuz Mağarası yolunda yapılan çalışmalar ile birlikte belediyenin Tuz Mağarası’nda yaptığı düzenlemeler tamamlandığında ziyaretçilerin tuz mağarasına ulaşımı daha kısa sürede ve daha konforlu hâle gelecektir. Ayrıca hizmet işletmelerinin tamamlanması ile ziyaretçilerin tuz mağarasına yönelik memnuniyetleri daha da artacaktır.

Çankırı ilinin merkezinde ve ilçelerinde 2019 verilerine göre faaliyet gösteren turizm işletme belgeli iki adet iki yıldızlı, üç adet üç yıldızlı, iki adet özel tesis ve bir adet yatırım belgeli dört yıldızlı otel toplam 331 oda 653 yatak kapasitesine sahiptir. Bölgede ayrıca 503 oda 1.140 yatak kapasiteli 19 belediye işletme belgeli konaklama tesisi bulunmaktadır.

Kentin merkezinde bulunan kültür varlıklarından arkeolojik sitler arasında Çankırı Kalesi, Fidanlık Höyük, Güveytepesi Höyük, Aşağıpelitözü Höyük, Terme Höyük, Çivi Höyük, Ünür Höyüğü, Konak Höyük, Köm Yolu Höyük, Bayındır Höyük, Eğrek Tepe Höyük, Askerboğan Tepe Höyük, İbiktepe Höyüğü, Balıbağı (Sarıiçi) Höyüğü ve Nekropol Alanı, Değim Köyü Satıh Üstü Yerleşimi, Uluyazı Yerleşim ve Nekropol Alanı gibi birçok yapı bulunuyor. Doğal sit, Çorak Yerler Fosil Lokalitesi; doğal anıt, çınar ağacı; sivil yapıları ise 91 adet konut, Dodurlar Evi, Kolağası Konağı, Konut Saatçi Kaçar Evi’dir. Kentin dini yapıları, Sultan Süleyman (Ulu) Camii, İmrahor Camii, İplikpazarı Camii, İmraniye Camii, Taş Mescid (Dar-ül Hadis), Alaca Mescit; mezarlık ve türbeleri, Karatekin Türbesi, Toprak Baba Türbesi, Şeyh Mehdi Billur Baba Türbesi, İmaret Camii Haziresi, Şeyhoğlu Camii Haziresi, İmaret Mezarlığı, Akkız Çalısı Mezarlığı, Tahtaköprü Mezarlığı, Sarıbaba Mezarı, Karataş Cami Haziresi, Sarıbaba Mezarlığı’nın içindeki 50 adet Osmanlı dönemine ait mezartaşı ve Garnizon Şehitliği; sosyal ve kültürel yapıları, Saat Kulesi, İmaret Medresesi, Çivitçioğlu Medresesi, Buğday Pazarı Medresesi, Çarşı Hamamı, Karataş Hamamı, Çamaşırhane, İncili Çeşme, Buğday Pazarı Çeşmesi, Yozgatlı Çeşmesi, Karataş Çeşmesi, Kayabaşı Çeşmesi, Çamaşırhane Çeşmesi, Tabakhane Çeşmesi, Anadolu Oteli (Han), Eski Halk Sineması, Devlet Demiryolları Gar Binası ve Müştemilatı; idari yapıları, Eski Hükümet Konağı, Taş Mektep, Sağlık Müdürlüğü, Veremle Savaş Dispanseri, Devlet Demiryolları Gar Binası, Müştemilatı ve Lojmanı; tarihi sit ise İstiklal Yolu’dur.

Çankırı ilçelerinde de çok sayıda tarihi eser bulunmaktadır. Atkaracalar’da yer alan arkeolojik sitler; Budakpınar İkiz Höyük, Pusat Mevkii Yerleşimi, Ilıpınar Kaya yerleşimleridir; sivil yapı; Kükürt Köy Odasıdır. Bayramören’deki arkeolojik sit; Yusufoğlu Köyü Kaya Mezarı; mezarlık; Bayramören Mezarlığı; sosyal ve kültürel yapılar ise Ahşap Köprü, Yurtpınar Köyü Köprüsü, Elhac Mustafa Ağa Çeşmesi’dir.

Çerkeş’teki arkeolojik sitleri; Höyüktepe Antik Yerleşimi, Dereyayla Tümülüsü, Dereyayla Mağara Yerleşimi ve Yapı Kalıntısı, Çatalmağara Kaya Sığınakları, Kurtkuş Tepesi Yeraltı Kaya Yerleşimleri, Saçak beldesi Kaya Yerleşimleri, Saçak beldesi Kaya Mezarları; doğal anıt; Dokuzkardeşler çamı; sivil yapılar; Cemalettin Hendek Evi, Sebahat Sever Evi, Ahmet Sertkan Evi, Şevale Uyanık Evi, Fişek Ali Konağı, Hasan Yenigün Evi, Akmanlar Evi, Öğüt Evi; dini yapılar; Pir-i Sani Camii, Demirci Şeyh (Timuri) Camii, Haydar Camii, Ağaca Köyü Camii, Belkavak Köyü Camii, Bozoğlu Köyü Camii, Yalakçukurören Köyü Camii, Kuzdere Köyü Camii, Saçak beldesi Camii, 4. Murat Camii, Mirza Bey Cami; mezarlık ve türbeler; Mahmut Bey (Ağagil) Mezarlığı, Şehitler (Garipler) Mezarlığı, Tekeli Türbesi, Şeyh Veled Türbesi, Pir-i Sani Türbesi, Haydar Türbesi, Demirci Şeyh (Timuri) Türbesi, Ağaca Köyü Türbesi; sosyal ve kültürel yapılar; Sultan Murat Hamamı, Doğdu Hamamı, Ulusu (Çerkeşli) Köprüsü, Taşpınar Çeşmesi, Beymelik Çeşmesi, Çamaşırhane ve Çeşmesi, Akbaş Köprüsü, Çaylı Güvem Köprüsü, Çaylı Köprüsü; idari binalar; gar binası ve gar binası su kulesidir.

Eldivan’da yer alan arkeolojik sitler; İnandıktepe Höyüğü, Eldivan Höyüğü, Fene (Maltepe) Höyük, Hisarcık Köyü Tepe Üstü Yerleşimi, Eldivan Tespitli Arkeolojik Alanlar; doğal anıtlar; meşe ağacı, Türbe çamı, Gedene karaçamı; sivil yapılar; Paşa Konağı; dini yapılar; Gölez Köyü Eski Camii, Hacı Muradı Veli Camii ve Türbesidir. Ilgaz’daki arkeolojik sitler; Kurmalar (Kimiatane) Antik Yerleşim Alanı, Doğu Salman Höyük, Batı Salman Höyük, Bölüktepe Höyüğü, Bölüktepe B Tümülüsü, Çeltikbaşı Höyüğü, Yazıköyü Nekropol Alanı, İndağı Kaya Mezarları, Danişment Köyü Tümülüsü, Danişment Köyü Arkeolojik Yerleşim Alanı, Seki Tepe Bizans Nekropolü, Yukarımeydan Köyü Arkeolojik Yerleşim Alanı, Aşağıdere Köyü Arkeolojik Yerleşim Alanı, Yukarıdere Köyü Mezarlık ve Arkeolojik Yerleşim Alanı, Gaziler Höyük; doğal anıt; Anıt ağaç (Karaçam); sivil yapılar; Fikret Aytaç Evi, Nihat Körhasan Evi, Adil Demirel Evi; dini yapılar; Yerkuyu Köyü Aşağı Camii Tekkesi, Kayı Köyü Camii, Yerkuyu Köyü Eski Camii, Gaziler Köyü Camii, Cendere Köyü Camii; sosyal ve kültürel yapılar; Belediye hamamı, çamaşırhane, Bozatlı Köyü ambarı, Belören Köyü çeşmesi, Seki Köyü Camii çeşmesi; idari binalar; PTT binası (Eski yatılı okul); tarihi sitler; Şıhyahya Tekke ve Türbe Mezarı, Derbent Şehitlik Anıtı’dır.

Kızılırmak’taki arkeolojik sit; Çağeller Yerleşim Alanı; dini yapılar; Karalı Köyü Camii, Sakarca Köyü Camii, Tımarlı Köyü Cami, Yukarıalagöz Köyü Camii, Hacılar Köyü Camii’dir. Korgun’da yer alan arkeolojik sitler; Alavı Antik Yerleşim ve Nekropol Alanı, Kanlıgöl Kalesi; sivil yapı; Sipahioğlu Konağı; dini yapılar; Kesecik Köyü Camii, Alpsarı Köyü Camii, Yolkaya Köyü Camii, Doğu Mahallesi (Kuytu) Camii; sosyal ve kültürel yapılar; Yolkaya Köyü Çeşmesi, Kayıçivi Köyü Çeşmesidir. Kurşunlu’nun arkeolojik sitleri; Kurşunlu Kalesi, Dumanlı Kalesi, Yedikapılar Kaya Mezarları ve Mağaraları, Eskiahır Yeraltı Şehri, Kızılca Tümülüsü, Ören Mevkii Arkeolojik Alan; dini yapılar; Pazar Camii, Dumanlı Köyü (Kayıkçı Şaban Ağa Camii) Eski Camii , Kapaklı Köyü Camii, Yamukören Köyü Camii, Taşkaracalar beldesi Eski Camii, Eskiahır Köyü Camii (Yusuf Oğlu Hasan Ağa Camii), Demirciören Köyü Camii, Hocahasan Köyü Camii, Dağören Köyü Cami; sosyal ve kültürel yapılar; Kurşunlu (Devrez) Köprüsü, Anıt Mezar; anıtsal yapı; 10. Yıl Anıtı’dır.

Orta’da yer alan arkeolojik sitler; Hüyük Yeraltı Şehri, Kalfat Yeraltı Şehri, Kale Höyük, Salur Höyük, Salur Erken Tunç Çağı Nekropolü, Ağıllar-Gölet Mevkii Yerleşim Alanı, Sekmim Kaya Yerleşimi, Ağaçin Kaya Yerleşimi, Sakaeli Kaya Yerleşimleri, Yaylakent Tümülüsü, Sakarcaören Yeraltı Yerleşmeleri, Asmaca Kaya Yerleşimi ve Nekropol Alanı, Doğanlar Nekropolü; doğal sit; Gelincik Kayası Peribacaları; doğal anıt; Paşasultan karaçamı; dini yapılar; Canbazzade Ahmet Efendi Camii, Büğdüz Köyü Camii, Hasanhacı Köyü Camii, Elmalık beldesi Yukarı Camii, Hatipler Mahallesi Camii, Dodurga Köyü Eski (Orta) Camii; sosyal ve kültürel yapılar; Dodurga Köyü Camii Çeşmesi, Dodurga Köyü Çeşmesi 2, Dodurga Köyü Çeşmesi 3, Kayıören Çeşmesi 1, Kayıören Çeşmesi 2, Kalfat Çeşmesi, Kanlıca Köprüsü’dür.

Şabanözü’ndeki arkeolojik sitler; Bakırlı Höyük, Söğütlüpınar Yamaç Yerleşimi ve Nekropolü, Karakoç Köyü Nekropol Alanı, Çaparkayı Mezar Odası; dini yapılar; Gürpınar Köyü Camii, Mart Köyü Camii, Çerçi Köyü Camii ve Merkez Paşa Sultan’dir Camii (Yukarı Camii). Yapraklı’daki arkeolojik sitler; Maltepe Höyük, Çevrecik Höyük, Akseki Höyük, Kullar Nekropolü, İkizören Antik Yerleşim ve Nekropol Alanı, İkizören Kale Kalıntısı ve Antik Yerleşim Alanı, Akyer Mevkii Nekropolü; doğal anıtlar; Koca meşe; dini yapılar; Bugay Köyü Camii, Yenice Köyü Camii, Tatlıpınar Köyü Camii, Hacı Mustafa Efendi Camii, Fethiye Türbesi; sosyal ve kültürel yapılar; Hacı Mustafa Efendi Medresesi, ahşap yapı çeşmesi ve çamaşırhanedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Çankırı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019). Tarihi ve Turistik Yerler, https://www.cankiri.ktb.gov.tr/TR-70612/tarihi-ve-turistik yerler.html, (Erişim tarihi: 15.11. 2019); Gökmen, B. (2007). Çankırı İli Coğrafyası. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları; Kankal, A. (2009). XVI. Yüzyılda Çankırı. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları; Kara, M. (2006). Çankırı’nın Turizm Potansiyeli ve Çankırı Yâranı’nın Turizme Kazandırılması, Çankırı Araştırmaları Dergisi, 1(1): 271-281; Toruk, F. (2008). Çankırı İzlenimleri Seyyahlar ve Araştırmacılar. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Çankırı Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2014). Çankırı Kültür Envanteri. Çankırı: Çankırı Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Müze Müdürlüğü.