Işığın fiziki özelliklerinden faydalanılarak bir cismin görüntüsünün elde edilmesi Aristo’ya kadar dayanır. “Camera obsqura=Karanlık oda” ise bir delikten geçen ışınlarla karşı satıhta aynı görüntünün elde edilmesi şeklinde fotoğrafın gelişiminde önemli bir merhaledir. Sahnı üstündeki açıklıktan ortadaki havuza yansıyan semanın görüntüsüyle Astronomi dersinde rasat yapılan Selçuklu medreselerinde bu teknik kullanılmıştır. XVI yüzyılda mercek, XVIII. yüzyılda gümüş nitratın ışığa hassasiyetinin keşfiyle fiziki ve kimyevi değişikliklerle resmin kağıda aktarılması sağlanmış ve ilk fotoğraf 1826’da Fransız Niepce tarafından elde edilmiştir. Onun ölümünden sonra ortağı J.M. Daquerre fotoğrafın ve fotoğrafçılığın gelişimini devam ettirmiştir. Süreyi kısaltan ve yaygınlaştıran biz dizi çalışma sonrası 1840’larda Henry Fox Talbot tarafından ilk “photograph” tabiri kullanılmıştır (Nuhoğlu ve Çolak 2008). 

Ceride-i Havadis’in 8 Cemaziyelahir 1258/17 Temmuz 1842 nüshasında, M. Daquerre’in çıraklarından birinin İstanbul’a gelip fotoğraf sanatını ücreti mukabili icra ettiği, öğrettiği, fotoğraf ve makinesini sattığına dair bilgi yer almaktadır. 1839’dan itibaren çok farklı nedenlerle dünyanın pek çok yerinde ve Osmanlı mülkünde Daquerre’in tekniğini “Daquerreotypist” olarak uygulayan pek çok fotoğrafçıdan bazıları da buluşun ilanından üç yıl sonra İstanbul’a gelmiştir. 1856’da kimyager Rabach’ın açtığı ilk profesyonel stüdyo, 1858’de kendisinin Almanya’ya dönmesiyle çırakları olan Abdullah Fréres (Abdullah biraderler) tarafından satın alınmıştır. Çalışmaları saray tarafından da desteklenen Abdullah biraderlerin dışında Vasilaki Cargopoulo (1850), Alphonse Durand (1852), Maggi ve Ernest de Caranza (1852-1854) ve Jules Derain de öncü stüdyolar açmışlardır (Özendes 1995; Öztunçay 2003). Resmi izne tabi olan fotoğraf çekimi için yapılan yazışmalar fotoğrafçılığın Sultan Abdülaziz döenminde sarayda ve Osmanlı coğrafyasında nasıl benimsendiği, yayıldığı ve evrak seviyesinde kullanıldığı ile ilgili çeşitli bilgiler vermektedir. Fotoğrafçılığın, “Ressâm-ı Şehriyârî, Fotoğrafî-i Hazret-i Şehriyârî ve Ser-fotografî-i Hazreti Şehriyârî” gibi ünvanlarla sarayda resmî fotoğrafçı görevlendirildiği gibi resmî müesseselerde de fotoğrafhaneler kurulmuştur. Özellikle askerî müesseselerin fotoğrafhaneleri fotoğrafçılık eğitiminin ileri düzeyde gerçekleşmesinde ve Osmanlı mülkü içinde pek çok albümle fotoğrafların toplanması konusunda önemli bir işleve sahiptir. Osmanlı matbuatında da yer alan ifadelerden anlaşıldığına göre bizzat Sultan II. Abdülhamid döneminde “bütün ülkedeki menkul, gayrimenkul kültür eserlerinin bir program içinde “fotoğrafla tespiti”, “fotoğrafının ahzı” veya “alinması” ile envanter dökümü mantığıyla biri merkeze biri de Maaarif Nezareti!ne gönderilecek iki albümün oluşturulması irade edilmiştir. Devamında pek çok albümün eklendiği ve böylece “II. Abdülhamid Fotoğraf Albümleri Arşivi”nin oluştuğu anlaşılmaktadır (Nuhoğlu ve Çolak 2008). Yıldız Sarayı’nda oluşan Yıldız Sarayı Koleksiyonu veya II. Abdülhamid Arşivi adları ile anılan bu koleksiyon Cumhuriyet’in ilk yıllarında İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ne dahil edilmiştir. Daha sonra İRCİCA’nın talebiyle bir reprodüksiyonu Yıldız’a İRCİCA kütüphanesine getirilmiştir. İRCİCA’nın tespitine göre mükerrerler de dahil 962 albümden oluşan bu koleksiyonda 38.599 kare bulunmaktadır. Bunların 2000 kadarı gravür kalanların bir kısmı basılı fotoğraf ve bin kadarı sonradan renklendirilmiş olmak üzere orjinal fotoğraflardan oluşmaktadır (Nuhoğlu ve Çolak 2008). Tamamı İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde iklimlendirmesi ve saklama koşulları en üst seviyede üst düzey güvenlikle saklanan fotoğrafların, dijitalleşme projesi çerçevesinde 918 albümde yer alan 36.585 karesi dijital erişime açılarak kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması sağlanmıştır.  

Koleksiyonda 37.573 fotoğraf, 72 albüm, 17 resim, altı kitap, beş gravür, üç pul, üç yazma eser, üç harita ve bir ayrı basım bulunmaktadır. Fotoğrafların 177’si açıklamasız; 28.082’si Osmanlı Türkçesi, 4.173’ü Fransızca, 3.492’i Türkçe, 2.484’ü Almanca, 1.010’u İngilizce, 266’sı Macarca, 166’sı İtalyanca, 84’ü Japonca, 73’ü Yunanca, 63’ü Rumence, 47’si İspanyolca, 39’u Bulgarca, 16’sı Arapça, 23’ü birkaç dilde açıklamalıdır. Koleksiyonda imzaları yer alan atölye veya fotoğrafçı isimleri de şu şekildedir: Abdülhamid II (Osmanlı padişahı, 1842-1918), Abdullah Fréres, Basile Kargopoulo (fotoğrafçı), August Tarnavski (mücellid), Nicolas Andriomeno (fotoğrafçı), R. Caracachian (fotoğrafçı), Pascal (fotoğrafçı), Ali Sami, Fuad, 4. Ordu Fotoğrafhanesi, Abdullah (Tercüman-ı Hakikat Gazetesi Mürettiplerinden), Abdullah Bey, Abdullah Biraderler, Abdullah Efendi (Mülazım), Abdullah Fréres (Biraderler) Photographes de S. M. I. Le Sultan (Majesteleri Sultan'ın Fotoğrafçısı), Abdullah Kulları, Abdullah Mehmed (Tabib), Abdullah Mirza, Abdülggaffar (Esseyyid), Agop Matyüsyan (mücellit), Ahmed, Ahmed Muhtar b. Hasan, Ahmed Muhtar haz., Ahmed Muhtar, Ahmed Muzaffer, Ahmed Nesib, Ahmed (Kaymakam), Alb. Schou, Ch. Albrecht, Ali Rıza Bey (Kolağası), Ali Rıza, Ali Sami, Ali Sami (Mekteb- Bahriye-i Şahaneleri Fotoğraf Muallimi Abd-i Memlûkleri Kolağası), Ali Sami (Mekteb-i Bahriye Mühendisi), Ali Sami (Mekteb-i Bahriye İnşaiye Mühendisi), Ali Sami (Kaymakam), Ali Sami (Yüzbaşı), H. Anatoli, Nikolas Andrimeno, Nicolas Andrimenos, N. Andriomeno, Nicolas Andriomeno, Nicolas Andriomenos, Anstalt der Gubstahlfabrik Fried. Krupp, Apnintor, Mix. X. (mücelid), Apollon fotoğrafhanesi, Appay ciltçi, Arif (Kaymakam), Arif Paşa, H. Arnoux, Yacob Asfar, Atelier der Gubstahlfabrik Fried. Krupp, Atelier des Krupp'schen Etablissements, N. S. Athanassiades, August Tarnavski (mücellid), B. Avanzo, B. J. D., Bahaeddin, Max Balde, Baldi, Ch. Barenne, Geo. Barker, F. A. Barthel (ciltçi), Alois Beer, Behcet fotoğ., Behçet Efendi, Behçet, Leon Berger, G. Berggren, Boben, A. B. Bogart, Bonfils, Bonifis & Cie, Ferdinand Boor, Bourne, Brandseph, Giovanni Jean Brindesi, Bros, Lund, Nicolae N. Buteulefeu (haz.), N. Y. Byron, H. Béchard, Émile Béchard, Carlo Bükmeciyan, Cabinet Portrait, Cafer Efendi (yüzbaşı), G. Cain, R. Caracachian, S. L. Cassar, Alessandro Cassarini, Castania Freres, Spiridone Chaib, R. Chiclian, Chéri-Rousseau (François), W. Collin (mücellit), Cuccioni, Cucioni, Fred. Curtis, Raimondo D'Aronco, M. Dawson, J. Daziaro (mücellid), Louis Demay (fotoğrafçı), Dildilian, A. G. Djivahirdjian, J. Mc Donald, Z. G. Donatosian, T. R. Dumas, Durandelle, E. & H. T. Anthony & Company, Eckenrath (haz.), Bernhard A. Edelstein, B. K. Edit, Richard Ellis, Carl Divald Eperirs, Erdélyi (ressam), F. L. Ceffler (mücellid), Waren Fabrik (mücellid), Fahri, W. Falke (mücellid), Febüs, S.J. Feigenbaurg, Fethullah Bey (kaymakam), C. J. Fettel, Albert Feucht (mücellid), Fotoğrafhane-i Anadolu İsakidis / Isaakidin, Franke foto., M. Frankenstein, Lionda Fréres (Salonique), Alfred Fréres, Duval Fréres, Gülmez Fréres, Gülmez Fréres, Lionda Fréres, Papazyan Fréres, Fuad, Alfredo Fé d'Ostiani, Garzon, Théophile Gauthier, Gazi Mihalzade Mehmed Nüzhet (yay.haz.), Jules Geuin (haz.), N. Ghib, C. Glingler (mücellid), H. Gruson (haz.), Maurice Grünberg (haz.), Klösz György, Hafız Şevket (Bükreş Askeri Ateşe), Hailey, Hakkı, Halid, Hamidiye Etfal Hastanesi Fotoğrafhanesi, Agop Hararyan, S. G. Harentz, Hasan Hüsnü Paşa (haz.), F.H. Haupt (mücellid), Albert Hautecceur, Habib Havivuiny, Agop Hazariyan, Hazım, L.Heege (mücellid), Wilhelm Hermes, J. R.Herzog (mücellid), Hillers, Hilmi, Hippique, K. K.Hof (fotoğ.), W. Hoffman (hazırlayan), Emanuel Horn (mücellit), Georg. Hulbe (mücellid), Hübel (mücellid), Hüsameddin (Kaymakam), M. Ieghpairan, Iranian, K.I. Isaakidin (fotoğ.), K. I. Isaakidu, W. H. Jackson, Johannes Jaeger, Joaillier (foto.), L. Jsoard, Sandoz Jules, Vasilaki Kagopulo, Iv. A. Karastoyanov, B. Kargopoulo, B. Kargopoulo (Vasil), B. Kargopoulo (Vasilaki), B. Kargopoulo (Basile), Basil Kargopoulo, Basile Kargopoulo, Basille Kargopoulo, Clemene Kargopoulo, Karlman & Franke, Karlman, K. E. (Kakuli) = K. E. Kauoύληs Kauorijns, Kaymakam Ali Sami, Kaymakam Hüsameddin, Eugen Kegel, Gustave Keller, Geo. D. Knipp (mücellit), J. Kova, F. W. Krabow, Oscar, Kramer, G. Krickel, C. Krikorian, G.Krikorian (fotoğ.), Kumbari Efendi (haz.), I. F. Kurbatov, Baron von Küller, Labisch (fotoğ.), L. Lafon, Alc. M. Lambrinos, Lander, Langerock, J. Laurent, J. Laurent (fotoğ.), E. Lauro, J. Lazario, R. Lechner, G. Lekegian, Gabriel Lekegian, V. V. Levistkim, George Lionda, Wilhelm Loeber, Lombardi, J. Loroy, Cart Lucke, Maclure, Maercker, A. Magrin, Mahmud Rafet haritacı, Marius, W. Martin, Pietro Marubbi, Matbaa-i Bahriye Fotoğrafhanesi, H.S. Matigyan Lusangar, Agop Matiyüsyan (mücellid), H. Matteosian (mücellid), Ledru Mauro, A. Mc Donald, Mcdonald foto., Mehmed Şemseddin (Beyoğlu Mutasarraflığı Fotoğraf Memuru ve Polis Meclisi Azası), Mehmed, Mesrop, D.Michailides, D. Michailides (fotoğ.), D. Michallides, N. K. Milaeviym (haz.), Miralay Ali Sami, F. Mobille, G. Moraites, P. Moraites, Moriglioni, Antonio Morten, J. Mulac, Muzaffer bin Fuad (Çiftlikât-ı Hümayûn-u Askeriye müfettişi), Fénkyképész Möller Lajos, Mühendishane-i Berri-i Hümayun Fotoğrafhanesi, Leopold Carl Müller, Nadar, Nadir Fotoğrafhanesi, Nadir, S. Nakamura (fotoğ.), Yervand Nalbantyan, Bruder Nedomansky (mücellid), Nessi, E. Neurdein, Nikoli (ciltçi), W. M. Notman, Max Freiherr von Oppenheim, F. Orden, Palombo, Ohannes Panosyan, M. Papazyan, F. W. Papka (mücellid), Parnasse, W. Paszewski, Paul Zepdji (Phot. Salonique), S. Pekida (fotoğ.), Hermann Penner, Earl Percy, Perkins, Pierre Petit, Phebus, H. Philippidi, Photo de Syrie (Dumas Fotoğrafhanesi-Kuruluş 1866), Photographische Gesellschaft, Phébus (fotoğ.), Captaine Picard, Edward Pink, Max Platz, Ludwig Poop, Joseph Pulmann, Achille Quinet, Demêtre Quintescu (haz.), Serct R. E. (fotoğ.), Rakanya, J.X. Raoult, Reichard & Lindner, C. Tem. Rel (mücellid), A. Renard, W. Renard, Reşid, Rives, F. Rocchini (fotoğ.), Theodor Rocholl, Romülüs Efendi, Rubellin (fotoğ.), Cavani Rusoni, Rıfat (fotoğ.), Rıza, Römmler & Jonas, Emil Römmler, S. HAkim, Corci Saboungi, G. Saboungi, Corci Sabunci (haz.), Sadık Bey, Paolo Salviati, Sami (fotoğ.), Jules Sandoz, Charles Roscoe Savage, J.C. Schaarwochter, Wilh. Schaffel (mücellid), J. Scheiner, U. Schlicht (fotoğrafçı), Schneider (haz.), Scholastic, J. Schrecker, J.G.N. Schrecker, Carl Schultze (mücellid), Sebah & Joaillier, P. Sebah, Pascal Sebah, Pascal Sebah (fotoğ.), Sebastianutti- Benque Strumper Co., Friths Series (haz.), Frits Series (fotoğ.), Shepherd (hazırlayan), K. Shibata, L. V. Socecu (mücellid), Garabed K. Solakian, F. Soler, Soler, G. Sommer, Stangel, E.D. Stathopoulo, Stefan Biraderler, C. W. Stidstone (mücellid), Strelisky, Strumper, Adelfi Sturnara, L. Subercaze, Sze Yuen Ming, M. Szöllösy, Sébah & Joaillier, Süleyman Sırrı, E. H. Taber (Hart.), Nikola Tarifonidis, A. Tarnavski (ciltçi), August Tarnavski (mücellid), Tatyos Nersesyan, J. W. Taylor, Ebubekir Hazım Tepeyran, A. Terris, Teynberg, Th. Vafiadis, C. Them (mücellid), C. Thevenet, Clement Thevenet, B. C. Towne, G.V. Trounoff, Kasbar Tütüncüyan, William Unger (1837-1932), Th. Vafiadis, Kostantin Vasil (fotoğ.), Edwaru Vest (haz.), Fratelli Vianelli, Visite Portrait, Paul Vuccino, Carlo Weber, Y. Weeser-Krell, Sophus Williams, Thom Winnipeg (fotoğrafçı), Würthle (fotoğrafçı), John Young (1755-1825), Yüzbaşı Nasri (fotoğrafçı), Zangaki, Giuliano Zasso, Zekai, Zekayi (fotoğ.), Paul Zepdji (Bogos), Bogos Zepçi, M. Ziesler, Jean Zilpoche, A. Zilposche, Ziya Bey (Erkanı Harbiye Kol Ağası), Fausto Zonaro, Daçad Zülalyan, Çini Fabrika-i Hümayun Fotoğrafhanesi, İbrahim (Komisyon-ı Aseride müstahdem Teftiş-i Askeri Azasından Miralay), İbrahim (haz.), İbrahim (Tabip), İbrahim, İranian, İsmail Efendi (Yüzbaşı), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İzaaguin Hanna Fotoğrafhanesi, Ömer Adil (Ressam), Ömer Fuad, Şevket.

Dil ve okunuş farkları nedeniyle isimlerde mükerrer kayıtlar olduğu görülmektedir. Buna ilaveten fotoğraf sanatı çerçevesinde enstanteneyi çeken, fotoğrafı karanlık odada kağıda aktarıp hazırlayan ve albümü ciltleyen olmak üzere herbiri ayrı bir ustalık isteyen her bir aşama için çalışan kişilerin ayrı ayrı kaydedildiği görülmektedir. Bu durum da aynı ismin birkaç aşamada tekrar edilmesine sebep olmaktadır. Ayrıca bu işlerin tamamını yapan fotoğraf atölyeleri ve resmi müessese isimleri de çalışanlarından ayrı olarak kaydedilmiştir. Bu da sayıyı kabarık göstermektedir. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda yaklaşık 263 imza shibiyle bu olağanüstü koleksiyonun inşa edildiği görülmektedir. 

1862-1917 yılları arasını kapsayan bu koleksiyonun içeriği Osmanlı coğrafyası dahilinde ve haricinde olmak üzere iki bölümde özetlenebilir. İlki Osmanlı topraklarında çekilen fotoğraflardır ki; imparatorluğun merkezî ve taşra coğrafyasında devlet aygıtının, modernleşme girişimlerinin ve gündelik hayatın çok katmanlı bir “görsel kayıt rejimi” altında toplandığını gösterir. İstanbul’da kamu binaları, dini ve endüstriyel yapılar ve saray, kasır gibi sivil mimari örnekleri itinayla kaydedildiği gibi; Anadolu’da Bursa, İzmir, Üsküdar, Beykoz gibi yerleşimler; Rumeli, Balkanlar ve Arap vilayetlerinde (Suriye, Yemen, Hicaz) mimari doku sistematik biçimde belgelenmiştir. Ahırlar, istabl-ı âmire, haralar ve çiftlikler; bu yapılara bağlı üretim mekânları ve tarımsal çevrimlerle birlikte; demiryolları (özellikle Hicaz hattı), köprüler ve ulaştırma altyapısı da modernleşmenin iktisadî ve idarî damarlarını görünür kılar. Bu topografya, yalnız “anıtsal mimari”yi değil, üretim, ulaşım ve idareyi birlikte kayda geçiren bir iç-envanter mantığıyla örgütlenmiştir. Bu görüntüleri daha verimli detaylandırmak gerekirse şu başlıkları sıralamak yerinde olacaktır.

a. Kabul ve Merasimler: Yıldız Albümleri, imparatorluk merkezinde düzenlenen resmî törenleri ve diplomatik kabulleri ayrıntılı biçimde belgelemektedir. Yıldız Sarayı’nda yapılan resmî törenler, askerî seremoniler, şehzade ve sultanların katıldığı merasimler ile yabancı devlet adamlarının ziyaretleri bu kategorinin temelini oluşturur. Örneğin, Rus Grandükü Nicolas’ın İstanbul ziyareti, saray protokolü ve kabul salonlarında gerçekleştirilen diplomatik merasimlerle kaydedilmiştir. Bunun yanında askerî birliklerin geçitleri, üniformalı subay ve komutanların törensel düzenlenişi de sistematik olarak belgelenmiştir.

b. Bayındırlık Faaliyetleri: Albümde Osmanlı başkentinde ve taşrasında yeni açılışı yapılan ya da tamamlanan kamu binaları kaydedilmiştir. Bunlar arasında Yedikule Gazhanesi gibi enerji üretim tesisleri, yeni adliye ve belediye binaları, yol inşaatları ve mühendislik faaliyetleri, köprüler ve limanlar (örneğin Yemen limanları), çeşitli şehirlerde inşa edilen çeşmeler (İzmir, Selanik, Yafa) bulunmaktadır. Bu fotoğraflar, II. Abdülhamid döneminde hız kazanan bayındırlık faaliyetlerini görsel olarak belgeleyen birinci elden kaynaklardır.

c. Mimari Yapılar: Osmanlı coğrafyasında dinî ve sivil mimari örnekleri de kapsamlı şekilde kaydedilmiştir. Yıldız Hamidiye Camii, Yıldırım Bayezid Camii (Bolu), İstanbul’daki Yılanlı Sütun ve Yağlıkçılar Caddesi gibi yapılar; Medine’deki kamu binaları ve Kudüs’teki imar faaliyetleri ile geçici çadır düzenlemeleri albümde yer almaktadır. Saray ve kasır yapıları, türbeler, mahalleler ve sokak dokusu, Osmanlı şehirlerinin mekânsal örgüsünü ayrıntılı bir biçimde yansıtmaktadır.

d. Kutsal Topraklar: Albümde kutsal şehirler özel bir yer tutar. Zemzem-i Şerif Kuyusu (Mekke), Mescid-i Nebevî çevresindeki yapılar (Medine) ve Kudüs panoraması Osmanlı döneminde kutsal topraklarda sürdürülen koruyucu ve imar faaliyetlerini ortaya koymaktadır. Ayrıca hac yolları, konaklama yapıları ve Hicaz Demiryolu ile bağlantılı mekânlar da belgelenmiştir. Bu kareler, Osmanlı’nın İslam dünyasındaki siyasî-dinî sorumluluğunu pekiştiren görsel kanıtlardır.

e. Ulaşım: II. Abdülhamid’in modernleşme vizyonunun önemli bir ayağı olan demiryolları da koleksiyonda geniş yer bulur. Hicaz Demiryolu başta olmak üzere, Suriye ve Anadolu hatları, istasyon binaları, köprüler ve teknik ekipmanlar fotoğraflanmıştır. Bu belgeler, ulaşım altyapısının modernleştirilmesi sürecini ve imparatorluk içi bütünleşmeyi yansıtmaktadır.

f. Askerler ve Güvenlik: Albümde Osmanlı ordusuna dair çok sayıda görsel yer almaktadır: subay ve komutan portreleri, devlet adamları, askerî üniformalar, nişanlar, madalyalar, askeri geçitler. Ayrıca askerî hastaneler (Yıldız Askerî Hastanesi, Deniz Hastahanesi), gazilerin tedavisi, ve 1877–78 Osmanlı-Rus Savaşı cephe görselleri de bu kapsama girer. Suç ve ceza hukuku çerçevesinde mahkûmlar, eşkıyalar, komitacılar ve terör olaylarıyla bağlantılı fotoğraflar da güvenlik siyasetinin görsel belgeleri olarak arşive girmiştir.

g. Azınlıklar ve Toplumsal Gruplar: Albümde Osmanlı toplumsal dokusunun çok katmanlı yapısı da belgelenmiştir. Ermeniler, Rumlar ve diğer cemaatlere dair fotoğraflar, azınlıkların gündelik yaşam sahneleri, kıyafetleri ve mekânsal görünümleriyle birlikte kaydedilmiştir.

h. Kıyafetler ve Sosyal Hayat: Toplumsal yaşamın görsel yansımaları arasında giyim-kuşam kültürü özel bir yere sahiptir. Zeybek kıyafetleri ve diğer geleneksel giysiler; sosyal hayat, düğünler, törenler ve seremonilerdeki gündelik kullanım biçimleriyle belgelenmiştir.

ı. Hayvanlar ve Üretim: Atlar, atçılık, haralar, seyisler, çiftlik hayvanları ve tarımsal üretim fotoğrafları, hem Osmanlı’nın ekonomik hayatına hem de askerî-saray protokolüne ışık tutmaktadır. Istabl-ı Âmire gibi kurumlar da belgelenmiştir.

j. Müzeler ve Koleksiyonlar: II. Abdülhamid’in kültürel envanter projesi kapsamında Osmanlı’daki müzeler ve koleksiyonlar da fotoğraflanmıştır. Müze-i Hümayun (İstanbul Arkeoloji Müzesi) arkeolojik eserler, yazıtlar ve kazı buluntularıyla; Sanayi-i Nefise Mektebi tablolar, resim sergileri ve öğrenci çalışmalarıyla belgelenmiştir. Ayrıca saray koleksiyonlarında mobilyalar, porselenler, halılar ve dekoratif objeler kayda geçirilmiştir.

k. Sanayi ve Endüstri: Osmanlı sanayileşme çabaları da fotoğraflarla kayıt altına alınmıştır. Yedikule Gazhanesi enerji üretimi için, Çini Fabrika-i Hümayun (Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası) ise porselen ve çini üretimi için belgelenmiştir. Burada üretilen vazolar, tabaklar, süs eşyaları ayrıntılı biçimde kaydedilmiştir. Matbaa-i Bahriye basılı eserleriyle, askerî fabrikalar ise silah, top, tüfek ve mühimmat üretimleriyle arşive girmiştir. Ayrıca Çiftlikât-ı Hümayun-u Askeriye tarımsal üretim ve hayvancılık faaliyetlerini endüstriyel mantıkla yansıtmıştır.

2. Osmanlı toprakları dışında çekilen fotoğraflar, Yıldız Albümleri, II. Abdülhamid döneminde imparatorluğun içerideki mekânsal, toplumsal, askerî, kültürel ve endüstriyel düzeni kadar dışarıdaki sanayi, mimari, müze ve etnografik dünyayı sistematik biçimde kayda geçirmiştir.

Albümde Osmanlı dışı coğrafyalar, dört kıtada dağılan örneklerle belgelenmiştir.

Avrupa: Almanya’da Krupp fabrikaları ve Berlin görselleri, İngiltere’de fabrikalar ve İngiliz ordusu, Avusturya’da Viyana’nın sanat koleksiyonları (William Unger sergileri), Romanya’da Iași’deki yapılar, Rusya’da Kremlin Sarayı, Yunanistan’da Selanik çeşmeleri ve Rodos kaleleri, Belçika’da Brüksel hayvanat bahçesi gibi örnekler Osmanlı’nın Batı ve Doğu Avrupa’ya yönelik dikkatini ortaya koyar.

Amerika: ABD’de 1893 Chicago Sergisi ve Zuni Kasabası etnografik kareleri, doğa manzaraları ve şehircilik örnekleri; Kanada’da mimari görseller yer almaktadır.

Afrika: Güney Afrika’da Boer/Transvaal Savaşı’na dair kareler ve ataşemiliter kayıtlar, Tunus şehir görünümleri ve Afrika yerlilerinin etnografik fotoğrafları albüme girmiştir.

Asya: Japonya’da mimari yapılar, heykeller ve Rus-Japon Savaşı görselleri; Çin’de donanma ve savaş gemileri; Hindistan’da Ahmedabad, Lucknow, Seypore, Tanjore şehir ve tapınakları; İran’da Tahran’daki Şemsü’l-Amâre Sarayı ve Tebriz görselleri; ayrıca Tayland ve Endonezya’da mimari görseller yer almaktadır.

Albümlerin “dışarıya” dönük yüzü, imparatorluğun çağdaşı teknolojik, sanayi ve kültür çevrelerini karşılaştırmalı olarak izlemesini sağlayan bir görsel istihbar/irtibat atlası işlevi görür. Almanya ekseninde Krupp fabrikaları, Essen sanayi peyzajı, top ve ateşli silah katalogları; İngiltere ve Fransa’daki silah fabrikaları ve savunma endüstrisi; Avusturya-Macaristan bağlamında sergiler, müzeler ve akademik kurumlar, Osmanlı modernleşme dosyasının dış referansları olarak arşive girer. Bu kareler yalnız “tesis” ve “makine”yi değil, üretilen eşyayı/teknik malzemeyi de teşhir ederek teknoloji transferinin somut envanterini kurar. 

Avrupa kentleri ve sanat kurumları üzerinden kurulan kültürel gözlem hattı da belirgindir: Roma’da antik mimari ve kiliseler, Versay Sarayı’na bağlı tablo fotoğrafları, Viyana’daki imparatorluk galeri ve sergiler; Paris ve diğer merkezlerde müze-sergi kültürü… Bu görseller, Osmanlı’nın Batı’daki sanat tarihî kanonla ve müzecilik pratikleriyle eşzamanlı temasını belgelendirir. Uluslararası sergiler (ör. 1893 Chicago) ve Avrupa’daki sanayi fuarları, devletin tanıtım-temsili ile teknoloji/sanat takibini aynı dosyada buluşturur. 

Albümlerde, Osmanlı-dışı siyasî-askerî sahneler de yer alır: Güney Afrika’daki Transvaal/Boer Savaşı, 1904–1905 Rus-Japon Savaşı, İngiliz kara kuvvetlerine ilişkin kareler; bunlar, küresel askeri dönüşümlerin imparatorluğun karar verici ufkunda izlendiğini gösterir. Kuzey Amerika’ya uzanan etnografik bakışta Kızılderili toplulukları ve giyim-kuşam repertuarı, “dünya çeşitliliği”nin görsel fihristine dâhil edilir; böylece arşiv, Osmanlı tebaasının dışındaki halklara dair karşılaştırmalı bir kostüm-tipoloji atlası işlevi de kazanır. 

Bu “dışarıdan” bakış, içerideki modernleşme gündemiyle eklemlenir: sanayi tesisleri ve savunma teknolojileri üzerinden teknoloji istihbarı; müzeler/sergiler üzerinden sanat-estetik politikaları; uluslararası ilişkiler ve askerî izlemler üzerinden diplomatik-stratejik oryantasyon… Böylece Yıldız Albümleri, Osmanlı coğrafyası içindeki ayrıntılı envanteri, küresel ölçekte bir teknoloji-sanat-siyaset panoramasıyla tamamlayarak, 19. yüzyıl sonunun iç/dış eşlemeli bilgi mimarisini kurar. 

Osmanlı içi fotoğraflar Resmî törenler, kamu binaları, kutsal topraklar, demiryolları, mimari yapılar, askerî teşkilat, kıyafetler, azınlıklar, hayvan yetiştiriciliği, müzeler ve koleksiyonlar, fabrikalar ve ürettikleri eşyaları; Osmanlı dışı fotoğraflar Avrupa’daki fabrikalar, sanayi ürünleri, müze ve koleksiyonlar, uluslararası sergiler, antik yapılar, kent manzaraları ve etnografik çeşitlilikle ilgilidir. Bu çift yönlü bakış, Yıldız Albümleri’ni yalnız Osmanlı tarihinin değil, 19. yüzyıl küresel modernleşme sürecinin de en kapsamlı görsel arşivlerinden biri haline getirmektedir.

Dosyada koleksiyonun kapsamına ilişkin sayısal ve dilsel veri, bu çift yönlü okumanın altyapısını doğrular: mükerrerler dâhil yüksek sayıda albüm ve on binlerce kare; açıklamaların ağırlıkla Osmanlı Türkçesi olmakla birlikte Fransızca, Türkçe, Almanca, İngilizce vb. dillerde kayda geçirilmiş olması; üretici-dağıtıcı ağında saray stüdyoları, ordu/sivil kurum fotoğrafhaneleri ve Avrupa atölyeleriyle çok geniş bir imzalar listesi. Bu yapı, koleksiyonu bir idari envanter + dünya atlası olarak aynı anda okunabilir kılar. 

Bu küresel atlas, II. Abdülhamid’in görsel arşiv anlayışının iki yönünü ortaya koyar:

Birincisi: Osmanlı içi modernleşme ve kimlik inşası: Merasimler, kamu binaları, kutsal mekânlar, demiryolları, fabrikalar, müzeler ve koleksiyonlar üzerinden devletin kurumsal gücü ve kültürel birikimi kaydedilmiştir. İkincisi ise Osmanlı dışı modernleşme ve karşılaştırmalı gözlem: Avrupa’nın sanayi tesisleri, Amerika’daki sergiler ve yerli halk fotoğrafları, Asya ve Afrika’daki savaş ve mimari görseller, Osmanlı’nın dünyayı izleme, mukayese etme ve kendi modernleşme sürecini küresel bağlamda konumlandırma çabasını göstermektedir. Yıldız Albümleri bu yönüyle yalnız Osmanlı tarihinin değil, XIX. yüzyıl sonu küresel tarihinin de en kapsamlı görsel arşivlerinden biri olma niteliği kazanır.