Tekeli Mehmet Paşa Camii
Doğal ve Kültürel Miras Cami
-
2020 (Güncelleme: 13.11.2023)
Antalya’nın Muratpaşa ilçesinde, Kale Kapısı semtindedir. Cami; batısında Uzun Çarşı, güneyinde Paşa Camii, kuzeyinde ise İmaret Sokağı’nın kesişimindeki parselde yer almaktadır. Ayrıca caminin batısında XIII. yüzyılda inşa edilmiş olan Selçuklu eseri olan Yivli Minare Camii bulunmaktadır. Kitabesi yapı üzerinde bulunmayan Tekeli Mehmet Paşa Camii’inin yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber, restorasyon sırasında yapılan raspalar sonucu çıkartılan özgün kalem işlerinden dolayı XVI. yüzyılda inşa edildiği düşünülmektedir. Erten; Antalya Livası Tarihi isimli kitabında caminin Banisinin 1649 tarihli Adem Efendi Vakfiyesine göre Tekeli Mehmet Paşa’nın olduğunu belirtmiştir. Mehmet Paşa; III. Mehmed Döneminde Çavuşbaşı, Silahtarağa ve Beylerbeyi görevlerinde bulunmuş, 1616 yılında Van Valisi iken orada vefat etmiştir. Camiyi de vefat etmeden önce XVII. yüzyılın başında inşa ettirmiş olabilir.
Caminin kuzey, doğu ve batı cephelerinde basık kemerli ve kesme taş söveli üç adet girişi vardır. Camiye, cephelerdeki giriş kapılarının üzerinde özgün olmayan giriş saçakları eklenmiştir. Yapının beden duvarları moloz taş, pencere söve ve kemerleri, kubbeyi taşıyan askı kemerleri ile caminin güneydoğu köşesinde bulunan altıgen kaideye sahip, silindir gövdeli ve tek şerefeli minaresi kesme taştandır. İkisi mihrap yönündeki beden duvarı, dördü harim içinde bulanan toplam altı adet fil ayaklarının taşıdığı yükseltilmiş merkezi kubbeyi, dört köşeden yarım kubbeler desteklemektedir. Harimin ortasında yer alan dört adet fil ayaklarının köşeleri pahlanmış ve mukarnaslar ile süslenmiştir. Merkezi kubbe ile yarım kubbeler arasında pandantifler bulunmaktadır. Son cemaat bölümünü ise, üç adet kubbe örtmektedir. Tüm kubbeler kurşun ile kaplanmıştır. Caminin cephelerince alt kotta düz atkılı, hafifletme kemerli pencereler bulunurken üst kotta saçağa yakın kısımda sivri kemerli dar pencereler cami içerisine doğal ışığı ve havalandırmayı sağlamaktadır. İç mekanda bu pencerelerin sivri kemerli alınlıkları XVII. yüzyıla ait çini bezemelerle ile süslenmiştir. Kubbe eteğinde 16 adet sivri kemerli pencere bulunmaktadır. Kubbenin merkezi iç mekanda sade bir kompozisyon barındıran kalem işi ile bezenmiştir. Caminin güneydoğu cephesi diğer cephelerden farklı organize edilmiştir. Üç bölümden oluşan cephede yola doğru kapalı çıkma yapan orta kısımda üç kademeli pencere, yanlarda ise iki kademeli pencere uygulanmıştır. Harimde bu cephede mihrap yer alıyor. Güneydoğu beden duvarına gömülmüş mermer mihrabın nişinde altı sıra mukarnaslar bulunmaktadır. Mihrabın sağında bulunan mermer minber güneybatıdaki payandaya bitişik konumdadır. Minberin aynalık kısmındaki yıldızlı rozet, penç, kıvrılmış dallar ve palmet ile lale motifleri mihraba zenginlik katmaktadır. Harimin içindeki ahşap kadınlar mahfiline doğuda bulunan bir merdiven ile ulaşılmaktadır.
Camide 1940, 1977, 1997 yıllarında restorasyon çalışmaları yapılmıştır. 1977 yılındaki restorasyondan sonra caminin doğusundaki avluya sekiz adet taş sütunun taşıdığı konik biçimli üst örtüye sahip şadırvan eklenmiştir. Yapılan restorasyonlar sonucunda caminin özgün plan şemasının değiştiği, son cemaat ile harim arasında kalan duvarın kaldırıldığı ve son cemaat bölümünün harime eklendiği düşünülmektedir. Buna rağmen cami Osmanlı döneminin mimarisini ve yapım tekniklerini barındırmaktadır. Son olarak 2019 yılında cami tekrar restorasyona alınmıştır. Tekeli Mehmet Paşa Camii, Kaleiçi yerleşiminde bir Osmanlı dönemi anıtsal yapısı olması bakımından önemlidir. Turizm şehri Antalya’da yapılacak kültürel rotalarda Tekeli Mehmet Paşa Camii’nin de bulunması; yapıldığı dönemin mimarisi, yapım teknikleri, malzemeleri ve bezemeleri bakımından nitelikli üslubuyla turizmin kültürel zenginliğini arttıracaktır.
Referanslar
Erten, S. F. (1922). Antalya Livası Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Amire; Kılıç, S. (2015). Antalya’da Tek Kubbeli Cami ve Mescitler. Antalya: Antalya Büyükşehir Belediyesi Yayınları; Özdemir, S. (2013). Antalya Camilerinde Süsleme Özellikleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı; Yılmaz, L. (1999). Antalya Tekeli Mehmet Paşa Camii ve Tarihlendirilmesi, Adalya, 4: 301-316.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Kılıç, S. (2015). Antalya’da Tek Kubbeli Cami ve Mescitler. Antalya: Antalya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.