Oltu Arslan Paşa Külliyesi, XVII. yüzyılda Çıldır Eyaleti Beylerbeyi Mehmed Arslan Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. IV. Mehmed döneminde (1648–1687), 1659–1679 yılları arasında görev yapan Mehmed Arslan Paşa’nın himayesinde, Oltu ilçe merkezinde inşa edilen bu külliye; cami, yetmiş odalı medrese, saray, mektep, çarşı, han, hamam ve değirmen gibi çeşitli yapılardan oluşan kapsamlı bir komplekstir (Kılıç 2008: 117). Külliye, Oltu halkının dini, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanmıştır. Anadolu’daki benzer külliyeler arasında önemli bir yere sahip olan külliyeden günümüze yalnızca cami ve bazı medrese odaları ulaşabilmiş; diğer yapılar zamanla yok olmuştur (Durmaz 2020: 47).

5106 metrekarelik bir alanı kaplayan külliyenin avlusuna, Şehitlik Sokak ve Arslan Paşa Sokağı yönlerinden olmak üzere iki ayrı giriş sağlanmaktadır. Külliyenin merkezinde yer alan Camii, 13,40 metre ölçülerinde kare planlı bir mekâna sahiptir. Harim sekizgen kasnak üzerine oturtulmuş olan kubbeyle örtülmüştür. Kubbe geçiş tromplarla sağlanmış, eteğinde ise dört pencere açılmıştır. Kıble duvarında iki sıra halinde beş pencere (ortadaki yuvarlak); yan cephelerde ise her biri iki sıra halinde dörder pencere yer almaktadır. Caminin kuzey cephesinde, harime geçişi sağlayan taçkapı yer almakta olup, bu girişin önünde sonradan camekânla kapatılmış, sivri kemerli üç gözlü ve kubbeyle örtülü bir son cemaat yeri bulunmaktadır (Uluçam 1983: 94). (Konyalı 1960: 523).

Caminin kuzeybatı köşesinde, yapıya bitişik konumda yer alan tek şerefeli olan minaresi, kare planlı bir kürsü üzerine oturtulmuştur. Köşeleri pahlanarak sekizgen şekline dönüştürülen kürsü üzerinde silindirik biçimde devam eden minarenin şerefesi taş konsol üzerine oturtulmuştur. Külah kısmı ise kurşun kaplı olan minareye erişim, harimin kuzeybatı köşesindeki pencere açıklığı aracılığıyla sağlanmakta; ayrıca mahfilin batı yönündeki pencere üzerinden de geçiş mümkündür (Selçuk 2022: 40).

Harime girişte tam karşıda mihrap bulunmakta, güneydoğu köşesinde vaaz kürsüsü, sağında ise minber yer almaktadır. Mihrabın iki yanında bulunan şamdanların, Rus işgali sırasında Oltu’daki bir kiliseden getirildiği düşünülmektedir. Giriş duvarı önündeki sekizgen ahşap sütunların üzerine oturan ve orta kısmı dışa taşkın olan bir mahfil yer almaktadır. Mahfile çıkış, kuzeybatı ve kuzeydoğu köşelerindeki pencere açıklıklarının içindeki merdivenlerle sağlanmaktadır.

Yapının inşasında renkli ve düzgün kesme taş kullanılmıştır. Taçkapının iki yanında birer dış mihrap yer almakta, kuzey cephesinin köşelerine yakın kısımlarında ise dikdörtgen pencereler bulunmaktadır. Bu pencerelerin üst kısmındaki sivri kemerli alınlıklarda “Allah” ve “Muhammed” isimleri yazılıdır. Son cemaat yeri, taçkapı girişinden daha yüksek bir kotta yer almaktadır.

Caminin güney duvarındaki pencereler iki sıra olarak düzenlenmiştir. Üstteki pencerelerin ortada olanı yuvarlak, bunun her iki yandakiler ise yuvarlak kemerli alınlıkları bulunan alçı şebekeli dikdörtgen pencerelerden meydana gelmektedir. Aynı cephenin alt sırasında ise iki dikdörtgen pencere bulunmakta, üzerlerinde “Ömer” ve “Osman” isimlerinin yazılı olduğu sivri kemerli alınlıklar bulunmaktadır. Doğu cephesinde dört pencere yer almakta; alt sıradaki dikdörtgen pencerenin alınlığında “Ebubekir” adı yazılıdır. Üst sıradaki pencerelerden biri dikdörtgen, diğer ikisi alçı şebekelidir. Batı cephesinde ise alt sıradaki alınlıklı pencerede “Ali” ismi yer almakta; üst sırada ise ikisi sivri kemerli ve alçı şebekeli, biri dikdörtgen olmak üzere üç pencere bulunmaktadır. Kubbe kasnağında güneydoğu, güneybatı, kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlerinde toplam sekiz adet sivri kemerli ve alçı şebekeli pencereler yer almaktadır. Kubbe iç yüzeyi kalemişi süslemelerle bezeli olup, duvarlarda şerit halinde düzenlenen kuşakta Hasan Çelebi’ye ait hat yazıları bulunmaktadır (Durmaz 2020: 66).

Mihrap ve taçkapı, taş işçiliğinin öne çıktığı unsurlar arasında yer almaktadır. Mihrap, mukarnas kavsaralı olarak tasarlanmış; taçkapının sivri kemerinde bitkisel süslemeler, çevresini dolaşan kuşakta ise geometrik geçmelerden oluşan kompozisyonlar kullanılmıştır.

Günümüzde Oltu Arslan Paşa Camii, ibadete açık olup, bölge halkına hizmet vermeye devam etmektedir.