Turizm Arzında Zaman Faktörü

Kavram Ekonomi

Turistik mal ve hizmet fiyatlarındaki değişiklik (artış ve azalış) karşısında, turistik mal ve hizmet sunanların fiyattaki bu değişikliğe karşı sundukları miktarı değiştirmek şeklinde gösterdikleri tepkinin şiddeti ya da duyarlılık derecesi arz esnekliği ile ölçülmektedir. Arz esnekliği genellikle pozitif işaret taşımaktadır. Bunun nedeni; turistik mal ve hizmetlerin fiyatındaki değişmeler ile sunulan miktardaki değişmelerin aynı yönde olmasındandır. Genel olarak bir mal veya hizmetin arz esnekliği üzerinde etkili olan faktörler; üretimde ikame edilebilir mallar olup olmaması, malın dayanıklı bir mal olup olmaması, üretilen mal miktarı arttıkça maliyetlerin nasıl değiştiği ve fiyat değişmesinden sonra geçen zaman süresidir. Ekonomide arzın yapısına ve zamana bağlı olarak genellikle üç ayrı dönem söz konusudur: Çok kısa dönem, kısa dönem ve uzun dönem. Bu dönemler turizm arzı için de geçerlidir.

Çok kısa dönem olarak ifade edilen dönemde, piyasaya giren ürün miktarı veri kabul edilmektedir. Satıcılar, ancak piyasaya arz ettikleri malı satacak kadar zamana sahiptir. Bu nedenle bu döneme pazar ya da piyasa dönemi de denilmektedir. Çok kısa dönemde üretim faktörlerinden hiçbirinin miktarında bir değişiklik olmadığından arzı artırmak mümkün değildir. Bu dönemde bir ürünü arz edenlerin yani satıcıların talebi karşılayacak şekilde üretimi artırma olanakları söz konusu değildir. Örneğin turizm sektöründe dini bayram, ulusal bayram ve yılbaşı tatili gibi üç-dört günlük kısa süreli tatillerde hem iç turizm hem de dış turizm piyasası hareketlenmektedir. Normal tatil sürelerinin dışında olan böyle kısa bir dönemde oluşan bu talebi karşılamak ya da turizm arzını kısa sürede talebe uydurmak imkânsızdır. Yani bu çok kısa sürede turizm arzı ile turizm talebini dengede tutmak zordur. Bu dönemde turizm işletmeleri mevcut kapasiteleri ile yetinmek zorunda kalacaklarından dolayı arz esnekliği sıfıra eşittir (ea=0). Çok kısa dönemde turizm talebinde ne kadar artış olursa olsun turizm arzında herhangi bir değişikliğin söz konusu olmaması, yani turizm talebinin artmasına karşılık turizm arzının artırılamaması turistik mal ve hizmet fiyatlarının yükselmesine neden olmaktadır.

Kısa dönem, bir firmanın üretim hacmini değiştirmek için tüm üretim faktörlerini değiştirmediği ve sadece belirli bir kısmını değiştirmeye olanak bulduğu bir zaman süresini ifade etmektedir. Kısa dönem, turistik işletmelerin mevcut üretim kapasiteleriyle sınırlı olarak daha çok üretim faktörlerinden (emek, sermaye) herhangi birini değiştirerek üretimlerini artırabilecekleri bir dönemdir. Kısa dönemde diğer sektörlerde olduğu gibi turizmde de arz esneklik katsayısı birden küçüktür (ea<1). Böyle bir durumda, kısa dönemin varlığından söz etmek mümkündür. Kısa dönemde, turizm sektöründe faaliyet gösteren firma ve işletmeler, üretmiş oldukları ürün miktarını kapasiteleri ölçüsünde sınırlı olarak artırma şansına sahiptir. Bu bağlamda, çok kısa döneme oranla kısa dönemde turizm arzı biraz daha esnektir. Kısa dönemde arz esnekliği, üretilen mal ve hizmetin türüne ya da üretim koşullarına göre değişebilmekte ve sonuçta arz esnekliği artabilmektedir. Kısa dönemde turizm işletmesi, üretim faktörlerinin sadece belirli bir kısmının miktarını değiştirerek (tamamını olmamak koşuluyla) talepte meydana gelebilecek artışların az da olsa belirli bir kısmını karşılayabilmektedir. Örneğin, bir otelin herhangi bir sezonda yapacağı küçük ölçekli yenilemelerle yatak kapasitesini ya da oda sayısını kısmi olarak artırması turizm sektörü için kısa dönemin var olduğunu göstermektedir.

Uzun dönem, üretim ölçeğinin artırılabildiği, firmaların üretim konularını değiştirebildiği ya da endüstriye yeni firmaların katılıp bazı firmaların ise bu işkolundan ayrılabildiği dönemdir. Uzun dönemde, bir mal ve hizmetin üretimine katılan tüm üretim faktörlerinin miktar ve bileşimi değiştirilmektedir. Uzun dönem, turizm işletmelerinin mevcut üretim kapasitesini artırabilecekleri bir dönemdir. Bu dönemde üretimin fiyat artışlarına tepkisi kısa dönemdeki gibi sınırlı değildir. Uzun dönemde talepte meydana gelebilecek her türlü değişikliğe arz çok rahatlıkla yanıt verebilecek bir pozisyonda olduğu için uzun dönem turizm arz esnekliği birden büyüktür (ea>1). Turizm talebinde herhangi bir artış meydana geldiğinde fazla esnek olmayan turizm arzını uzun bir dönemde artırmak mümkün olduğundan, yeni fiyatın belirlenmesinde arz önemli ölçüde etkin olmaktadır. Bir turizm işletmesi uzun dönemde yeni bir otel inşa edebilmekte ya da mevcut oda ve yatak kapasitesini, işgücü sayısını ve kalitesini istediği ölçüde artırabilmektedir. Otel kapasitesini genişlettiği için farklı yeni departmanların kurulması gibi büyük ölçekli değişiklikler ortaya çıkabilmektedir. Uzun dönemde, sektörde faaliyet gösteren firmalar alt ve üstyapıya yönelik değiştirebileceği ne varsa hepsinin miktarında bir değişikliğe gitme şansına sahiptir. Ayrıca sektörün getirisi yüksekse yeni firmaların sektöre girişi söz konusu olabilmektedir.

Turizm piyasasında diğer piyasalarda da olduğu gibi arz esnekliğinin çok kısa, kısa ve uzun dönemde farklı olmasından dolayı piyasa dengesi de her üç dönemde farklı oluşmaktadır.

Referanslar

Çeken, H. (2014). Turizm Ekonomisi. Ankara: Detay Yayıncılık; Dinler, Z. (1995). İktisada Giriş, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları; Ertek, T. (2009). Temel Ekonomi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.; Gürler, A. Z. (2008). Genel Ekonomi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Tic. Ltd. Şti; Üstünel, B. (1978). Ekonominin Temelleri. Ankara: Doğan Yayınevi.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Bahar, O. ve Kozak, M. (2010). Turizm Ekonomisi. Ankara: Detay Yayıncılık.