Tokat Atatürk Evi ve Etnografya Müzesi, il merkezinde bulunan sofalı, geç döneme ait bir Osmanlı evinin yeniden düzenlenmesiyle oluşturuldu. Atatürk’ün Cumhuriyet dönemi ve öncesinde Tokat’a çok sayıda ziyarette bulunduğu bilinmektedir. Bu yapı da Atatürk’ün 1919, 1924 ve 1928 yıllarında kente yaptığı ziyaretlerinde konakladığı ev olması sebebiyle tercih edildi. 1924 yılındaki ziyaretinde Atatürk eşi Latife Hanım ile beraber burada iki gün kaldı. Aslına uygun teşhiri yapılarak müzeye dönüştürülen bu ev, esasında Atatürk’ün Bandırma Vapuruyla Samsun’a geldiği, Çanakkale ve Kurtuluş Savaşı’nda Kurmay Subayı ve Cumhuriyet döneminde Tokat milletvekili olan arkadaşı Mustafa Vasfi Süsoy’a (1876-1934) aittir. 2001 yılında kamulaştırılan ev, 2003 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na tahsis edildi. Restorasyonu ve teşhiri yapıldıktan sonra 2007 tarihinde ise müze olarak ziyarete açıldı.

Tokat Atatürk Evi ve Etnografya Müzesi’nde sergilenen eserler, Atatürk tarafından bizzat kullanılan eşyalar ile dönemin etnografik eşyalarının satın alma ya da bağışlarla toplanmasıyla teşhire açıldı. Atatürk’ün kaldığı yatak odasında bulunan pirinç karyola, sedir ve koltuk gibi eşyalar dönemin geleneksel Tokat evinde kullanılan halı ve örtüleriyle beraber düzenlendi. Yemek masasının olduğu kısımda yer alan masa ise yine dönemin örtüleri, tepsi, fincan ve tabaklarıyla servise hazır şekilde görülmektedir. Bir diğer oda ise konağın sahibi olan Mustafa Vasfi Süsoy’a aittir. Bu odada Süsoy’a ait madalyalar, kişisel eşyalar ve fotoğraflar yer almaktadır. Başka bir bölümde ahşap bir sedir önünde minderleri ve bakır tepsileriyle beraber dönemin geleneksel yer sofrası bulunmaktadır. Ayrıca müzenin sergiye açık olan duvarlarında Atatürk’e ve Cumhuriyet dönemine ait fotoğraflar bulunmaktadır.

Tokat kent merkezinde Devegörmez Mahallesi'ne bağlı Devegörmez Sokak’ta yer alan konaktır. Mustafa Kemal Atatürk’ün yakın silah arkadaşlarından Yüzbaşı Mustafa Vasfi Süsoy’a aittir. Mustafa Vasfi Süsoy (1876-1934); Atatürk’ün Çanakkale ve Kurtuluş Savaşı sırasında Kurmay Subaylığını yapmış bir askerdir. Bandırma Vapuru’nda yanında bulunan silah arkadaşlarındadır. Cumhuriyetle birlikte dört dönem Tokat Milletvekilliği yaptı.

Atatürk, Kurtuluş Savaşı sırasında ve Cumhuriyetin ilk yıllarında, bütün ulusu değişim ve harekete yönlendirebilmek için ülkenin her yerini gezmiş, toplantı ve çalışmalar yapmış, halkla iç içe olmaya özen göstermiştir. Atatürk her gittiği yerde Türk misafirperverliğiyle karşılanmış ve birçok evde konaklamıştır. Atatürk’ün oturduğu, misafir edildiği evler, savaş yönettiği karargahlar, hatırasını taşıyan mekanlar, eşyalarıyla birlikte günümüzde halka açık müzeler haline getirildi. Atatürk Evlerinin ortak özelliği, çok kısa süreli ikamet edilmiş olmalarıdır. Atatürk memleketin gittiği her köşesinde kimi zaman kerpiç evlerde, kimi zaman köşk veya konaklarda ya da yayla evlerinde birkaç gün konaklamış, çalışmalarını bu evlerde yapmış, dinlenmiş ve kimisinde geceledi.

Atatürk, Milli Mücadele yıllarında ve Cumhuriyet’in ilanından sonra altı kez Tokat’a uğradı, ziyaretlerinden üç tanesinde Mustafa Vasfi Süsoy’a ait bu evde konakladı. Atatürk’ün Tokat’a ilk ziyareti 26. 06. 1919 Perşembe günü oldu. Milli Mücadeleyi başlattığı Amasya’dan sabah erken saatte hareket ederek Tokat’a geldi, Amasya Genelgesi’nden sonra Milli Mücadelenin önemli kararlarını alıp, uygulamaya başladığı Tokat’ta geceyi silah arkadaşı, Kurmay Subayı Mustafa Vasfi Süsoy’a ait bu evde geçirdi. Tokat’taki bu eve ikinci gelişi 25. 09. 1924 Perşembe günü, Latife Hanım’la birlikte oldu. İki gece kaldıkları bu evde ilk gece, Tokat halkı tarafından evin etrafında fener alayları düzenlenip tezahüratlarla Atatürk’e sevgi gösterilerinde bulunuldu, ikinci gece ise Süsoyların bu evinde, Tokat Musiki Yurdu tarafından bir konser verildi. Tokat’ı bir diğer ziyareti olan 19. 09. 1928 Çarşamba günü Tokat Hükümet Konağı Vilayet Meclis-i Umumi Salonunda memurlara ve halka yeni alfabe dersi verip, öğle yemeğini Mustafa Vasfi Süsoy’a ait bu evde yedikten sonra Sivas’a hareket etti. Tokat’ı bir diğer ziyareti olan 21. 11. 1930 Cuma günü Sivas’tan Tokat’a gelen Atatürk, önce Belediyeyi ziyaret etti, daha sonra misafir edileceği Mustafa Vasfi Süsoy’un evine geçti. Geceyi burada geçirdikten sonra sabah erkenden Tokat’tan otomobille Turhal’a hareket etti.

Mustafa Vasfi Süsoy’un ailesine ait olan bu konak, 28 Aralık 2001 tarihinde kamulaştırılarak, 07. 10. 2003 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’na tahsis edildikten sonra restorasyonu ve teşhir düzenlemesi yapılıp, Tokat Atatürk Evi ve Etnografya Müzesi adıyla 26. 06. 2007 tarihinde ziyarete açıldı.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği tahmin edilen konak, giriş üzeri ara kat+iki katlıdır. Yapı, giriş kat ve birinci katta yer alan sofaların çift kanatlı kapılarıyla birbirinden ayrılarak biri sokağa, diğeri bahçeye bakan iki ayrı eve dönüşebilen iki yüzlü, iç sofalı plan tipinde inşa edildi. Yapıya sokağa bakan batı cephenin ortasında yer alan, üzeri kiremit kaplı, çift kanatlı ahşap kapıyla girilmektedir. Taşlık da denilen avlunun sol kanadında tuvalet ve çeşme, sağ kanadında döneminde ahır olarak kullanılan mekân ve üst kata çıkan merdiven bulunmaktadır. Giriş kapısıyla aynı eksende yer alan çift kanatlı ahşap kapıyla giriş sofasına geçilmektedir. Kapının tam karşısında yer alan kapıyla bahçeye çıkılmaktadır. Sofanın sol kanadında bir oda ve yüksek pencereleri taşlığa bakan bir iş evi, sağ kanadına mutfak, kiler ve üst kata çıkışı sağlayan merdiven bulunmaktadır. Bahçede ise Tokat konaklarına özgü, mermer şadırvan yer almaktadır.

Birinci kata biri sofada, biri taşlık kısmında olmak üzere iki ayrı merdivenle çıkış sağlanmaktadır. Taşlıktan çıkılan merdivenle ara katta bulunan bir odaya ve buradan birinci katın sokağa bakan sofasına çıkılmaktadır. Birinci katın sokağa bakan sofasına iki oda, bir mutfak ve bir banyo açılmaktadır. Birinci katın bahçeye bakan sofasına, giriş sofasında bulunan merdivenle çıkılmaktadır. Sofaya, iki oda ve bir banyo açılmaktadır. Banyonun bulunduğu bölümde yer alan merdiven, ikinci katta yer alan tek odaya çıkışı sağlamaktadır. Evin sahibi Mustafa Vasfi Süsoy’un kızı ve Atatürk’ün ziyaretleri sırasında bu evde yaşayan biri olan Nefise Hanım’ın verdiği bilgilere göre, ikinci katta yer alan ve çevreye hâkim bir konumda bulunan bu odayı, Atatürk’ün güvenliğini sağlamakla görevli muhafızlar kullanmışlardır.

Evin sahibi Mustafa Vasfi Süsoy’un 1934 yılında ölümünden sonra Atatürk’ün Tokat’a gelişleri sırasında konakladığı bu evde kullandığı eşyalar, evin bir odasında toplanarak muhafaza edilmiştir. Ev, Kültür Bakanlığı tarafından müzeye dönüştürüldükten sonra, Atatürk tarafından bizzat kullanıldığı bilinen eşyalar o dönemdeki yerlerine yerleştirilmiştir. Tokat’a özgü eşyalarla evin diğer bölümleri de düzenlenerek, burası yaşayan bir eve dönüştürültü.

Atatürk’ün evin sahibine hediye ettiği bilinen ve Tokat’a gelişlerinde bu evde kaldığı sırada kullandığı şezlongun bulunduğu, giriş sofasına açılan oda, Atatürk’ün Kahve İçtiği Oda adıyla düzenlendi. Birinci katın bahçeye bakan sofasında, Atatürk’ün bu evde bulunduğu sırada yemek yediği masa yer almaktadır. Aynı sofaya açılan bir oda, Atatürk’ün Yatak Odası adıyla düzenlenmiş olup, içerisinde Atatürk’ün bu evde konakladığı zaman kullandığı karyola yer almaktadır. Ayrıca; evin duvarlarına Atatürk’ün Tokat’ı ziyaretleri sırasında, şehrin farklı yerlerinde çekilen fotoğraflar asılıdır. Tokat şehir merkezinde bulunan bu ev, Atatürk’ün Tokat’ı ziyaretleri sırasında konakladığı tek yer olması dolayısıyla Tokat için önem taşımaktadır. Ayrıca; Tokat’ta bulunan bu ev, 25. 09. 1924 tarihinde, Tokat’a Latife Hanım’la birlikte gelişleri sırasında yaşadıkları tartışma sonucunda, Atatürk’ün boşanma kararını aldığı yer olarak hatırlanmaktadır.