Şadırvan Camii
Doğal ve Kültürel Miras Cami
-
2021
İzmir’in Konak ilçesindeki Şadırvanaltı semtinde Eskimahkeme-önü, Arasta ve Şekerciler Çarşısı’ndan gelip Yağcılar ve Odun Pazarı içlerine doğru devam eden yolların kesiştiği noktada konumlanmaktadır. Kâtip Çelebi’nin Cihan-nüma eserinde Ulucami ve Niflizade isimleriyle geçen yapı, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde ise Bıyıklı-oğlu ismiyle geçmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde camiden; cemaati bol, çarşı içinde, han önünde, altının her yanı dükkân ve gece gündüz cemaati olan bir cami olarak bahsetmiştir. Benzerlik yönünden İstanbul’daki Rüstem Paşa Camii’ne atıfta bulunmuş ve bu benzerliğinden dolayı Bıyıklı-oğlu şeklinde ifade ettiği Şadırvan Camii’ni beyaz bir inciye benzetmiştir.
Eğimli bir bölge üzerinde iki katlı inşa edilen caminin yapım tarihi net olmamakla birlikte Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde söz ettiği bir kitabeden yola çıkarak Bıyıklıoğlu Mahmud isimli bir şahıs tarafından 1637-38 tarihlerinde inşa ettirildiği düşünülmektedir. Evliya Çelebi camiyi inşa ettiren kişiye ithafen eserinde Bıyıklı-oğlu şeklinde isimlendirmiştir. İki tane şadırvanı olan caminin kuzey kısmında yer alan şadırvanı küçük, batı kısmında yer alan şadırvanı ise büyüktür. Büyük şadırvan, hem camiye hem de semte ismini vermiştir. Bazı kaynaklarda Şadırvanaltı Camii şeklinde isimlendirilse de Şadırvanaltı bu ismi caminin bulunduğu semtin adı için kullanılmıştır.
Evliya Çelebinin tahminen 1600’lü yıllarda yapıldığını ifade ettiği cami, ilk onarımını 1815, ikinci onarımı ise 1834 yılında geçirmiştir. İkinci onarımla birlikte şadırvan üzerine Barok üslupla inşa edilen kütüphaneyle günümüzdeki görünümüne kavuşmuştur. Batı kısmında bulunan ve sekiz sütun üzerine inşa edilen şadırvanın üzerindeki kütüphaneye giriş caminin batı tarafındandır. Şadırvanın cami ile birlikte mi yoksa daha sonra mı yapıldığına dair net bir bilgi bulunmamasına karşın, caminin 1834-35 yıllarında geçirdiği restorasyon sırasında büyük şadırvanın üzerine inşa edilen kütüphane ile birlikte, cami ile şadırvan arasına bir geçiş yolu eklenmiştir. Cami ve şadırvanı birleştiren tonozlu geçiş, fresk tekniği kullanılarak manzara resimleriyle süslenmiştir. İnşa edildiği konuma istinaden avlusu bulunmayan cami, kapalı çarşısı, şadırvanları ve geçmişten günümüze taşıdıklarıyla halen aktif bir şekilde ibadethâne olarak kullanılmaktadır.
Kaplıcaları, hamamları, doğal, kültürel ve sanatsal varlıklarıyla İzmir, geçmişte olduğu gibi günümüzde de Ege Denizi’nin en önemli liman kentlerinden biridir. Tarihi geçmişi oldukça eskiye dayanan İzmir, bugün yaklaşık 1.500.000 ziyaretçiye kapılarını aralamaktadır. Başta deniz (kıyı) olmak üzere, kültür ve inanç, termal, kış ve kongre turizmi gibi alternatif turizm türlerine ev sahipliği yapan İzmir’in son yıllarda kruvaziyer turizminin gelişimiyle birlikte yabancı ziyaretçi sayısı da arttı. Şehrin, kültür ve inanç turizmi kapsamında değerlendirebileceği birçok farklı turistik değeri bulunmaktadır. Bu değerlerden biri de yapılış tarihi, üslubu ve özellikleriyle öne çıkan Şadırvan Camii’dir. Birbirinden farklı dönemin yapım dillerini bir çatı altında toplayıp harmanlayan yapı, kültür ve inanç turizmi kapsamında ziyaret edilmesi gereken önemli yerlerden biridir.
Referanslar
Aktepe, M . (2011). İzmir Suları, Çeşme ve Sebilleri ile Şadırvanları Hakkında Bir Araştırma, Tarih Dergisi, 0 (30): 135-200; Aktepe, M. (2003). İzmir Yazıları: Camiler, Hanlar Medreseler, Sebiller. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını; Bilgen, M. (2007). İzmir Şadırvan Camii Şadırvan Süslemelerinin Restorasyon Projesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü; Geyik, G. (2007). İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; İzmir Kalkınma Ajansı (2013). İzmir Kalkınma Ajansı, İzmir Mevcut Durum Turizm Raporu, http://izka.org.tr/wp-content/uploads/pdf/11_izmir_turizm_mevcut_durum_raporu.pdf, (Erişim tarihi: 04.01.2021).
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Aktepe, M. (2003). İzmir Yazıları: Camiler, Hanlar Medreseler, Sebiller. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.