Montanist merkezi Pepuza’nın Uşak’ın Karahallı ilçesine bağlı Karayakuplu Köyü’nde olduğu savı doğrultusunda yürütülen yüzey araştırmaladır.

Tarihi boyunca Hristiyanlık, bünyesindeki pek çok mezhebi, hareketi baskılamış, yasaklamış ve yok etmiştir. Montanizm de Hristiyanlığın yaklaşık 2000 yıllık tarihi içerisinde, büyük baskılara maruz kalan ve neticesinde yok olan hareketlerdendir. En önemli merkezi Pepuza (Pepouza) olan Montanizm, Montanus tarafından II. yüzyılda kurulmuştur. Antik dönemde Frigya’da zuhur eden Montanizm’in, kadim Frigya (Phrygia) inancı olan Kibele (Kybele / Matar Kubileya/ Matar Kubeleya / Matar - Dağın Anası / Ana Tanrıça) Kültü ile ilişkili olduğu öne sürülmekte ve Montanizm’i kuran Montanus’un da Kibele rahibi olduğu iddiası kaynaklarda bildirilmektedir. Montanus’tan sonra hareketin en önemli kişileri, Maximilla ve Priscilla isimli iki kadındır. Bu iki kadının aynı zamanda Montanizm’in vahiy alan peygamberleri oldukları bildirilmektedir. Hareketin en önemli merkezi olan Pepuza adlı yerleşim, Priscilla’nın doğduğu yerdir ve Maximilla’nın doğum yeri olan Tymion da hareketin diğer bir önemli yerleşimidir. Montanizm’in yukarıda bahsedilen önderleri, Meryem oğlu İsa’nın Pepuza kentine ineceğini bildirmişlerdir. Montanus, Tymion yakınlarındaki Pepuza’yı hareketin merkezi olarak belirlemiş ve Kudüs olarak adlandırmıştır. Pepuza, Doğu Montanizmi’nin kutsal şehri olmuş ve pek çok yerden gelen Montanistler burada toplanmıştır.

Günümüzde, Montanist merkez Pepuza’nın; Uşak’ın Karahallı ilçesine bağlı Karayakuplu Köyü’nde olduğu savı, bölgede yüzey araştırması başkanlığı yapan Prof. Dr. Peter Lampe tarafından öne sürüldü. Uşak Arkeoloji Müzesi Müdürü Kazım Akbıyıkoğlu, Prof. Dr. Peter Lampe’yi ve yanındakileri, 22. 07. 2000 tarihinde, daha önce bilgi sahibi olmadıkları, kayaya oyulu manastıra götürmüştür. Bizans dönemi izlerini barındıran manastır ve yerleşimdeki Roma dönemi kalıntıları gibi unsurlar neticesinde Prof. Dr. Peter Lampe, buranın kayıp yerleşim Pepuza olduğuna kanaat getirmiştir. Temmuz 2000 tarihinde, Prof. Dr. Peter Lampe, Tymion Yerleşimi’ni de, Pepuza’nın 12 kilometre kuzeyine lokalize etmiştir. Prof. Dr. Peter Lampe tarafından Pepuza ve Tymion oldukları iddia edilen yerleşimlerin, aslında Pepuza ve Tymion olmayabilecekleri savını ileri süren bilim insanları da vardır. Hristiyanlık açısından mühim olan bu kentlerin, akademik iltisakın haricindeki çeşitli beklentilerle, bilimsel açıdan zorlama bir şekilde günümüzdeki lokalizasyonlarının gerçekleştirilmiş olabileceğine dair görüşler, bilim insanlarınca kaleme alınmış makalelerde mevcuttur.

2001 yılındaki yüzey araştırması esnasında Prof. Dr. Peter Lampe ve ekibi, Ekim 2001 itibari ile bölgede yoğun yüzey araştırması çalışmalarına ve GPS yardımı ile ilk haritaları oluşturmaya başlamışlardır. 2001 yılında Pepuza’da, fotoğraf makinesi ve video kamera marifetiyle kayıt çalışmaları gerçekleştirilmiş ve yerleşimdeki tüm arkeolojik unsurlar detaylı incelemeye tabi tutularak raporlaştırılmıştır.

2002 ve 2003 yıllarındaki Pepuza yüzey araştırmalarında topografik ölçümler gerçekleştirilmiş ve detaylı topografik planlar ortaya çıkarılmıştır. 25. 08. 2003 ile 06. 09. 2003 tarihleri arasında Pepuza Yerleşimi’nde, 6,12 hektarlık bir alan, jeomanyetiksel yöntemlerle tarandı ve tüm veriler bilgisayar marifetiyle işlenmiştir. 2003 yılında, tarihleme gayesi ile Pepuza ve Tymion kentlerinin civarlarından, Optik Stimulierte Luminesans (OSL) yöntemi ile luminesans laboratuvarlarında çalışılması için tortu örnekleri alınmıştır. Ölçekli arkeolojik çizimler vasıtasıyla, dijital üç boyutlu mimari modeller, yüzey araştırması ekibinin mimarınca, bilgisayar marifetiyle gerçekleştirilmiştir. Pepuza yerleşimindeki pek çok yapı, 2003 yılındaki yüzey araştırması çalışmalarında haritaya geçirilmiştir, ölçümleri, ölçekli çizimleri ve fotoğraflamaları gerçekleştirilmiştir, 2002 yılına ait birtakım küçük buluntuların çizimleri yapılmış ve 2003 yılının yeni yüzey buluntuları kayda geçirilerek, Uşak Müzesi’ne teslim edilmiştir.

Heidelberg Üniversitesi’nden Prof. Dr. Peter Lampe başkanlığında gerçekleşen 2003 yılı Pepuza (Pepouza) ve Tymion arkeolojik yüzey araştırmasına bakanlık temsilcisi olarak arkeologlar Hüseyin Vural ve Hüsam Süleymangil katılmışlardır. Ekibin diğer üyeleri ise; Amerika Birleşik Devletleri’nden Prof. Dr. William Tabbernee ve David A. Killen, Türk öğrenci Üzeyir Manavoğlu, Lüksemburg’dan Simone Francois, Almanya’dan Prof. Dr. Reinhard Stupperich, Prof. Dr. Brigitte Urban, Dr. Vera Hirschmann, Dr. Markus Fuchs, Christian Hübner, Stefan Giese, Birthe Hemeier, Karin Petrovszky, Susanne Ruckert, Jürgen Otto, Andreas Rieger, Julia Weismantel ve Matthias Böttcher’den oluşuyordu. Pepuza (Pepouza) ve Tymion arkeolojik yüzey araştırması, müteakip yıllarda da Prof. Dr. Peter Lampe başkanlığında yürütülmüştür.

Ordu Üniversitesi’nde Dr. Öğretim Üyesi olarak görev yapan Harun Oy tarafından Uşak ve ilçelerinde 2013 yılında başlatılmış olan yüzey araştırmalarında, 2017 yılında Karayakuplu Höyük’te İlk Tunç Çağı seramik buluntularına rastlanmıştır. Karayakuplu Höyük, Pepuza Yerleşimi’nin de sınırları dahilinde olduğu Karayakuplu Köyü’nde, köyün bir kilometre güneydoğusunda, Uşak-Karahallı asfaltından köye giderken sol tarafta yüksek bir arazide bulunmaktadır. Dr. Öğretim Üyesi Harun Oy başkanlığındaki bir ekiple gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında, 2017 ve 2018 yıllarında Karayakuplu’da bazı mermer kap parçaları ve kap taslakları bulunmuş ve burada bir mermer atölyesi olabileceği düşüncesi ortaya çıkmıştır. Karayakuplu Höyük’ün yaklaşık iki kilometre güneyinden Banaz Çayı akmaktadır ve Banaz Çayı kıyısında Pepuza Yerleşimi yer almaktadır. Dr. Öğretim Üyesi Harun Oy ve ekibi gerçekleştirdikleri araştırmalarda, Banaz Çayı boyunca mermer yatakları gözlemlediler ve tespit ettikleri Prehistorik dönem mermer atölyesinin kendi ihtiyacını bu mermer yataklarından temin etmiş olduğunu düşündüklerini yayınlarında belirtmişlerdir.