Kuruluş tarihi tam olarak belli olmayan Tarihi Cumhuriyet Meyhanesi, daha önceki yıllarda Rumlar tarafından işletilmekte idi. Birçok defa el değiştirdiğinden kimlerden kimlere geçtiği tam olarak bilinmemektedir. Ancak ilk tarihi bilgi olarak 1940’lı yıllarda Koço Efranduli’nin işlettiği kayıtlarda yer almaktadır. Kaynaklarda, Cumhuriyet Meyhanesi’nin 1940’lı yıllardan beri oluşturduğu çizgisini koruduğu ifade edilmektedir. Halen ilk kurulduğu yerde faaliyetine devam etmektedir.

İstanbul’da Türklerin Beyoğlu adını verdiği Pera Yunanca’da Karşıyaka, öte anlamına gelmektedir. Pera, Tarihi Yarımada’nın ve Haliç’in karşısında gelişen bölgenin adıdır. Tarihi Cumhuriyet Meyhanesi de bugünkü adıyla Beyoğlu ilçesi, eski adıyla Pera’da yer almaktadır. İstanbul’un Beyoğlu ilçesi; Tünel-Taksim arasında uzanan İstiklal Caddesi ve ona açılan sokakların belirlediği alanı kapsayan bir semttir. İstiklal Caddesi’ne açılan sokaklardan Balıkpazarı Sahne Sokak’ta yer alan Tarihi Cumhuriyet Meyhanesi, önceki yıllarda sanatçıların, edebiyatçıların uğrak yeridir. Üç katlı bir mekan olan meyhanede her gün yüzden fazla çeşitte meze hazırlanmaktaydı. Geçmiş yıllarda özellikle şair ve yazarların geldiği ünlü bir meyhaneydi. Şair İlhan Berk’in, Balıkçı Sokağı’na bu meyhanenin penceresinden baktığı, insanları seyrettiği ve şiirlerini burada yazdığı söylenmektedir. Yazar Cihat Burak, Cardonlar isimli hikayelerini o zamanlar mermer olan bu meyhanenin masalarında yazmıştı.

Ayrıca Orhan Veli’nin 1937 yılında kaleme alıp 1938 yılında Varlık Mecmuası'nda yayınladığı Montör Sabri manzumesi Tarihi Cumhuriyet Meyhanesi’nde karşılaştığı İmalat-ı Harbiye Fabrikası’nda çalışan bir işçiden hareketle yazdığı bilinmektedir. Cumhuriyet Meyhanesi’nin, Edebiyat dünyası için kahvehane, pastane veya lokanta gibi önemli bir buluşma ve görüşme yeri olması nedeniyle tercih edildiği bilinmektedir. Birçok ünlü kişi bu meyhanenin devamlı müşterisi oldu. Üçüncü katta Atatürk’e ayırdıkları özel bir masa bulunmaktadır. Bu masaya beş nolu masa adı verilmektedir. Çünkü Atatürk’ün Tarihi Cumhuriyet Meyhanesi’ne geldiği rakısını içerek beyaz leblebi yediği söylenmektedir. Ata’nın anısına her 10 Kasım’da masası süslenmekte ve müşterilere beyaz leblebi ikram edilmektedir. Mekan, yurtdışında da tanınmaktadır. Özellikle yabancı gezi rehberi kitaplarında adı geçtiği için yurtdışından gelen turistlerin de uğradığı mekanlardan biridir.