Mısır Çarsısı

DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS Arasta

Mısır Çarşısı (arasta), Yeni Camii ve külliyesi içerisinde, hünkar kasrı, dârülkurrâ, türbe, sıbyân mektebi, sebil ve çeşme ile birlikte yer alan yapılardan birisidir. Mısır Çarşısı, Kapalıçarşı (yapımına 1460 yılı Fatih Sultan Mehmet döneminde başlanan ve 250 yıllık bir süreç boyunca gelişerek büyüyen) ve Tiryaki Çarşısı’ndan (Süleymaniye Külliyesi'nde yer alan 1557 yılında yapımı tamamlanan) sonra inşa edilen üçüncü kapalı çarşıdır. Yeni Cami’nin inşa emri III. Murad’ın eşi Safiye Sultan tarafından verilmiş ve ile 1597 yılında temelleri atılmıştır. IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan’ın Mimarbaşı Meremmetçi Mustafa Ağa sorumluluğunda yaptırdığı Yeni Camii ve külliyesi 30.10.1665 tarihinde açılmıştır. Yapımına Safiye Sultan’ın emriyle başlanan, inşaatı yaklaşık 67 yılda tamamlanan Yeni Camii Külliyesi Osmanlı’da yapımı en uzun süren cami inşalarındandır. Mısır Çarşısı günümüzde tarihi yarımada olarak adlandırılan bölgede yer alan Fatih ilçesinin Eminönü semtindedir. Çarşı, Yeni Cami caddesi ile Çiçek Pazarı ve Tahmis sokakları boyunca devam eder. Tahmis sokağında yer alan ve dış tarafa açılan çoğu dükkân yıkılmış ve değiştirilmiştir. Bununla birlikte Eminönü yönünde uzanan kolda yer alan dükkânlardan cami tarafında olanların üstü kubbe şeklinde iken Tahmis sokağı yönündekiler tek meyilli çatıdır. 

Yeni Cami Külliyesi’nin bir parçası olan ve Mustafa Ağa (hassa başmimarı) tarafından tamamlanan Mısır Çarşısı ilk dönemlerinde “Valide Çarşısı”, “Yeni Çarşı” isimleri ile adlandırılırken XVIII yüzyıl ortalarından sonra “Mısır Çarşısı” olarak anılmaya başlamıştır. Çarşının Mısır Çarşısı olarak anılmasında, Mısır’dan alınan vergilerden inşa edilmesi ve burada yer alan dükkânlarda satılan ürünlerin büyük çoğunluğunun Mısır’dan gelmesiydi. Ayrıca rivayetlere göre Mısır Çarşısı yerinde daha önce, Bizans döneminde, adı “Makro Envalos” olan ve Ceneviz ve Venediklilerin bu çarşıda ticaret yaptıkları bir çarşı bulunmaktaydı. 

Ferah ve aydınlık mimari bir yapıya sahip olan Mısır Çarşısı günümüzde suni aydınlatma ile de desteklenmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2013-2018 yılları arasında restorasyon çalışmaları kapsamında elektrik tesisatı ile altyapısı yenilenmiştir. Çarşı ilk yapılışında, dönemin ihtiyaçları temelinde imalat ve satışa uygun olarak dükkânların ön kısmı açık değilken (iç odaya müşterinin giremediği, depo ve imalathane olarak kullanılan, alışverişin dış kısımda yapıldığı) bu durum günümüze uygun olarak değiştirilerek geniş kemerler olarak kapılar açılmıştır. Çarşıdaki ilk tamir, 03.01.1961 yılında çarşı içinde gece çıkan yangın sonucu hasar gören dükkânlar sonucu yapılmışken, 1940-1943 yılları arasındaki tamirle çarşı bugünkü halini almıştır (1940 yılındaki ikinci büyük yangın sonrası). Çarşı, araya yapılan yol ile 1941 yılında Yeni Cami’den ayrılmıştır. 

Mısır Çarşısı’nda bina yapı tekniği olarak kesme taş inşaat, moloz taş inşaat, kesme taş ve tuğla karışık örgü olarak farklı yapı teknikleri kullanılmıştır. Çarşı, L şeklinde sıralanmış karşılıklı dizilen dükkânlardan oluşmaktadır. Çarşıda toplam 88 dükkân yer almakta ve bu dükkânların 23’er dükkânı karşılıklı olarak uzun kolda bulunurken, 18’er dükkânda kısa kolda, altı dükkân ise, bu iki kolun kesişme noktasında bulunmaktadır. Ayrıca, 18 adet dükkân da kısa kolun kuzeye bakan cephesindedir. 

Çarşının tamamlanmasının ardından çarşı ilk olarak, toptan alınan baharatları diğer esnafa ve halka perakende ve toptan olarak satan aktarlara ve pamukçu esnafına verilmiş ve bununla birlikte şehre giren malların dağıtım hakları belirli bir esnaf grubu veya çarşıya ait olmuştur. Ayrıca çarşıdan çiğ kahve ve şeker dağıtımı da yapılırdı. Ancak Osmanlı’nın baharat merkezi olarak bir zamanlar anılan Mısır Çarşısı günümüzde farklı türde esnaf dükkânlarının açılması ile bu özelliğini yitirmiştir. İlk yıllarda, üçü pamukçu esnafına, üçü de aktarlara ayrılan Hasırcılar, Yeni Cami, Çiçek Pazarı, Balık Pazarı, Ketenciler, Haseki olmak üzere toplam altı adet kapı yer almaktaydı. Günümüzde kapı isimlerinin bazıları değişikliğe uğramıştır. Bu değişiklikler, Yeni Cami Kapısı Eminönü Kapısına, Balık Pazarı Kapısı Tahmis Kapısı- Hasırcılar Kapısına, Ketenciler Kapısı Tahtakale Kapısına, Yeni Cami Kapısı yine Çiçek Pazarı Kapısına şeklinde olmuştur. 

Mısır Çarşısı İstanbul için önemli cazibe merkezlerindendir. Mısır Çarşı’sı daha çok lokum ve baharat çeşitlerinin satıldığı dükkânlar olmasıyla birlikte hediyelik eşya, gıda ve kuyumcu dükkânları yer almaktadır. Çarşıda bugün toplam 113 dükkân bulunmaktadır. Haftanın her günü 08:00-19:30 saatleri arasında açık olan çarşı, resmi tatiller ile dini bayramlarda kapalı olabilmektedir. 

Referanslar

Baytop, T. (1994). Mısır Çarşısı. İçinde; Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt-5). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları; Katkak, B. (2018). Mısır Çarşısı. İçinde; Dünden Bugüne Tarihi İstanbul Çarşıları (ss. 242-250). İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu; T.C. Fatih Kaymakamlığı (2019). Tarihi Mısır Çarşısı. http://fatih.gov.tr/tarihi-misir-carsisi, (Erişim tarihi: 10.03.2025); T.C. İstanbul Valiliği (2019). Baharat Ticaretinin Kalbi 400 Yıldız Mısır Çarşısı’nda Atıyor. http://www.istanbul.gov.tr/baharat-ticaretinin-kalbi-400-yildir-misir-carsisinda-atiyor, (Erişim tarihi: 20.03.2025); T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2025). Çarşılar-Bedestenler. https://istanbul.ktb.gov.tr/TR-276803/carsilar-bedestenler.html#:~:text=Zaman%20i%C3%A7erisinde%20kap%C4%B1lar%C4%B1n%20ismi%20de%C4%9Fi%C5%9Fmi%C5%9Ftir,13%20bah%C3%A7e%20kap%C4%B1s%C4%B1%20isimleri%20verilmi%C5%9Ftir., (Erişim tarihi: 22.03.2025).