Yenilebilir Böcekler
GASTRONOMİ
-
2025
Dünya genelinde yaklaşık 2.000’den fazla böcek türü insanlar tarafından tüketilmektedir. Böcek tüketimi “entomofaji” olarak adlandırılır. “Entomos” ve “fajin” terimlerinin bir araya gelmesiyle “entomofaji” (tüketimi mümkün olan böcekler) terimi ortaya çıkmıştır. “Entomos” böcekler, “fajin” ise yiyecek anlamına gelir. Entomofaji, yenilebilir böceklerin bazı ülkelerde geleneksel biçimde gıda olarak kullanılması şeklinde tanımlanabilir.
Geleneksel bir gıda olarak yenilebilir böcekler, Güney Doğu Asya ülkelerinde (Çin, Hindistan, Tayland, Japonya) ve Meksika'da yaygın olarak tercih edilmektedir. Bununla birlikte bu böceklerin nasıl tüketileceği, pişirileceği ve saklanacağı ülkelere göre değişkenlik göstermektedir. Son dönemlerde bazı Batı ülkelerinde (Finlandiya, Portekiz, Norveç, İtalya, Hollanda, Danimarka gibi) bu konuya yönelik ilgi artmıştır. Blattodea, Coleoptera, Diptera, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera, Odonata ve Orthoptera dünyada en çok tüketilen yenilebilir böcek takımlarıdır. Gıda olarak en yaygın tüketilen böcekler arasında tırtıllar, arılar, eşekarısı, karıncalar, çekirgeler, cırcır böcekleri, ağustosböcekleri, yaprak ve bitki böcekleri, pullar ve termitler bulunmaktadır. Yaklaşık 2000 böcek türünün hem çiğ hem de işlenmiş (örneğin kavrulmuş, kızartılmış, kızartılmış, ekstrüde edilmiş, haşlanmış vb.) olarak çeşitli biçimlerde yenilebilir olduğu varsayılmaktadır. Yumurta, larva, nimf, pupa ve yetişkin dahil olmak üzere gelişimlerinin tüm aşamalarında tüketilmektedir. Yenilebilir böcekler bakır, demir, magnezyum, mangan, fosfor, selenyum ve çinko mineralleri açısından zengindir. Aynı zamanda riboflavin (B2), pantotenik asit (B5), folik asit (B9) ve biyotin (B7) içerikli vitaminler bakımından da zengin bir gıda kaynağıdır. Günümüzde protein barları, ekmek, kraker, cips, un, et alternatifleri, makarna gibi çeşitli gıdalar; alkolsüz içecekler, bira, süt gibi içecekler; çikolata, dondurma, kurabiye gibi şekerler farklı formlarda pazarlanabilmektedir.
Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) bildirisinde yenilebilir böceklerin tüketilebilir kısmı, protein içeriği, hayvan yemi, kapladığı alan, karbon emisyonu ve su tüketimi açısından diğer hayvanlara oranla daha sürdürülebilir olduğunu belirtmekte ve alternatif gıda kaynağı olarak kullanılmasını önermektedir. Yenilebilir böcekler, sürdürülebilir gıda sistemlerinin şekillenmesine üç önemli katkıda bulunur. İlk olarak bu böcekler yüksek kaliteli proteinler, doymamış yağ asitleri ve mineraller gibi besin öğeleri bakımından zengin bir kaynak sunmaktadır. İkinci olarak böcek yetiştiriciliği, geleneksel et üretim yöntemlerine kıyasla daha ekonomik bir çözüm olmaktadır. Aynı zamanda yenilebilir böceklerin yemden ete dönüşüm verimliliği klasik et üretiminden daha yüksektir. Son olarak yapılan yaşam döngüsü değerlendirmeleri, böcek çiftçiliğinin piliç yetiştiriciliğine göre daha düşük çevresel etkiyle gerçekleştirildiğini göstermektedir. Yenilebilir böcekler sosyal açıdan alternatif bir gıda kaynağı olup kültürel açıdan da farklı kültürleri tanıma imkanı sağlar. Çevresel açıdan sürdürülebilir, ekonomik açıdan ise oldukça verimli bir gıda kaynağı olarak kullanılabilir. Bu nedenle yenilebilir böceklerin ergonomik bir gıda kaynağı olduğu söylenebilir. Ancak, yenilebilir böceklerin insan sağlığını riske atabilecek birtakım sağlık sorunlarına da yol açabileceği ifade edilmektedir. Bu sorunlar; alerjenler, pestisit kalıntıları, zararlı mikroorganizmalar, mikotoksinler, besin karşıtı maddeler, ağır metaller ve parazitler olarak belirtilmektedir.
Referanslar
Duran, G. (2025). Z kuşağının yenilebilir böcek algısı ve bu algıyı yönlendiren faktörlerin değerlendirilmesi (Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi; Huang, S. (2025). Reviving the entomophagy tradition among the younger generation: An application of the theory of planned behavior, Food Quality and Preference, 124: 105356, https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2024.105356; Huang, S. (2025). Reviving the entomophagy tradition among the younger generation: An application of the theory of planned behavior, Food Quality and Preference, 124: 105356, https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2024.105356; Imathiu, S. (2020). Benefits and food safety concerns associated with consumption of edible insects, NFS journal, 18: 1-11; Ponce-Reyes, R. ve Lessard, B. D. (2021). Edible insects. A roadmap for the strate gic growth of an emerging Australian industry. Australia’s National Scien ce Agency. Canberra https://doi. org/10.1016/b978-0-12-802778-3.00021-4