Tepebaşı Belediye Gazinosu
Eğlence İşletmesi Gazino
(Pera, İstanbul, 1939-1960)
-
2019
Cumhuriyet yıllarında hizmete açılan müzikli eğlence mekanları arasında yer alan gazinoların en eskilerinden sayılabilecek Tepebaşı Belediye Gazinosu; elektrikçisinden, ışıkçısına marangozundan kuaförüne kadar 120 ila 140 kişinin görev aldığı bir hizmet kapasitesine sahipti. Müzisyenler, servis elemanları, mutfak çalışanları gibi tüm birimlerin kendi hiyerarşisinin söz konusu olduğu düzende; bir başgarson, iki başgarson yardımcısı, garson ve komi olmak üzere dört çeşit garson tipi gazinonun asayiş ve düzeninden sorumluydu. Başgarson yalnızca devlet erkânından gelen önemli müşterileri karşılarken iki başgarson asistanı masalarla ilgilenirdi. Benzer bir hiyerarşi gazino solistleri arasında da mevcuttu. Gazino sahnesinin en üst kademesinde baş-solist, ikinci kademede solist-altı, solist, sıra-okuyucusu ya da üvertür tabir edilen okuyucular vardı. Solist altı olarak sahneye çıkan sanatçı, baş-solistten hemen önce solistler ise şovun herhangi bir zamanında sahnede görev almaktaydı. Bu hiyerarşide en az ünlü olan sıra-okuyucuları ise fasıldan hemen sonra sahne alırken 1940’lı yıllarda dönemin popüler isimlerinden Hamiyet Yüceses, gecenin sonunda bu gazinonun assolisti olarak sahne alırdı. Kışlık gazino, aile gazinosu, açık-hava gazinosu gibi çeşitli türleri olan bu mekânlar arasında Tepebaşı Belediye Gazinosu, başlangıçta açık-hava gazinosu olarak yaz aylarında yılın dört ayı faaliyet gösteren bir mekân olarak tasarlandı. Aile gazinosu olarak da düşünülen bu mekânın önünde bir bahçe mevcuttu. 1939 yılından 1958 yılına kadar Tepebaşı Belediye Gazinosu sahibi ve işletmecisi olan Muhiddin Öztuna, ilk yıllarda gazinoyu yalnızca yaz aylarında çalıştırırken sonraki yıllarda kış sezonunda da hizmete açtı ve İstanbul’un en ünlü artistleri bu sahnede görev aldı. 1940’lı yılların başında dansöz ile başlayan programa Türk halk müziği, Türk makam müziği repertuvarından oluşan fasıl müziği, tango ve komedi şovlar ile devam edilirdi. Program akşam 19.00’dan gece yarısı 01.00’e kadar devam ederdi. Maliye Bakanlığı’na bağlı mali müşavir ve muhasebeci kadrosunun da görev aldığı bu büyük işletmenin sahibi Muhiddin Öztuna, dönemin önde gelen Ankara Radyosu sanatçılarına yer verdiği programlarında; kemani Hakkı Derman ve solist Mefaret Yıldırım gibi isimleri her sezon yeni sahne dekoru ile açılış yaptığı mekânında sahneye çıkarmaktaydı. Jack Biçaçi, gazinonun dans şovları için, ağırlıklı olarak Latin Amerikan danslarının ön planda olduğu gösterilerden sorumlu koreograftı. Müziğin ve dansın bir arada sergilendiği ve dinleyicinin yemek eşliğinde hizmet aldığı bu mekânlar sayesinde Paris, Macaristan ve Rusya’dan esinlenilen revü gösterileri, Cumhuriyet öncesi İstanbul Pera bölgesinde yer alan gazino mekanına taşındı. 1958 yılında Muhiddin Öztuna Tepebaşı Gazinosu’nu sattı; 1960 yılında ise gazino kapandı.
Referanslar
Beken, M. N. (1998). Musicians, Audience and Power: The Changing Aesthetics in the Music at the Maksim Gazino of İstanbul (Yayımlanmamış doktora tezi). Baltimore: Maryland Üniversitesi Müzik Bölümü; ? (1994). Gazinolar. İçinde; N. Akbayar (Editör) Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 3 (ss. 379-380). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı; Yapar, S. (2018). Modernleşme Projesinin Mekânı: Taksim Belediye Gazinosu (1939-1967). İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.