Ankara önemli bir Roma şehridir. Günümüze kadar ulaşabilmiş Augustus Mabedi, Roma Hamamı, Ankara Kalesi önünde son yıllarda ortaya çıkarılan Odeon ve Ankara Kalesi’nde kullanılan devşirme anıtsal yapı kalıntıları, başlıklar, heykeller Ankara’nın Roma (ve daha sonra Bizans) kimliğinin önemli göstergeleridir. Ankara Roma Hamamı, Ulus semtinin merkezinde, Çankırı Caddesi üzerinde yer alan, Caracalla döneminde MS III. yüzyılda Septimius Severus’un oğlu Roma İmparatoru Caracalla tarafından Sağlık Tanrısı Asklepios adına yapılmıştır. İmparator Hadrian döneminde de var olduğu kabul edilen Roma Hamamı’nın, 1931-1938 yılları arasında gerçekleştirilen kazılarla ortaya çıkarılan bir sit alanı olduğu kabul edilmektedir.

Günümüzde Roma Hamamı olarak adlandırılan platformun aynı zamanda bir höyük olduğu, en üstte Roma Çağı (Kısmen Bizans ve Selçuk katları), onun altında Frig devri yerleşmesinin kalıntılarının bulunduğu bilinmektedir. Höyük altında kalan taş kalıntılar iyi korunduğundan yapının planı net biçimde anlaşılmaktadır. Hamam 80 x 130 metre boyutunda, taş ve tuğladan yapılmıştır. Hamam, palaestra (beden eğitimi verilen bölüm) ve kapalı hamam kısımlarından meydana gelmektedir. Hamamın ısıtma sistemine ait duvar, kemer, tonoz, yuvarlak tuğlalı sütunlar ve diğer mevcut yapı elemanları günümüze kadar ulaşabilmiştir. Ayrıca kazı alanında taban mozaikleri, sıvalar ve mermer kaplamalar yer almaktadır. Buna göre yapının İmparatorluk standartlarına göre yapıldığı ve görkemli bir yapı olduğu anlaşılmaktadır.

Hamamın Çankırı Caddesi’ndeki girişi ile sütunlu bir revak kalıntısının çevrelediği geniş bir alana girilmektedir. Bu kısmın sağ tarafında yer alan sütunlu yolun üzerinde dört köşeli ve yuvarlak çok sayıda yazılı sütun bulunmaktadır. Spor alanının arkasında phirigidarium (soğukluk) kısmı, solunda ise kenarlarında oturma basamakları bulunan piscina (yüzme havuzu) ile apoditarium (soyunma yeri), sağda yuvarlak tuğladan yapılmış sütun parçaları bulunan farklı bir soğukluk yer almaktadır. İkinci sırada bulunan tepidarium (ılıklık) kısmında yuvarlak sütun parçaları yer almaktadır. Tepidarium bölümünde aynı zamanda yıkanma odalarının da yer aldığı bilinmektedir. Caldarium (sıcaklık) kısmı ise hamamın en arka kısmında yer almakta olup, 12 adet külhandan oluşmaktadır. Hamamın ılıklık ve sıcaklık kısımları, etrafında ocaktan gelen sıcak havanın rahatça dolaştığı tuğla sütunlardan oluşan bir yeraltı ısıtma tesisatı ile desteklenmektedir. VII. yüzyılda geçirdiği bir yangın sonucu tahrip olan hamamın, kazılar sırasında ele geçen sikkelerden, yaklaşık 500 yıllık bir süre ile kullanıldığı ve zaman zaman onarıldığı anlaşılmaktadır.

1938-1943 yılları arasında Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan arkeolojik kazılarda, hamamın soyunma ve yıkanma kısımları ile yer altındaki külhan ve servis yolları ortaya çıkarılmıştır. Kısmen restore edilmiş olan Roma Hamamı’nın spor salonunda günümüzde Roma devri Ankara’sından toplanmış olan yazıtları kapsayan zengin bir koleksiyon sergilenmektedir.

Ankara Roma Hamamı’nın, MS. III. yüzyılda Roma İmparatoru Caracalla tarafından Sağlık Tanrısı Asklepion için yaptırıldığı kabul edilmektedir. Hamam, Roma İmparatorluğu dönemindeki en büyük hamamlardan biri olma özelliğini taşımaktadır. Hamamın kalıntıları, 1937 yılında başlayan arkeolojik kazılar sonucunda meydana çıkarıldı. Bu kazılarda hamamın üzerinde bulunduğu höyüğe ait tabakalar bulunmuş ve bu tabakalardan Frig, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait yerleşim izlerine rastlandı. Yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkan hamam, 1939-1943 yıllarındaki kazılar sonucunda bütünüyle gün yüzüne çıkmıştır. Roma Hamamı, ‘palaestra’ adı verilen “spor alanı”, “kapalı hamam” ve “sütunlu cadde” olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

Palaestra (Spor Alanı): Roma Hamamı’nın girişi, bir spor alanına açılmakta ve bu spor alanını sütunlu bir revak kalıntısı çevrelemektedir. Bu revaklı alan, kare biçimli bir yapıda inşa edilmiş olup Roma döneminde spor salonu görevi görmüş ve beden eğitimi aktiviteleri ile güreş gibi spor etkinlikleri burada düzenlenmiştir. Günümüzde bu alanda o döneme ait 128 adet mermer sütun ve kalıntılardan toplanan yazıtlar sergilenmektedir.

Kapalı Hamam: Kapalı Hamam, “caldarium (sıcaklık)”, “tepidarium (ılıklık)” ve “frigidarium (soğukluk)” olmak üzere üç bölümden oluşmakta, ayrıca Hamamda soyunma odaları ile terleme odaları da bulunmaktadır. Bu bölümler spor salonu ile bağlantılı bir şekilde inşa edilmiştir. Hamamın su ihtiyacını karşılayabilmek için 40 kilometre uzaklıktaki Elmadağ’dan, taş bloklar vasıtasıyla bu alana su taşınmakta ve 100 bin kişi buradan faydalanmaktaydı. Hamam içinde yer alan odalarda, ocaktan gelen sıcak hava tuğla sütunlar içerisinde rahat bir şekilde dolaşmaktaydı ve ocakçıların ateşi körüklemek için geçtikleri birtakım tüneller ve geçitler vasıtasıyla birbirine bağlı bir yer altı ısıtma sistemi ile desteklenmekteydi.

Sütunlu Cadde: Sütunlu Cadde, Hamam binasının doğusunda ve Palaestra’nın kuzeydoğusunda yer almakta ve Roma dönemi kentinin ana yollarından biri olarak kabul edilmektedir. Cadde, kentin kutsal alanı olan Augustus Tapınağı’nın bulunduğu yere kadar devam etmekte, cadde üzerinde devasa bir İmparatorluk heykeli ile caddenin etrafında dükkanlar yer almaktadır.

Roma Hamamı, 1997-2001 yıllarındaki çalışmalar neticesinde Açık Hava Müzesi görünümüne kavuşmuştu. Roma Hamamı Açık Hava Müzesi, Ulus’taki Çankırı caddesi üzerinde, 2,5 metre yüksekliğinde bir platonun üzerinde yer almakta ve 65.000 metrekarelik bir alanı kapsamaktadır. Müze, Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesindeki Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne bağlıdır ve haftanın yedi günü saat 08:30 ile 17:00 arasında ziyarete açıktır.

Müzede, Ankara’nın çeşitli yerlerinden çıkarılan yaklaşık 1000 eser, mezar stelleri, kitabeler, mimari parçalar, sütun başlıkları ve sütun kaideleri sergilenmektedir. Spor salonunun güney ve batı kanatlarında, Roma ve Bizans dönemleri mezar stelleri; kuzey kanadında yazıtlı bloklar, postamentler ve su künkleri; doğu kanadında altar ve diğer mimari eserler; orta alanda ise lahit ve aslan heykelleri yer almaktadır. Ayrıca, Müzede sergilenen yazılı kitabeler, Ankara’nın tarihi ile ilgili bilgiler vermekte, bu kitabelerde İmparator Vespasianus’un döneminde Ankaralı emekli askerlerin bir dernek kurması gibi dönemin ekonomik, sosyal, kültürel ve ticari yapısı ile spor etkinlikleri hakkında bilgiler de yer almaktadır.