Bingöl

Yerleşim Merkezi

Doğu Anadolu Bölgesi’nin yüksek platoları ile batısındaki engebeli alan arasında kalan geniş bir bölgede yer alıyor. Yüzölçümü 8319 kilometrekare olan Bingöl ili, kuzeyde Erzincan ve Erzurum, doğuda Muş, güneyde Diyarbakır, batıda Elazığ, kuzeybatıda Tunceli illeri ile komşudur. Bingöl il merkez denizden 1.151 metre yüksekliğe sahiptir. Bingöl ilinin; Adaklı, Genç, Karlıova, Kiğı, Solhan, Yayladere ve Yedisu olmak üzere yedi ilçesi bulunuyor. Bingöl iline ulaşım karayolu, havayolu ve demiryolu ile sağlamaktadır. Civardaki illerden, doğu-batı ve kuzey-güney yönlerine doğru seyahatlerde yol üzerinde olması sebebiyle karayolu ile Bingöl’e ulaşım kolaydır. Şehir merkezine 10 kilometre uzaklıkta bulunan Bingöl Havalimanı da havayolu ile Bingöl’ü ziyaret etmek isteyen ziyaretçilere hizmet etmektedir. İl merkezine 20 kilometre uzaklıkta bulunan Genç ilçesindeki Van-Elazığ demiryolu üzerinde konumlanan Bingöl-Genç tren istasyonu, Bingöl’e demiryolu ile ulaşıma olanak sağlamaktadır.

Bingöl ilinin isminin geldiği yere ilişkin iki rivayetten söz edilmektedir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Büyük İskender’in ağrılarına şifa bulmak üzere nice doktorlara başvurup derdine çare bulamadığı için ab-ı hayatı (hayat suyu) aradığı ve suyun kendisine ulaşamasa da pınarından içip ağrılarından kurtulduğu belirtilmektedir. Büyük İskender’in ulaştığı suya, cennet suyu anlamına gelen Çapakçur ismini verdiği ve o civarda bir kale inşa ettirdiği ifade edilmektedir. Bölgenin ismi 1945 yılına kadar Çapakçur olarak kullanıldı ve kalenin bulunduğu civardaki buzul göller sebebiyle Bingöl ilinin şimdiki ismini aldığı rivayet edildi. İkinci rivayete göre ise bölgede savaşan iki ordudan birinde baş gösteren su sıkıntısı neticesinde su aramak için dağlara çıkılması ve bir tepeye çıkan ordu başındaki bir komutanın yüzlerce gölü gördüğünde yaşadığı hayretini “burası bir göl değil bin göl” şeklinde ifade etmesine dayandırılarak şehrin ismini buradan aldığı belirtilmektedir.

Bingöl ili turizm alanında önde gelen destinasyonları arasında yer almasa da turizm çekim merkezi olma yolunda bir potansiyele sahiptir. Bingöl ilinde gelişme gösteren ve gelişme potansiyeline sahip olan turizm türleri; termal turizm, kamp ve karavan turizmi, kış turizmi, av turizmi ve ekoturizm şeklinde sıralanmaktadır. Kös kaplıcaları; Bingöl-Karlıova karayolunun 20. kilometresinde Ilıcalar bölgesinde bulunuyor. Bölge, sahip olduğu sağlığa yararlı termal kaynaklar sayesinde önemli bir yere sahiptir. Termal kaynağın sıcaklığı 45oC’dir ve çeşitli hastalıklara faydalıdır. Kaplıcalarda konaklama imkânı sunan termal tesisler ve yiyecek içecek işletmeleri bulunuyor. Yüzen Ada; Solhan ilçesinin Hazarşah Köyü Aksakal mezrası mevkiinde bulunan yüzen ada, üç tarafı dağlar ve tepeler ile çevrili bir krater gölüdür. Yüzen ada sahip olduğu doğal görüntüyle insanların beğenisini kazanıyor. Göl üzerinde bulunan iki ada, göl üzerinde serbest hareket etmekte ve adalar üzerinde ağaç bulunmaktadır. Ayrıca gölde balık yetiştirmek mümkündür. Suyu tatlıdır ve madensel tuz içermez.

Karlıova ilçesinin 3.250 metre yükseklikte olan Bingöl Dağları'nın Kale Tepesi'nden güneşin doğuşuna şahitlik etmek mümkündür. Her yıl 15 Temmuz-15 Ağustos tarihleri arasında güneşin doğuşu seyredilebilmektedir. Güneşin doğuşu, dünyada tam olarak İsviçre’nin Alp Dağları'ndan ve Bingöl Dağları'nın Kale Tepesi'nden olmak üzere iki yerden izlenebilmektedir. Bingöl’den dağın eteklerine kadar taşıtla gidilerek sonrasında 25-30 dakika yürüyüş ile ulaşmak mümkündür. Güneşin doğuşu; “Güneş doğarken hafif bir kızartı ile belirmektedir. Bu esnada rengarenk görüntüler meydana geliyor. Daha sonra ise insana korku veren bir karartı şeklini alıyor. Kızarıklıklar kor parçası haline geliyor. Kor parçası içinde insan yüzünü andıran üç büyük leke beliriyor. Güneş karartı halinden yavaş yavaş açılmaya başlıyor. Ufukta görülüp tamamlanmak üzere iken altın bir küre gibi görünmeye başlıyor. Döndükçe etrafa binlerce ışık saçmaktadır. Eşsiz renkleri o anda görmek mümkündür. Daha sonra güneş, elmas parçası gibi kristalleşip eski durumunu almaya başlıyor. İzleyenlere heyecanlı anlar yaşatıyor.” şeklinde tarif edilmektedir.

Hesarek Kayak Tesisleri; Bingöl il merkezine 34 kilometre uzaklıkta yer alan Dikme Köyü Hesarek mevkiinde 2015 yılında hizmete açılan tesis, 178 bin metrekare alana sahiptir. Tesiste 1.200 metre telesiyej, 1.000 metre teleski ve 200 metre baby lift pisti olmak üzere üç pist yer alıyor. 35 oda 70 yatak kapasiteli otel binası ile hizmet veren tesis, dört-beş ay sürecek kayak sezonu ile Türkiye’nin uzun soluklu kayak merkezlerinden biri olma özelliğine sahiptir. Dünyanın en eski karayolu olarak bilinen Urartu Yolu’nun Bingöl ilinin sınırları içerisinde izlerine rastlanmaktadır. 1980’lerde keşfedilen yol, Bingöl-Elazığ karayolunda, Karakoçan’dan başlayarak Kığı, Sancak ve Karlıova Karacehennem ormanlarına kadar uzanmaktadır. Urartuların 2.800 yıl önce inşa ettiği karayolunu Bingöl’ün düz ovasında izleme olanağını bulunmamaktadır; Bingöl dağları eteklerine doğru kayalık bir arazi içinde yolun izlerine rastlanmaktadır.

Zağ Kaya Sığınak Odaları; Murat Nehri civarında, Gökçeli ve Yenidal köyleri arasında sarp bir kayalıkta bulunmaktadır. Murat Nehri'ne bakan tarafı, yerden 200-300 metre yükseklikte olup kayaların oyulmasıyla yapıldı. Kaya sığınak odaları dört katlıdır. Her katta farklı sayıda ve ebatlarda odalar bulunmaktadır. Bingöl’ün Oğuldere Köyü’nde bulunan Buban peribacalarının oluşumu uzun yıllara dayanmaktadır. Vadi yamaçlarından inen sel suları ve rüzgârın etkisiyle tüflerden oluşan yapı aşınarak peribacası şeklinde kaya şekillerinin ortaya çıkmasını sağladı. Çır Şelalesi; Zazaca şelale anlamına gel çır'dan adını aldı. Bir kayadan yükselen suyun 50 metre yükseklikten adeta dans ederek düşmesiyle, insanların beğenebileceği bir görünüm ortaya çıkmaktadır. İlkbahar mevsimi ile birlikte ziyaretlerin başlamasıyla, ziyaretçilerin manzara eşliğinde piknik yapabileceği ve doğa yürüyüşleri yapabileceği bir ortam olmaktadır.

Bu çekicilik unsurlarına ek olarak Bingöl ili sınırlarında, Kiğı Kalesi, Kiğı Çiçektepe Köyü mağaraları, Kalkanlı Köyü mağaraları, Kübik mağarası, Yolçatı Kayak Merkezi, Az (seyir) Tepesi, Peri Suyu, Murat Nehri, Bingöl Yaylası, Şerafettin Yaylası, Çotla Yaylası, Hırhal Yaylası, Çavreş Yaylası, Kiğı Yaylası ve Dağın Yüzü Yaylası, Karer Yaylası, Kiğı Kalesi ve Piltan Bey Camii gibi çeşitli çekim merkezleri bulunmaktadır.

Bingöl ilinde 2019 yılı itibarıyla, turizm işletme belgeli olarak faaliyet gösteren toplamda 177 oda ve 374 yatak kapasitesine sahip üç adet tesis bulunmaktadır. Belediye belgeli tesisler de eklendiğinde toplamda 408 oda ve 777 yatakla Bingöl ilinin konaklama arz kapasitesi oluşmaktadır. 2018 yılının konaklama istatistiklerine göre Bingöl’de 57.385’i yerli, 451’i yabancı olmak üzere toplamda 57.836 ziyaretçi konaklama yaptı. Bingöl’de faaliyet gösteren 15 adet seyahat acentası bulunmaktadır. İlde bulunan termal kaynakların olduğu Ilıcalar beldesindeki Kös Kaplıcaları'nın olduğu bölge, 2011 yılında Bingöl Ilıcalar Turizm Merkezi ismiyle turizm merkezi olarak ilan edildi.

Bingöl ilinin kültür öğeleri; halı, kilim, cacim (keçi kılından renkli ipliklerden dokunan bir çeşit kilim), heybe, keçe, çorap, eldiven, dekik (çoban çalgısı), kaval, kaşık ve kepçe, dikiş ve nakış örnekleri olarak sıralanmaktadır. Bingöl’de oynanan halk oyunları ise kartal oyunu, delilo oyunu, çepik (el çırpma), gövend (halay-wuşke) ve çaçandır (karayılan).

Bingöl’ün yöresel yemeklerinden günümüze ulaşanlardan bazıları; Bingöl böreği (Luela), bastuva, hedik çorbası (germa uncili), tutmaç çorbası, ayran aşı çorbası (germe due), sorina pel (serina pel), keldoş, kömbe (gömme), saç böreği (kılç), Bingöl kurabiyesi, Bingöl kavurması, ciğer şiş, ev baklavası, tandır ekmeği, kete (kata) ve burma kadayıf tatlısı olarak sıralanmaktadır. Bingöl iline ait gastronomik kültürde toplam 87 çeşit yiyecek ve içeceğe rastlanmaktadır. Bingöl çobantaşı kavurması, ilin coğrafi işaret belgesi alan tek ürünüdür. Ayrıca her ilkbahar mevsiminde Bingöl dağlarında; dağ muzu (ışkın otu), yeling (çiriş otu), kardu (yılan bıçağı otu), kuşkonmaz (melcı), semizotu (perpar), kenger (guetik), selmı (horozibiği otu) vb. otlar toplanmakta ve bazıları çiğ olarak tüketilmektedir; bazıları ise çorba, kızartma gibi yemeklerde kullanılmaktadır. Bunun yanında Bingöl dağlarından toplanan dağ kekiği (unıx) ve yarpuz (pune) otları çorba ve yemeklerde baharat olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Bingöl balı, 120 ülkeden altı yüz yarışmacının katıldığı bir kongrede (45. Apimondia Uluslararası Arıcılık Kongresi) dünya ikincisi seçildi.

Yararlanılan Kaynaklar

Bingöl İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2018). Bingöl Tanıtım Rehberi. Ankara: Dört Renk Matbaacılık Yayıncılık; Bingöl İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019). Genel Bilgiler, https://bingol.ktb.gov.tr/TR-56983/bingol-adinin-kaynagi.html, (Erişim tarihi: 25.12.2019); Bingöl Valiliği (2019). Bingöl, http://www.bingol.gov.tr/sehrimiz, (Erişim tarihi: 31.12.2019); Bingöl Valiliği (2019). Güneşin Doğuşu, http://www.bingol.gov.tr/gunesin-dogusu, (Erişim tarihi: 25.12.2019). Gencin Sesi (2017, 2 Ekim). Bingöl Balı Dünya İkincisi, https://www.gencinsesi.com/bingol-bali-dunya-ikincisi/, (Erişim tarihi: 31.12.2019); Kement, Ü., Koç Apuhan, A., Kaplan, H., Varol, M. ve Bürkek, M. (2018). Gastro Kültür Bingöl. İstanbul: Oğlak Yayıncılık; Resmi Gazete (2019). 26.04.2011 Tarihli ve 2011/1796 Sayılı Kararnamenin Eki, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06/20110605-1-1.pdf, (Erişim tarihi: 31.12.2019); Sevin, V. (1989). Urartular’a Ait Dünyanın En Eski Karayolu, Anadolu Araştırmaları, (11): 47-63; Türk Patent ve Marka Kurumu (2019). Türkiye’nin Coğrafi İşaretleri, https://www.ci.gov.tr/Files/GeographicalSigns/306.pdf, (Erişim tarihi: 31.12.2019); Yılmaz, T. ile 31. 12. 2019 tarihinde yapılan görüşme. (Görüşen: Y. Gökçe).