Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinin 13 kilometre güneyindeki Ballıhisar adlı modern yerleşim yerine konumlandırılan bir antik kenttir. Sivrihisar dağ silsilesi yakınında yer alan bu yerleşim yeri 950 rakımlıdır. Ayrıca Eskiçağ’da Gallos olarak bilinen günümüzde kurumuş olan antik bir nehir yatağının üzerindedir, söz konusu nehir yatağı aşırı yağışlar ve taşkınlarda dolmaktadır. Eski Yunanca’daki düşmek (pesein) kelimesinden geldiği düşünülen Pessinus adı ile, Eskiçağ’da kentte tapınım gören ve kutsallık atfedilen gök taşının nitelendiği yorumlanmaktadır.

Anadolu’nun pek çok kentine de seyahat etmiş olan Charles Texier tarafından ilk defa ciddi olarak ele alınan Pessinus antik kentinde profesyonel anlamda ilk kazı çalışması 1967 yılında Pierre Lambrechts tarafından başlatılmış ve 1973 yılına kadar onun tarafından sürdürülmüştür. 1986-2008 yılları arasında ünlü arkeolog John Devreker tarafından, son olarak da Melbourne Üniversitesi’nden Gocha Tsetskhladze başkanlığındaki bir kazı ekibi tarafından kazılmış olup, söz konusu yerleşim yerinde günümüzde herhangi bir arkeolojik çalışma devam etmemektedir.

Kent, efsaneye göre Phrygia (Frigya) kralı Midas tarafından MÖ VIII. yüzyılda kurulmuştur. Bölgedeki Frig varlığını kanıtlayan Frig kaya mezarları, sunaklar ile Frigler döneminden kalma bir yerleşimin toprak üstündeki kalıntıları, Ballıhisar’ın çevresindeki çeşitli bölgelerde (Tekören, Hamamtepe vb.) görülebilmektedir. Buna karşın kent içerisindeki yapı kalıntıları en erken MÖ VI. yüzyıla kadar getirilebilmektedir. Kentin kuruluşundan Antikçağ’ın sonlarına kadar Yunan ve Roma dünyasında Ana Tanrıça olarak kabul edilen Kibele, Kybele, Magna Mater, Mater Idaea bu kentin de baş tanrısı kabul edilmiş ve bu nedenle Pessinus kenti tapınak kenti-kutsal kent olarak bazı ayrıcalıklara sahip olmuştur. Öyle ki söz konusu Ana Tanrıça Kültü MS 362 yılına kadar devam etmiştir. MÖ III. yüzyılda Orta Anadolu’ya gelen Galat kabilelerinden Tolistobogoi kabilesinin yerleştiği kent, Galatya bölgesinin çok önemli ve büyük bir ticaret merkezi olmuştur. Bu dönemde Gallus denilen Kybele kültünün din adamları kentin yönetiminde de etkin olmuşlardır. Roma egemenliğinde özerk bir tapınak-kent statüsündeki Pessinus idari, dini ve kamusal yapılarıyla bu dönemde büyük bir gelişme göstermiş ve bölgenin en önemli kentlerinden biri haline gelmiştir. Öyle ki günümüzde Pessinus örenyerinde görülebilecek pek çok antik yapı günümüze kadar ulaşmıştır. Bu bağlamda kentte görülebilecek yapılar: Roma İmparatorluk döneminde inşa edilen su kanalı, B-H alanları olarak geçen tapınak, basamaklı tiyatro ve bir meydandan oluşan tapınak kompleksi gibi Roma dönemine ait yapılar ile Hitit dönemine ait bir ocak, A ve B2 alanları olarak geçen Frig dönemi kalıntıları, çeşitli Hellenistik dönem kalıntıları ile su boruları ve taş kanalizasyonu olan evleri de görmek mümkündür. Bunların dışında 8.000 kişilik bir tiyatro yapısı, VI. yüzyılın ilk yarısında kiliseye çevrilmiş olan bir bazilika bulunmaktadır. Ayrıca zindanı ve işlikleri olan bir Bizans kalesi kalıntısı ile su kemeri kalıntıları da mevcuttur. Ayrıca Pessinus örenyerinin yaklaşık beş kilometre batısında bulunan Gediközü’nde yapılan kurtarma kazıları sırasında söz konusu bölgenin Roma dönemine tarihlenen bir nekropol yani mezar alanı olduğu anlaşılmıştır. Erken dönemlerden başlayarak yıllar boyunca yerleşime sahne olan kent, zaman içerisinde eski önemini kaybetmiş ve bir süre sonra unutulmaya yüz tutmuştur. Günümüzde herhangi bir kazı veya restorasyon faaliyetinin yapılmadığı Pessinus örenyeri, gerek tarihsel sürekliliği göstermesi gerekse tapınak kent işlevi nedeniyle görülmesi gereken önemli bir antik yerleşim yeridir. Tüm bunlara ek olarak, Pessinus örenyerinde bulunmuş olan pek çok arkeolojik buluntu müzede sergilenmektedir.