Taşhoron (Taş Horan; Surp Yerrortutyun Ermeni) Kilisesi

Malatya’nın merkez Yeşilyurt ilçesinin Çavuşoğlu Mahallesi’nde, Boztepe Caddesi'nde İplikçi Sokak ve Okul sokağın kesiştiği noktada bulunmaktadır. İşlek olan Buhara Caddesi’nden 140 metre içeridedir. Çavuşoğlu Mahallesi, 2007 yılında İstanbul’da öldürülen gazeteci yazar Hrant Dink’in çocukluğunun geçtiği mahalledir.

Yapının kitabesi zaman içerisinde silindiğinden yapım yılı ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak 1700’lü yılların ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır. Ermeni Apostolik (Lusavoriçagan) Kilisesi olarak inşa edilmiştir. Doğu-batı yönlerinde uzanan 15,90x26,40 metre boyutlarında dikdörtgen bazilikal plana sahiptir. Kilisenin kuzeydoğu ucunda, prothesise bitişik halde yüksekliği daha düşük ve karanlık bir oda yer almaktadır (muhtemelen mezar odasıdır). Kesme taştan yapılan kilisenin batı yönüne bakan giriş cephesindeki açıklıklar, yakın geçmişte briketlerle kapatılmıştır. Giriş için yapı önünde ufak bir meydan bırakılmıştır ancak toprak zemin olarak işlenmemiş halde durmaktadır. Giriş kapısı mermer işçilikle belirginleştirilmiştir. Koruma amacıyla bahçesi, demir korkulukların bulunduğu alçak bir duvarla çevrilmiştir. Yapının merkezinde bulunan tuğladan yapılmış topraklı kubbesi 1970’li yılların sonlarına kadar ayakta kalmıştır. Kubbe, her bir kenarında tepe aydınlatması olarak pencereler bulunan onikigen kubbe kasnağına oturtulmuştur. Kubbe kasnağı nitelikli ve dikkat çekicidir. Doğu ve batı yönlerinde kubbenin örtmediği alanlar kesme taştan beşik tonozlarla örtülmüştür. Tonozlar ve kubbe kasnağı, yapı merkezinde bulunan dört adet kesme taştan pilpâye ile taşınmaktadır. Tonozları örten ahşap çatı, kubbeden daha önce çökmüştür.

Dış görüntüsü sade olmasına rağmen yapının içerisindeki taş işçiliği nispeten süslemelidir. Kilisenin doğu ucunda bulunan apsisin her iki yanında, merdivenle çıkılan pastoforium hücreleri yer alır. Ön tarafta, 12 havarinin makamı bulunmaktadır. Buradaki mermer kabartmalı steller önemli ölçüde hasar görmüştür. Yıkılan kubbenin bezemesinde, bej zemin üzerine kırmızı, siyah boya ve merkezden dışa doğru bir sıralama ile burgu motifi, sekiz adet demet, sekiz adet kanatlı, uzun saçlı, el ele tutuşmuş ve cepheden tasvir edilen azize, sekiz adet yine cepheden tasvir edilmiş erkek figürleri olduğu bilinmektedir. Kilisenin 2012 yılında başlanan restorasyon çalışmasında betonla kaplanan giriş kapısı ve taş örülerek kapatılan alt kat pencereleri temizlenmiştir. Derz araları dolgulanmış ve dış cephe kumla temizlenmiştir. Yapı içerisinde iskeleler kurulmuş ve bu esnada restorasyon çalışmaları durdurulmuştur.

Referanslar

Anonim. (2016). Malatya’daki tarihi Taşhoron Kilisesi harabeye döndü, Gazete Karınca, http://gazetekarinca.com/2016/11/malatyadaki-tarihi-tashoron-kilisesi-harabeye-dondu/, (Erişim tarihi: 03.10.2019); Armenian on Web (2019). Malatya – Merkez – Surp Yerrortutyun – Taş Horan Ermeni Kilisesi. https://team-aow.discuforum.info/t3200-Malatya-Tas-Horan-Ermeni-kilisesi.htm, (Erişim tarihi: 03.10.2019); Türkiye Kültür Portalı (2019). Taşhoron Kilisesi – Malatya, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/malatya/gezilecekyer/tashoron-kilisesi, (Erişim tarihi: 03.10.2019).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Malatya Valiliği (2014). Malatya Kültür Envanteri. Malatya: Ofis Matbaacılık.