Aynalı Çarşı
Doğal ve Kültürel Miras
Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
-
2020
Çanakkale’nin Kemalpaşa Mahallesi Çarşı Caddesi’ndedir. Kapısı üzerinde yer alan kitabeye göre Sultan II. Abdülhamid’in izniyle Çanakkale’nin önde gelen Yahudi tüccarlarından biri olan İlya Halyo tarafından 1889 yılında yaptırılmıştır. Adına bestelenen Çanakkale İçinde Aynalı Çarşı türküsü ile tüm yurtta tanılan Çanakkale’nin simge yapılarından biridir. Çarşının adının ayna diye tabir edilen ve çarşıda satılan at gözlüklerinden aldığı rivayet edilmektedir.
Tarihi çarşıdan günümüze sadece Çarşı Caddesi’ne açılan kapısı ulaşabilmiş, gerisi ise tamamen yenilenmiştir. Kesme taşla inşa edilen neoklasik tarzdaki kapı yarım daire kemerlidir. Kapının iki yanında başlık ve profillerle sonlanan plasterlere yer almaktadır. Üstte beyaz mermer kitabe bulunmaktadır. Üç satır halindeki kitabenin ilk iki satırı Osmanlıca’dır. Altta ise kitabenin İbranicesi ile yapının adını ve tarihini belirten Passage Hallio 1889 ibaresi vardır.
Orijinal kapısı dışında tamamen yeni olan çarşının özgün yapısal durumu hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Yapının Birinci Dünya Savaşı’ndaki Çanakkale Muhabereleri sırasında büyük oranda tahrip olduğu ve 1918-1921 yıllarındaki İngiliz işgali sırasında ahır olarak kullanıldığı söylenmektedir. Uzun süre harap ve yıkık vaziyette kaldığı anlaşılan yapının bulunduğu yer resmi kayıtlarda bedesten arsası şeklinde geçmektedir. Daha sonra bu arsa üzerine 14 dükkân ile başlayan yeni inşa süreci birbirinden farklı eklerle genişleyerek büyümüştür. 1960’lı yıllardaki hava fotoğrafında üstü açık olan çarşının düzensiz yapılardan oluştuğu görülmektedir. Çarşı, bu olumsuz fiziki ve estetik görüntüsünden kurtarılmak ve adına yakışır tarihi bir görünüm kazandırılmak için 2004 yılında restore edilmiştir. Restorasyon sırasında, kapı dışındaki diğer bölümler kaldırılarak günümüzdeki kapalı çarşı inşa edilmiştir. Betonarme olarak inşa edilen çarşıda dükkânların kemerlerinde tuğlaya, ayaklarında taş kaplamaya yer verilerek tarihi doku canlandırılmaya çalışılmıştır. Dükkânların açıldığı koridorun üzerinde alaturka kiremit kaplı kırma çatı vardır.
Restorasyonla yeniden ayağa kaldırılan günümüzdeki Aynalı Çarşı, Çarşı Caddesi’ndeki özgün kapıdan girilen bir koridor ve bunun iki yanına karşılıklı olarak yerleştirilen 30 dükkân ile kuzeydoğu kanadının dış tarafına eklenen sekiz dükkândan oluşmaktadır. Koridorun sonundaki bir kapı ile arka sokağa da açılan çarşı, iki kanadın ortasındaki kapılarla da yan sokaklara açılmaktadır. İçteki dükkânlar başta seramik olmak üzere Çanakkale’ye özgü çeşitli hediyelik eşyalar sunarken dıştakiler manav olarak hizmet vermektedir.
Referanslar
Eren, R. (1990). Çanakkale ve Yöresi Türk Devri Eserleri. Çanakkale: Grafik Sanatlar Matbaacılık; Tombul, M. (2015). Çanakkale Kültür Envanteri: Arkeolojik Yerleşim Alanları ve Sanat Tarihi Yapıları. İstanbul: Çanakkale Valiliği; http://www.iozay.com/aynali-carsi-restorasyonu.html, (Erişim tarihi: 06.01.2020).
-
2024
Aynalı Çarşı, Çanakkale kentinin merkezinde Kemal Paşa Mahallesi'nde bulunmaktadır. Arasta çarşılar arasında yer alır. Çarşı, aynı zamanda meşhur Çanakkale Türküsü'nden dolayı marka bilinirliliği yüksek, şehir için çok bilinen bir simge değerdir. Genellikle, Çanakkale’ye özgü seramik ürünlerin satıldığı çarşı ziyaretçilerin ve yerli halkın önemli bir uğrak alanıdır. Çanakkale Savaşları sırasında halk türküsüne konu olan Aynalı Çarşı'nın ilk yapıldığı tarih tam olarak bilinmese de Uya Halyo adında bir Musevi tarafından yaptırıldığına dair İbranice 1890 tarihli bir kitabede II. Abdülhamit'in sayesinde yapıldığı yazılmaktadır. Günümüzdeki haliyle Tıflı Cami’ye Zafer Meydanı'ndan giriş yapıldığında çarşıya ulaşılmaktadır. Çarşı gün içerisinde oldukça kalabalık olduğundan, halk arasında İstanbul’daki Mısır Çarşısı’nın bir minyatürü olarak bilinmektedir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde de Çarşıdan söz edilmesi çarşının tarihsel önemine vurgu yapmaktadır. Çarşıya, Aynalı Çarşı denilmesi ise çarşı içerisinde önceden atlar için süs eşyası ve koşum yapan dükkanların yer almasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca, bu adı pasajın giriş kapısının iç tarafında, iki yanda yer alan aynalardan aldığı da söylenmektedir. Aynalı Çarşı’nın özel çiçek desenleriyle kabartmalar yapılarak süslenmiş olan kırmızı kesme taş duvarları etkileyici bir mimari örneğini yansıtmaktadır.
Zaman geçtikçe canlılığını ve önemini yitirmekte olan çarşı günümüzde tek bir pasaj halinde kullanılmaktadır. Çarşı 2014 yılında restore edilerek elli yedi farklı yöresel ürün ve el işçiliğiyle yapılmış hediyelikler satılan dükkanların bulunduğu bir yer haline gelmiştir. Bugün iyi durumda olan Çarşının sadece Çarşı Caddesi üzerinde bulunan giriş kapısı ve kitabeleri orijinal hali ile muhafaza edilmiştir. Günümüzde Çarşı caddesinde yer alan çarşı, gün içerisinde saat 8:30 -19:00 saatlerinde ziyaretçi kabul eden restoran ve kafeler ziyaretçilerin ilgi odağı olmaktadı
Referanslar
Özden, E. (2019). Çanakkale Aynalı Çarşı Nerede – Nasıl Gidilir? https://gezicenga.com/aynali-carsi, (Erişim tarihi, 13.12.2022); Tombul, M. (2015). Çanakkale kültür envanteri. İstanbul: Matsis Matbaa Hizmetleri.