Fırat Nehri ile Merziman Çayı’nın birleştiği bir yerde kayalık bir tepenin üzerinde kurulmuş olan bir antik dönem kale yapısıdır. Üç tarafı nehirlerle çevrili bir yarımadayı andıran kale, Gaziantep’in Yavuzeli ilçesine bağlı Kasaba Köyü yakınlarında bulunmaktadır. Kalenin ilk olarak ne zaman inşa edildiğine dair kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Yeni Asur krallarının yıllıklarında burasının adı Şitamrat idi. Şitamrat adını ilk kez Yeni Asur kralı III. Şalmaneser’in MÖ 855 yılında bir Arami kralı olan Ahuni’nin buraya kaçmasından dolayı buraya düzenlediği bir askeri sefer sayesinde öğrenmekteyiz. Rumkale, tarih boyunca Hromgla, Romaion Koula, Hromklay, Kal-at el Rum ve Kale-i Zerrin gibi farklı isimlerle anılmıştır. Osmanlı hâkimiyetinden sonra (XVI. yüzyıl) buraya Rumkale denilmeye başlanmıştır. Eskiçağlardan Ortaçağa kadar stratejik bir kale olarak varlığını devam ettiren Rumkalesi’nde farklı dönemlere ait tarihi yapıların izlerini bulabilmek mümkündür. Kaledeki görünür en eski tarihsel izlerin çok büyük bir kısmı Ortaçağ’a (genellikle XII ve XIV. yüzyıllar arası) aittir. Sonrasında Bizanslıların, Haçlıların, Ermenilerin, Süryanilerin, Memlûklerin ve nihayetinde Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altına girmiştir. Evliya Çelebi ve Katip Çelebi gibi Osmanlı gezginleri eserlerinde Rumkale üzerindeki Osmanlı eserleri ile burasının coğrafi özellikleriyle ilgili birtakım bilgiler vermişlerdir. Kale içerisinde ve civarında hemen hemen bütün bu dönemlere ait kalıntılara rastlamak mümkündür. Antik sur kalıntıları ile hendekler, köprüler, sur kapıları, su kuyuları, sütun parçaları ile burçların izleri ve kanıtları bulunmaktadır. Ayrıca Kale’nin içerisinde 1173 yılında Ermeni aziz Nerses tarafından yaptırılan bir kilisenin bir bölümü ve XIII. yüzyılda inşa edilen Barşavma Manastırı’nın bazı bölümleri hala ayaktadır. Özellikle Barşavma Manastarında yoğun yenileme çalışmaları yapılmıştır. Rumkale ayrıca Hz. İsa’nın havarilerinden birisi sayılan Yuhanna’nın ikametgâhlarından biriydi. Onun burada İncil’in nüshaları üzerinde birtakım çalışmalar yaptığı da rivayet edilmektedir. Tarih boyunca birçok farklı medeniyete ve inanca ev sahipliği yapan kale, inanç turizminin önemli kavşak noktalarından biri olabilecek potansiyele sahiptir. Rumkale günümüzde Birecik barajının kıyısında yer aldığı için bura Halfeti tarafından teknelerle ya da Kasaba Köyü tarafından karayoluyla ulaşmak mümkündür.

Gaziantep ilinin 67 kilometre doğusunda, Gaziantep-Şanlıurfa ilinin doğal sınırını oluşturan Fırat nehrine dökülen Merzimen Çayı’nın bitiş noktasında bulunan Rumkale, yüksek ve hakim bir tepelik alan üzerinde bulunuyor. Rumkale Birecik Baraj Gölünün suları ile çevrelenen bir yarımada şeklinde uzandığı için ulaşım karayolu ile Gaziantep’in Yavuzeli ilçesi Kasaba köyü üzerinden veya Fırat nehrinin doğu kıyısında bulunan Şanlıurfa’nın Halfeti ilçesinde tekneler vasıtasıyla sağlanmaktadır.

Kayalık bir saha üzerinde bulunan kalede doğa ile bütünlük arz edecek şekilde XII. yüzyılda yapılan Şair Aziz Nerses Kilisesi, XIII. yüzyılda inşa edildiği düşünülen Barşavma manastırı, su kuyuları mağaralar, sarnıçlar bulunmaktadır. Kale ve yakın çevresi ile ilgili paleotik çağa ait taş eserlere rastlanılıştır, ancak antik kaynaklardaki ilk bilgiye Asurlular zamanında ulaşılmaktadır. Asur kaynaklarında bölge “Şitamrat” ismiyle anılmaktadır. Rumkale tarihi dönemlerdeki stratejik coğrafi konumu sebebiyle Medler, Persler, Romalılar, Osmanlılar döneminde yerleşime sahne olmuştur.

Birinci derece sit alanı olan bölgede turizm amaçlı ilk çalışmalar Gaziantep büyükşehir belediyesinin işlettiği gemi turları ile başlamıştır. Kumla ismi verilen gemi Rumkale’ yi de içini alacak şekilde uzun ve kısa turlarla turistleri Fırat nehri boyunca gezdirmektedir. Ayrıca nehrin doğu kıyısında gezi tekneleri faaliyet göstermektedir. Yine bu alanda irili ufaklı yüzen restoranlar Rumkale manzaralı yöresel lezzetleri turistlere sunmaktadır.

2019 yılında planlaması yapılan Kıyı ve Çevre Düzenlemesi Uygulama Projesi ile seyir terasları, satış birimleri, peyzaj ve sağlıklaştırma çalışmaları ile turizm potansiyelini en üst düzeye çıkarılması hedeflenmektedir.

İlki 2017 yılında düzenlenip halen devam eden uluslararası Rumkale Su Sporları Festivali ile bölge ulusal ve uluslararası turizm destinasyonu olma yolunda önemli bir adım atmıştır. Halihazırda Gaziantep’ e gelen yerli ve yabancı turistlerin önemli bir uğrak noktası olan Rumkale tanınırlığını artırmaya ve önemli bir turizm destinasyonu olmaya devam etmektedir.