Alaca Han
Kervansaray ve Han Han Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han
-
2020
Sivas-Kangal-Alacahan Kasabası'nın merkezinde, eski yol üzerinde yer almakta olan Kervansaray, kuzey-güney doğrultusunda, dikdörtgen planlı ve üç bölümden oluşmaktadır. Yapıda malzeme olarak siyah ve sarımtırak düzgün kesme taş kullanıldığından dolayı yapı Alaca Han olarak adlandırılmaktadır.
I. Selim doğu seferinde iken Osmanlı ordularının bir kısmı Dulkadirli Beyi Alaüddevle üzerine gitmek için Sivas’tan hareket ederek Alaca Han’a gelmiş ve Elbistan Ovası’na inmiştir. Bu tarihi bilgi Alaca Han’ın XVI. yüzyıldan evvel inşa edilmiş olduğunu göstermektedir. Günümüze kadar olan en güvenilir bilgi, Evliya Çelebi’nin belirttiği üzere yapının banisi Akkoyunlu hükümdarı Yakup Şah (M. 1478-1490) olduğudur. Mimari özelliklerinden dolayı Osmanlı hanlarından ayrılmaktadır.
Kervansarayın girişi doğu cephenin ortasında yer alan eyvan türü bir taç kapı ile sağlanmaktadır. Taç kapının ana duvarları yüksek olarak inşa edilmiştir. Kuzey-güney yönünde uzanan kervansarayın dış duvarları doğu ve batıda iki, güneyde ise bir adet üçgen payanda ile desteklenmektedir. Taç kapıdan hanın içine basık kemerli bir kapıdan geçilerek girilmektedir. Kapının üzerinde yer alan kitabe alanı boştur. Taç kapıdan geçildikten sonra hanın merkezini oluşturan orta alana ulaşılmaktadır, dikdörtgen bir plana sahip olan mekânın üzeri beşik tonozla kapatılmıştır. Tonoz, yan duvarlarda taş sütunlara oturan üç adet yuvarlak kemerle taşınacak şekilde inşa edilmiştir. Orta alanın kuzey duvarının doğusunda iki sütunun arasında iki adet yazı bulunmaktadır. Bu yazılar taşın yüzeyine kazındı. Bunlardan biri iki satır şeklindedir:
Halil Katip Allah rahmet eyleye ana her ki bir du’a ile ana 1046 -M.1637.
Diğer yazı sütunun köşesin yer almaktadır;
Sultan Murad Han
Orta alanın kuzey ve güneyinde barınaklar bulunmaktadır. Güneyde bulunan mekân mescittir. Basık kemerli bir kapıdan girilen mescit dikdörtgen planlıdır. Mescidin güney duvarının ortasında sivri kemerli bir mihrap nişi, nişin hemen doğusunda bir kandil nişi yer almaktadır. Orta mekânın batı ucunda da yan yana iki oda bulunmaktadır. Her iki mekân da dikdörtgen planlı olup üzerleri sivri tonozlarla kapatılır. Kapalı ve açık bölümlere girişler eyvan şeklindedir. Avlunun giriş eyvanının kuzey duvarından merdivenle çatıya çıkılmaktadır. Avlunun batı cephesinde eyvan duvarı yıkılarak, çarşı merkezi ile direkt bağlantıyı sağlamak amacıyla sonradan bir kapı yapılmıştır. Köşe mekânları direkt avluya ortasına açılmamaktadır. Avlunun zemini döşeme taşlarıyla kaplıdır. Arazinin eğimli olmasından sebebiyle batı duvardaki eyvanlar haricinde bütün eyvanlara bir basamakla giriş yapılmaktadır. Bugün eyvanların hepsi çerçeveli camla kapatılmıştır. Bu eyvanlar şahıslara kiraya verildiği için depo gibi kapalı tutulmakta, çoğuna girilememektedir.
Referanslar
Topçu S. M. (2016). Sivas Kangal-Alaca Han Kervansarayı (Bir Tarihlendirme Denemesi), ZfWT 8(2): 123-141; https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/trabzon/gezilecekyer/alaca-han, (Erişim tarihi: 27.08.2020).